HetSchreieder-Spiel gaat beginnen spel van de slimme, die altijd wint.... Herr Kriminaldirektor wil voor geld een boekje gaan open doen GELD STINKT NIET EN DE 1200 DODEN ZULLEN WEL ZWIJGEN Met vrouw en twee kinderen in één kamertje (2x4 meter) Ik sprak hem in München kijk op de dingen Mijn succes zat vooral in een realistische r~n Dinsdag 13 October 1949 3 Voorlopig tapt Joseph Schreieder moppen in een Münchener „Bierkneipe" M ROSENGARTEN" is 'n klein café in Miinchen. Het ligt 111 schuin tegenover het station van die sombere Duitse puin- stad, tussen omheinde bouwstellingen, dode ruines en schamele noodgebouwtjes. 's Avonds valt door de twee ramen van het café een onwerkelijke roze schijn van schemerlampen op de keien van de spaarzaam verlichte straat, waarlangs aan weers kanten hoge uitgebrande huizenskeletten en geblakerde gevels spookachtig oprijzen in de nacht. Er zitten slechts vier heren als ik er binnen kom. De ober, in een versleten jas met een servet over de schouder geslagen, leunt verveeld tegen de glimmende tapkast. De vier heren zitten rond een klein tafeltje in een hoek en hebben ieder een glas bier voor zich. Een van hen is een kleine dikke man met een kale schedel. De spaarzame haren, die nog achter zijn oren groeien, liggen zorgvuldig rond zijn achterhoofd geplakt. Hij heeft een bleek gezicht, grijze ogen en een grote, vooruitsteken de neus. Er is geen twijfel mogelijk. Het is Joseph Schreieder. ONTMOETING METEEN „HANDIGE JONGEN" Ik was er op voorbereid hem hier te zien .want hij komt vaak in dit café. Maar nóg geeft de ont moeting een schok. Kriminaldirek tor der Gestapo Joseph Schreie der, de uitvinder van de „Dauer- vernehmung", die zijn slachtoffers op een stoel zonder leuning vast bond en hen vierenzeventig uur lang zonder onderbreking in het woedende licht van zijn schijnwer pers deed staren, tot hij de murw gefolterde wrakken kon kneden naar zijn wil: daar zit hij en drinkt 2ijn biertje. Hij heeft een keurig streepjespak aan. Een sigaret bun gelt tussen zijn lippen. Hij heeft zijn korte benen genoeglijk over elkaar geslagen, na eerst voorzich tig zijn broek te hebben gladge streken om de scherpe vouw niet te bederven. Op dit ogenblik is hij juist aan het woord. De lange schrale man tegenover hem heeft daarnet be weerd dat het met het grote Beier se herfstfeest „Oktoberwiese", dat aanstaande is, wel niet veel zal worden. Het bier is immers duur en de mensen hebben geen geld. Maar de kleine Schreieder is het niet met hem eens. „Je kent de Beieren niet" zegt hij. „Met Ok toberwiese verzuipen ze alles. Hun laatste centen gooien ze er tegen aan!" Hij gebaart druk. Zijn ogen glin steren van pret. Zijn voorhoofd glimt. Hij heeft al een respectabel aantal biertjes op. Nu leunt hij voorover. „Hoor eens," zegt hij. „Ken je die mop van Maar de heren luisteren niet. Een ander is hem net voor, en heeft aandacht tot zich getrok ken. Het is een bleke paffe man met een haarziekte. De anderen noemen hem Herr Major, en de ober noemde hem daarjuist Herr Ziegler. Herr Major Ziegler is in de oorlog in Frankrijk geweest, heb ik begrepen, en hij vertelt nu een pikante anecdote uit Parijs. Schreieder luistert met een on geduldig gezicht naar de man die nu het middelpunt is geworden met zijn interessante belevenissen iii het buitenland. Als het verhaal uit is en het lachen gedaan, laat hij blijken dat hij ook in het buiten land is geweest. Hij roept ineens in zuiver Nederlands: „Krijg de pest!" En uw verslaggever vraagt zich af van wie hij dat zinnetje heeft geleerd Ze zitteu nog wat te praten. Dan staat de majoor op en trekt zÜn jas aan. De een na de ander stap pen de heren op. Scnitieud ue laatste die vertrekt. Verloren in de menigte Omstandig zet hij zijn hoed op. Een beetje scheef, maar precies zo tat zijn kale schedel geheel bedekt js en het lijkt of hij gewoon haar heeft. Dan stapt hij op de deur toe. Zijn gezicht licht bleek op in het smoezelige rose licht van de sche merlampen. Hij loopt de straat uit en springt bij de halte op de bijwagen van kin 1. Eer. kleine dikke man, ver loren in het dicht opeengepakte blok van sjofele Duitsers op het achterbalkon. Hij woont' in de Erhart Auer. slrasse. De tramconducteur en de taxichauffeurs van München we ten niet waar die is, want er wordt Dooit naar gevraagd. Het is een onaanzienlijk zijstraatje van de Dachauerstrasse, dat in de oorlog geheel in puin gelegd is. Aan de ene kant zijn niets dan hoge puin hopen. Er groeit onkruid op en er staan een paar geiten te ^-azen. Aan de andere kant staan nog een Paar uitgebrande ruïnes en verbo gen staalconstructies half overeind. Een van die ruïnes is opgelapt'. Lr is een dak op gelegd. De ramen zijn dicht getimmerd, of opnieuw van vensters voorzien. Er zijn deu ren van kistenhout in gemaakt, en de scheuren in de muren zijn ge dicht. Het is een grauwe, plompe woonkazerne met kleine vensters, bouwvallig, somber en uitgewoond. Er wonen negen families in. Een er van is de familie Schanung en bij deze heeft Schreieder een ka mer met gebruik van keuken, voor hem, zijn vrouw en hun twee kin deren. Blauw streepjesbehang Het is een nauwe, smalle pijpen la van ongeveer twee bij vier me ter, behangen met een verschoten lichtblauw streepjesbehang. Er hangt een duffe etenslucht. Er is 'n klein venster. In de hoek staat een bed met drie matrassen er op, on der een versleten gebloemd over trek. De matrassen worden des avonds naast elkaar gelegd. In de hoek staat een grote kachel en on der het bed ligt 'n voorraad brand hout. Aan de wand hangt een schil derij in een vergulde lijst, voor stellende een schip, zeilende in een maal thuis. Schreieder zit dan aan zijn bureau en werkt. Op het bed zit zijn vrouw en stopt sokken. Naast haar zit zijn oudste zoon, die op het gymnasium is en zijn huis werk moet maken. En zijn tweede kind loopt iedereen in de weg. Het is een achtjarig jongetje met blon de krullen en grijze starende ogen. Het heet Werner en het heeft een Beiers leren broekje aan en een bloesje met figuurtjes. Het kind is wat achter. Het praat niet veel en speelt nog met een beertje. Het staat een beetje in een hoek, zit een beetje op de grond, kijkt een beetje naar zijn vader, loopt een beetje rond en wordt afgesnauwd als het lawaai maakt. Schreieder heeft een tijdje geleden zijn kin derbedje verkocht om een nieuw pak te kunnen kopen. Sindsdien slaapt het jongetje met zijn beer tje bij zijn vader in bed. Het huis wordt bewoond door een zorglijk slag kantoormensen, met inkomens, die in geen enkele verhouding staan tot de hoge prij zen in Duitsland. Schreieder heeft geen omgang met hen. Zelfs de fa milie Schanung, waar hij bij in woont, kent hem amper. Toch is hij practisch een der hunnen. H\j heeft lang moeten wachten op zijn denazificatie, omdat zijn zaak eerst laat aanhangig is gemaakt, en de laatste nog niet opgeheven dena- zificatlehoven de stroom maar lang zaam verwerken. Voordat hi) Is ge- denazlficeerd kan hij geen positie krijgen. Zijn enige mogelijkheid was puinruimen of andere handenarbeid. Er Is hem door vrienden een ':ans geboden zolang als rechercheur zon der officiële aanstelling bjj de poli tie in dienst te komen, maar dat wil hi) niet. HU, de grote Gestapo- chef als ondergedoken rechercheur- tje! HU zit op zUn kamer of ln de kroeg en wacht af. HU verkoopt zUn laatste bezittingen. ZUn vrouw gaat uit werken om het gezin te onder houden. Teleurgesteld Het is niet moeilyk om met hem in gesprek te komen. Duitsland heeft hem bitter teleurgesteld. Hij is er een onbelangrijk mannetje ge worden en dat kan hij moeilijk ver kroppen. Zijn ydelheid maakt hem praatziek en hij is blij als er eens Schreieder, dal is de naam van een der hoogste Gesla- pochefs die vele van de af schuwelijkste herinneringen in ons oproept. De naam van een man, die de arrestatie en de dood van vele onzer beste landgenoten veroorzaakt heeft. Schreieder, die na de oorlog weliswaar gevangen zat in afwachting van zijn lot, maar die vrijkwam en ongehinderd over onze Oost grens verdween Waar is Schreieder? Hoe leeft hij? Wat denkt hij, van zichzelf en van ons, Neder landers? Een der verslag gevers van „Het Parool", op een reis door Duitsland, ont moette hem in München. Zijn indrukken van deze ont moeting vindt U hiernevens. „In de illegaliteit kwamen de principieelste men sen samen, dat is misschien mooi, maar daar win je niets mee" maannacht. Aan de andere kant staat een zware eikenhouten kast, die veel te groot is voor die kleine kamer. Het zijn de laatste overge bleven stukken uit een goede tijd. En in de hoek bij het raam staat een klein bureau met een wereld bol, een foto van Schreieder, die la chend een paard bij de toom voert en een schrijfmachine. Men kan elkaar niet passeren in die kamer. Daar is geen ruimte voor. Als het regent zitten ze alle- iemand komt die met hem wil pra ten over de tgd dat hij nog de grote gevreesde Schreieder was. HU heeft een zachte klankvolle stem. HU praat snel. „Ja weet u," hoor lk hem zeg- De man van het England-Spiel verlaat streng bewaakt de gevangeniswagen op weg naar de Tweede Kamer, waar hij door de Parlementaire k Enquête-commis sie zal worden gehoord. gen. „Mijn succes zat hem vooral in mUn realistische kUk op de dingen. De Nederlandse illegaliteit deugde niet voor haar werk. Je moet in dit vak geen idealisten hebben. Die kunnen het niet. Ze slaan hun me demensen te hoog aan. Ze zUn te lichtgelovig, te goed van vertrou wen. Neem nu Van der Waals. Dat was een realistische jongen. Die wou geld en anders niet. Hij wan trouwde iedereen. Daarom liep hij er nooit in. Ja, Van der Waals was slim," zegt Schreieder bewonderend. HU schuift zUn stoel achteruit en staart naar het vale behang boven zijn bureau. Hg' glimlacht vaag. Tegen het vierkante stuk sterrenhemel dat door het raam te zien is, tekent zijn ronde kop zich scherp af. Het beeld roept onweerstaanbaar herinnerin gen op uit een tUd, waarmee zijn naam zo nauw verbonden is. De dof fe wanhoop van het concentratie kamp. Magere vervuilde kaalkoppen in de striemende regen. De starende lUken in het prikkeldraad. Het door dringende angstgehuil van een man, die doodgeslagen wordt. De grauwe gezichten van een fusilladetrans port. Een meter van my af zit Schreie der, de kleine Kriminaldirektor die 1200 Nederlanders de dood instuur de. HU staart voor zich uit. Ziet hU beelden voor zich uit die tUd van de grote Duitse roofoverval Ziet hij de starre maskers van ryn slachtoffers in de schgnwerpers, hangend in de boelen, vUftig, zestig, zeventig uren lang? „Weet u," zegt hij Ineens. „Ik heb in Holland veel geleerd. Vóór de oorlog was lk niet zo goed ln ver horen. Dat kwam omdat ik van vastgestelde regels uitging. In Hol land heb lk geleerd dat dlc niet goed is Gevangenen verhoren is geen vak dat je uit boekjes kunt leren. Je moet niet van vastgestelde regels uitgaan. Elk mens is weer anders. Elk mens moet je dus weer anders verhoren. BU de een breek je by- voorbeeld de weerstand het best door hem met vUf man tegelUk on der handen te ncmea Maar een an der mark je daarmee alleen maar koppiger. Op sommige mensen werkt namelUk de aanwezigheid van meer mensen geruststellend. Die worden juist bang als ze met slechts één man alleen ln de cel zUn. De verschillende soorten uit el kaar te houden en direct te her kennen is een heel subtiele kunst. Doe je dat goed dan ls het halve verhoor al achter do rug." „Is het mogelUk om onder een verhoor van u uit te komen?" „Uitgesloten," zegt Schreieder be slist. „Het klinkt misschien wat verwaand, maar lk kan met stellig heid zeggen dat, als Ik Iemand on der handen heb, er niets verbor gen biyft!" Weer glimlacht hy en staart ln Joseph Schreieder als getuige, in het proces-Van der Waals, in levendig debat met mr P. J. Oud, Rotterdams burgemeester. De verdediger, mr. van der Starp staande achter Schreie der). volgt het gesprek met aandacht. Geheel rechts zit be klaagde Van der Waals, die door zijn chef, Herr Kriminal direktor, om zijn sluwheid zo hogelijk wordt geprezen en be wonderd. Zó snapte de fotograaf Schreie der in de omstreken van Den Haag, kort na de vrijspraak van het Bijzonder Gerechtshof. Hoe Harster, zijn chef, tegen hem zei: „Man, laat toch een paar van je intriges schieten, want het wordt veel te ingewikkeld!" Hem, Schreieder, kon het echter niet in gewikkeld genoeg zijn. Hoe inge wikkelder hoe leuker! „Maar men moet het inzicht hebben natuurlijk, want als men het inzicht mist, dan komt men niet ver" Hij ziet de toekomst niet donker in. Hij zit vol plannen. Eerstdaags zal iedereen zijn grootheid erken nen. Hij is bezig met een boek, vertelt hij. Met verscheidene boe ken zelfs. Een groot dik boek over al zijn belevenissen in Nederland en een klein boekje over de kunst van het verhoren, dat echter niet vrij in de handel zal komen en uit sluitend voor vakmensen bestemd is. Dan nog een boek over het Englandspiel. En ten slotte een boek over de mensen die hij ont moet heeft. Wat waren het voor mensen met wie hij in Nederland in aanraking kwam? Hij zal het opschrijven. Het zal heel interes sant worden. Het zal goed ver kocht worden, daar meent hij wel op te kunnen rekenen. Denk eens aan: de bezettingstijd van Neder land, gezien uit het oogpunt van een vakman! „Daar zal men zich in Nederland zeker voor interesse ren!". Voor hem staat zUn schrUfma- chine. Straks zal hg weer doorgaan met werken. Dan zal die tUd weer voor hem levend worden. Die grote tyd waarnaar hy heimwee heeft. Voor hem zullen de bleke gezich ten opryzen van zUn slachtoffers. Kloos, Emmer Dutihl, Althof, ze zullen er allemaal zijn en het spel zal opnieuw beginnen. Zyn spel zul len zc spelen. Het spel van de slim me Schreieder die altyd wint. Het is een spel zonder risico, want de doden zwUgen. Opnieuw staan ze voor hun pgnlger, de weerlozen. Opnieuw kneedt hij hen naar zyn doel. Hoe slim zal hij hun gestalten vormen in zgn boek. Hoe slim zal hy schrgven over zijn eigen mense- lgkheid. Hoe slim zal hg de lof der Illegalen zingen. Want zyn bock moet immers goed verkocht wor den. Geld moet hy hebben om vro- lgk te zgn en uit te gaan! Geld voor Kasteln, die uit het raam sprong en er een eind aan maakte om zo de marteling te ontgaan! Geld voor Jongerllc, die onder de hele lange marteling zweeg in de meest letter- lgke zin van 't woord! Geld voor Andringa, voor Elders! Geld voor al die dode helden uit een reeds ver geten tyd, die hy met zUn verkoop bare lof de laatste trap nog zal ge ven! Want hoe minacht hy hen, de idealisten dlc het waagden voor een idee zyn slimheid te trotseren. En heeft hij geen geiyk? Geiyk heeft men altyd. als men maar slim Is. Slim als Schreieder. De kleine man legt zyn hand op de schryfmachlne en glimlacht. Hij heeft gespeeld met angst en wan hoop. Met witte lampen en leuning- loze krukjes. Uit de doodsangst van tot waanzin gedreven mensen wrakken heeft hy zyn carrière ge bouwd. Op de graven van hen die in de modder van Mauthausen kre- peerden bouwde hH zgn bestaan. Veel slimmer ls hy aan de gcfusil- leerden die in hun stervensuur al- leen maar begrepen dat de zon rood opging en het een mooie dag zou worden. De mooie dag was voor Schreieder. En hy voorziet nog vele mcoie dagen. „Met Rusland komt nr oor log, dat is zeker," zegt hy. En weer glimlacht hij. „Oorlog met Rusland: het is een oud lied voor die kleine vakman. Het Oosten communis ten Joden totaler Krieg Schreieder kijkt naar oulten. Bleek glanst de maan boven de puinhopen van het bandietenrgk, dat hy hielp bouwen. HU glimlacht. Als hy straks naast de kleine Wer ner in bed ligt zullen er geen we duwen en wezen in zyn droom staan. Geen tot waanzin gefolterde slachtoffers zullen hem bezoeken. Alles ls immers duidelijk! Pahud de Mortangcs. Goudswaard, Smit, De Jonge, ze waren gewoon stom. Ze hebben niet op de centjes ge past, de zaakjes niet gered, do baantjes niet behouden. Ze deugden niet. Ze waren geen vakmensen. Het is dus juist dat ze onder de trieste kruisen op de begraafplaat sen liggen. Want deze wereld is voor de slimmen! v. de verte. Zgn korte handen spelen met een potlood. Met langzame be wegingen laat hy het tussen zyn vingers rollen. Principe contra realisme „Daarom deugde de illegaliteit niet voor haar taak", gaat hij plot seling verder. „Zij moest het wel tegen mij verliezen! In de illegali teit kwamen de principieelste men sen samen. Dat is misschien erg mooi, maar daar win je niks mee. Ik had een andere selectie. Ik koos niet de principieelste, maar de slimste mensen, de meest realisti sche mensen. Die vind je nooit on der de idealisten. Idealisme werkt altijd beperkend en remmend in de strijd. Ik heb dan ook altijd elk aanbod van principiële NSB-ers om met mij samen te werken afgesla gen. Die kon ik niet gebruiken." Schreieder pauzeert even. Hij steekt een sigaret op en inhaleert genietend de rook. Hij straalt van zelfvoldaanheid. „Men schrijft mij een uitzonder lijk grote intelligentie toe," zegt hij. „En die heb ik ook wel, maar ik had toch niets bereikt als ik met mensen had moeten werken zoals de tegenpartij ze had. Van der Waals was veel slimmer. Natuur lijk moet men met dergelijke figu ren weten om te gaan, maar daar voor ben ik vakman. Ik wist heel goed dat Van der Waals mij zou verraden en verko pen waar ik bijstond, als hij daar voordeel in zag. Maar dat heeft hij nooit gedaan, want ik zorgde altijd dat hij goed betaald werd. Boven dien prees cn vleide ik hem voort durend. Als hij bij mij op het kan toor was, dan wist hij zich bewon derd als een groot man. Dat deed ik met opzet. Hij was namelijk ver schrikkelijk ydel, en ik wist dat, mocht hij soms eens ondanks alles toch met de illegaliteit gaan samen werken, hy altijd weer terug zou komen. Want de kleinste wrijvin gen in de dagelijkse omgang kwet sten zyn ijdelheid altijd diep en als hem dat in de illegaliteit zou overkomen, zou hij onmiddellijk terugkomen naar mijn kantoor, waar hem doorlopend de meest on vermengde bewondering ten deel viel. Bewondering was voor hem een levensbehoefte" De gouden tijd Schreieder praat en praat. Zijn ogen glinsteren. Hy praat over de gouden tyd van het Englandspiel. Prins Bernhard spreekt voor Brits Instituut voor de Navigatie LONDEN. Prins Bernhard zal heden te Londen het woord voeren op het jaarlijkse diner van het Britse Instituut voor de Navigatie. Ook de Britse minister van burger luchtvaart. Lord Pakenham. zal een der sprekers zijn. Het instituut werd ongeveer 2 jaar geleden door vooraanstaande Engelse autoritei ten op het gebied van de navigatie ter zee en in de lucht opgericht. Oorlogsgetroffenen tegen regeling oorlogsschade DEN HAAG. De Landelijke Federatie van Stichtingen voor Oor logsgetroffenen heeft een adres, aan de Tweede Kamer gezonden, waarin aangedrongen wordt op verwerping van het wetsontwerp tot regeling van de materiële oor logsschaden, dat Dinsdag a s. in be handeling komt. In het adres wordt ontkend, dat met een bedrag van 3,9 milliard als uitvloeisel van het onderhavige wetsontwerp de gele den oorlogsschade voor twee derde vergoed zou zijn. Naar de mening van de Federatie zou slechts onge veer de helft van de werkelijk ge leden schade worden vergoed, on danks de daartegen ingebrachte be zwaren in het systeem van ambte lijke vaststelling der schade ge handhaafd. Objectieve richtlijnen ontbreken, zodat geen rechtszeker heid bestaat. Verder wordt het ont breken van een goede beroepsrege ling als een ernstig bezwaar ge voeld. In het bijzonder is naar de mening der Federatie de schade regeling voor bedrijfsuitrustingen nog altijd op zeer onbevredigende wijze geregeld. I Scherpe val van de Rijn bemoeilijkt scheepvaart BAZEL. Het reizigersverkeer op de Ryn tussen Bazel en Rhein- felden is wegens de scherpe val van de rivier stopgezet. Het goederen verkeer wordt op verminderde schaal voortgezet met veel kleine ladingen. De meeste schepen kun nen slechts de halve vracht vervoe ren. Tengevolge van de lage rivier, stand is het goederenvervoer in Ba zel in September tot 182.000 ton te ruggelopen. vergeleken met een hoeveelheid van 203.000 ton in Au gustus. Sport veredelt COMO. Zaterdag werd in een straat in Como (Italië) het lijk gevonden van Sergio Caba- glio, voetbalverslaggever van een plaatselijk blad. De politie stelde vast, dat zijn dood het gevolg was van hem toege brachte slagen. Enkele dagen tevoren had de uitgever van het blad een brief ontvangen waarin werd meege deeld dat de critiek. die Caba- glio op een voetbalploeg had uitgeoefend, een zeer slechte in druk had gemaakt. Amerika verwerpt Russische nota WASHINGTON De regering van de Verenigde Staten heeft het Russische protest tegen de vorming van de West-Duitse federale repu bliek van de hand geweien. Omge keerd echter is in de Amerikaanse nota. die te Moskou is overhandigd, scherpe critiek geleverd op de vor ming der Oost-Duitse regering. De Russische bewering, dat de westelijke mogendheden van West- Duitsland een ..exercitieterrein" ma ken. is door Amerika ontkend. Het heeft echter omgekeerd de Sowjet- Unie er van beschuldigd, in de Oos- telyke zone „een grote gecentrali seerde politiemacht op de been te houden". De Amerikaanse nota be vestigt Amcrika's geloof in de be ginselen van Potsdam en spreekt de hoop uit. dat Rusland binnen niet te lange tijd tot samenwerking met het Westen zal komen. Greta Garbo in Parijs ballet Greta Garbo. op 't ogenblik weer in Amerika, zal waarschijnlijk in de Parijse Opera optreden in de titelrol van „PhèSre", een nieuw ballet van Jean Cocteau. Georges Auric en Serge Lifar. Hoewel Greto Garbo in principe heeft toe gestemd moet zij nog definitief be slissen. De actrice zal in dit ballet niet dansen, maar zich tot geba renspel bepalen. B-26 neergestort, 5 doden RIVERSIDE (CALIFORNIé). Ten zuidwesten van Riverside in Califormë is een B-26, een bommen werper van de Amerikaanse lucht macht neergestort. Alle vyf inzit tenden werden gedood.

Historische kranten - Archief Eemland

Dagblad voor Amersfoort | 1949 | | pagina 3