Varende Hollanders hebben overwinningZUveren vergissing van twee
mede bevochten Londense ministers
r
Rekenkamer, unaniem
begroet, een lastpost
Gewogen
Van 18.500 zeelieden keerden
er 3310 niet meer terug
Goud reeds in '38 aan Duitse
bedreiging onttrokken
Londens inspanningen in bijna
2 y2 millioen woorden
DEN HAAG. - Honderden Nederlandse schepen, waarvan er zeer vele
met ruke ladingen naar het vaderland onderweg waren, bevonden zich oo
het ogenblik waarop de Duitse legers onze grenzen schonden, op de we
reldzeeën. Duizenden zeelieden waren op dat zeilde ogenblik voor viil
lange jaren van huis en haard gescheiden. Luttele dagen later was deze
ganse koopvaard,jvloot ingeschakeld in de totale oorlogvoering tegen
Duitsland. Onafgebroken hebben de Nederlandse zeelieden en de Neder
landse schepen als Vliegende Hollanders alleen en in eonvooien de oceanen
bevaren, om de gereedschappen voor de overwinning Ie brengen naar de
plaatsen waarop die overwinning moest worden bevochten: wapentuig naar
de I ronton; levensmiddelen en grondstoffen naar de geïsoleerde landen
waar ganse volken weer andere wapens smeedden om de strijd op de lange
duur te kunnen volhouden. Zo heeft onze vloot haar aandeel genomen ln
de overwinning. En zij heeft daarbij zware offers gebracht Talloze sche-
pen zun voor de verraderlijke Duitse torpedo's gekomen, op mijnen gelo
pen, of onder fatale vliegtuigbommen uiteengereten Van de 18 500 Neder
landse zeelieden, die op het koopvaardijfront hebben meegestreden onder
de moeilijkste omstandigheden, waren er op 1 Mei 1944 reeds 3310 om het
leven gekomen, terwijl er 100 invalide werden en 500 afgekeurd moesten
worden. In de laatste jaren van de oorlog zijn die offers verhoudingsge-
wijze nog zwaarder geweest.
Ingeschakeld op de
eerste dag
Op de dag waarop de Duitse le
gers de grens overschreden wilde
juist de directeur van de Holland-
Afnka Lijn. die in Londen met de
Britse regering besprekingen had
gevoerd, via Croydon naar Neder
land terugvliegen. Pas op het vlieg
veld hoorde hij het bericht van de
inval. Zijn eorste impuls na dit
ontstellende bericht was. zijn col
lega. Hud.g van de Verenigde Ne
derlandse Scheepsbouw, die in Lon
den juist een hartig gesprek met de
Britse minister van Scheepvaart
Ronald Cross had gevoerd, te waar
schuwen. Enkele kwartieren later
zat_ Hudig reeds bij MichieLs van
Verduynen. onze gezant, om te be- j
spreken hoe de Nederlandse vloot
zo spoedig mogelijk in de oorloes-
voer.ng kon worden ingeschakeld.
Dat is het begin geweest van de
oprichting van de Nederlandse
Scheepvaart en Handcis Compag
nie. de NSHC, waarin alle vooraan
staande reders, die aan de Duitse
greep waren ontkomen een pool
vormden voor het beheer van de
buitengaats zijnde vloot.
Uit de na de oorlog verzamelde
cijfers blijkt, dat 719 Nederlandse
vaartuigen van de grote, de korte,
de kust- en de sleepvaart buiten de
macht van de vijand zijn gebleven,
tezamen vormend ruim 2.482.G.r»8
brt. Daar zijn later nog 29 buitge
maakte schepen aan toe gevoegd.
Dat was 90.7°/o van onze vooroor
logse vloot. Een van de eerste zor
gen was, de schepen zo spoedig
mogelijk in te schakelen. Aan de
kapiteins werd opgedracht begeven
de ladingen, voor Nederlüid be
stemd. te lossen en zo mogelijk te
verkopen. Maar reeds in de eerste
dagen heeft iemand er aan gedacht,
dat er voorraden voor Nederland
gevormd zouden moeten worden
voor na 'de bevrijding. De tijd zou
leren, dat die bevrijding daarvoor
te lang op zich zou laten wachten.
Langzaamaan zijn deze ladingen van
de 10de Mei toen maar verkocht, en
in de opbrengst, die later wel weer
terugbetaald zou worden, is een
deel gevonden van de middelen,
waaraan het Londense Nederland
zo'n ontstellend tekort had. Veel is
er in de volgende vijf jaren van de
Nederlandse zeelieden en van de
vloot geëist. Lange tijd heeft de
NSHC, kortweg de Shipping ge
noemd. onder leiding van de reders
de belangen van de eigenlijke re
ders in Nederland waargenomen.
Later vooral onder minister Ker-
stens zijn belangrijke veranderin
gen en vooral sociale verbeteringen
voor de zeelieden doorgevoerd.
Deze minister was van oordeel, dat
het zeevarend-personeel niet de in
druk moest hebben, dat het zich de
allerzwaarste opofferingen getroost
te ten bate van particuliere belan
gen.
Zo lag het weliswaar niet geheel,
omdat de NSHC een NV was. waar
in de regering middels ministers
aandeelhouders de meeste zeggen
schap had. maar het gevoel bestond
en tenslotte is de regering toch tot
bezitsvordering van de gehele vloot
overgegaan.
„Gouden nagels"
Scherpe conflicten zijn er voor
al in Kerstens' dagen tussen re
gering en de NSHC op enkele ogen
blikken geweest. Ook met het New
Yorks pendant van de Shipping.
Want de reders, die in het New
Yorks comité zaten hadden een veel
liberaler opvatting dan de Londen
se heren. Op een gegeven ogenblik
spraken de Amerikaanse War Ship
ping Administration en het Britse
Ministerie van Oorlogs transport
van „het oorlogsschandaal der Ne
derlandse vloot''. Dat sloeg op de
langdurige en zeer dure herstellin
gen, welke de New Yorkse Ship
ping de onder haar ressorterende
schepen liet ondergaan, met „gou
den klinknagels en platen"! Maar
ook op de indruk, dat reders-verte
genwoordigers van onze Shipping
daar, hun eigen schepen wisten te
doen inzetten op de minder gevaar
lijke routes. Omtrent het tweede
spreekt de Enquête Commissie zich
niet u^k. doch wat het eerste aan
gaat, is zij van oordeel dat de New
Yorkse reders hun taak niet hebben
vervuld op de wijze, die met de
ernstige omstandigheden in over
eenstemming was. Men heeft zich
in de Nederlandse scheepvaartkrin
gen in de V.S niet al te zeer inge
spannen voor een zo efficiënt mo
gelijke inschakeling der schepen.
De verklaringen van de heron
Delprat (Mij. Nederland) Gips
(commissaris Holl. Amerika Lijn)
en van den Toorn (eveneens H.A.L.)
konden de commissie niet bevredi
gen.
Dag en nacht hebben de Nederlandse koopvaardijschepen van 1940
'45 de verraderlijke zeeën bevaren, om de gereedschappen voor de
geallieerde overwinning aan te dragen.
Tachtig procent van voorraad werd tijdig
in veiligheid gebracht
DEN HAAG. In de avond van dc tiende Mei 1910 werden in de haven
van IJmuiden 166 millioen guldens in goud aan boord van de Iris en de
Titus gehesen, even voor dc schepen het anker lichtten om het verbloeden
de Nederland te verlaten. Daarmee was 80% van het goud van de Ned.
Bank in veiligheid gebracht. Een stevige ruggesteun voor 't gemutileerde
Nederlandse apparaat in de strijd om de verlossing van het vaderland.
Slechts 20% zonk op dc Waterweg binnen Duits bereik.
van goud voor een waarde van 10
millioen. Toen dat eindelijk zou ge
schieden hadden de Engelsen het
al niet meer nodig, en lieten zij
ons in het bezit van dit goud, waar
op de regering veel prijs stelde,
omdat enige reserves de zelfstan
digheid van de regering veel kon
den bevorderen. „Het was zo'n
beetje je internationale standing",
merkte een der ministers op.
Colijn dacht, dat er
toch geen oorlog
kwam
Reeds in 1938 heeft de Neder
landse Bank de.onweerswolk zien
aandrijven en langzaamaan heeft
zij het goud in haar kelders naar
het Westen \erscheept. Stilletjes,
opdat niet de schijnheilige nazi's
ons zouden kunnen beschuldigen
van samenspanning met de „Anglo-
Amerikanische Plutokratien". Tot
dat Colijn in begin '39 zei, dat men
er maar mee op moest houden, om
dat er toch geen oorlog zou komen
In September '39 toen tenslotte de
oorlog kwam, zijn de goud versche
pingen ijlings hervat.
Er waren hier nog mensen
prof. De Jong getuigde daarvan
voor de Enquête-Commissie die
meenden dat de Bank er niet erg
wijs aan deed, al het goud haar
Amerika te sturen. „Want als we
misschien nog eens samen met
Duitsland zouden moesten vechten,
zouden we dat allemaal kwijt zijn!"
Aldus was hun stelling en ze sche
nen het ernstig te menen.
Deze buitenlandse goudreserves
van de Nederlandse Bank, t.w.
887 millioen, stonden intussen de
regering nog niet terbeschikking
toen zij aan het einde van de vijf
daagse strijd in Londen kwam. Om
onmiddellijk over kasgeld te be
schikken moest zij een lening aan
gaan bij het gezantschap, dat ge
lukkeg óver een onverwacht groot
kasgeld beschikte.
Van dat tijdstip af liep het fi
nancieel wel. Zjj het met steun,
credieten, leningen, verpanding van
goud, verkoop van goud etc. Een
ogenblik heeft het er naar uitge
zien, getuigt Gerbrandy. dat Enge
land van ons zou eisen, al ons»goud
over te dragen, omdat Engeland erg
in de knoei zat. Wijlen Sir Kingsley
Wood, had de Nederlandse regering
nogal ruw aangesproken naar het
schijnt, maar tenslotte werd men
het toch eens over een overdracht
IJver vergoedde
veel
DEN HAAG. Het streven
naar doelmatige besteding had
nog krachtiger dienen te zijn
dan in normale tijden, aldus
zegt ergens in haar rapport de
Enquete Commissiezij voegt er
an toe, dat dit streven door de
regering en haar organen be
paald te gering is geweest.
Ergens anders zegt zij. dat
ijver veel vergoedde van wat er
aan kunde en ervaring te kort
kwam.
Verstrooide cyfers
Dwars door het Enquête-verslag
liggen de bedragen van de uitga
ven te grabbel. Té ongeordend en'
té weinig uitgerafeld, om ze op te
tellen en er een totaal van te ma
ken. Dat is een beetje*te betreuren.
Niettemin zullen we een aantal be
langrijke getallen hier toch laten
volgen:
Uitgaven op begrotingsposten ver
antwoord: 77.626.854
Engelse aankopen N.O.R.R. (Neth.
Off. Relief and Rehabilitation
37.000.000
Zweedse inkopen N.O.R.R.
Zw. Kr. 100.000.000
Straight Lend Lease-leverancier
102.263 582
(afgerekend voor 67.500.000)
Voedselaankopen 253.831.000
Aankopen N.P C. t.b.v. Nederland
(volgens functionaris N.P.C,
150.000.000)
Muntzilver op Lend Lease-voor
waarden 40.000.000
Australische leveranties 8.500.000
Deze aankopen heeft de regering
kunnen bestrijden met:
Geldzuivering werd in de drukte
helemaal vergeten
Guldens met karre
vrachten over de
grens
DEN HAAG. Met karrevrach-
ten zijn ln de maanden na de be
vrijding de Nederlandse munt- en
bankbiljetten de grens overgegaan,
zo heeft minister Lieftinck voor de
parlementaire Enquête Commissie
verklaard. Tot op heden vloeien
daaruit nog steeds moeilijkheden
met buitenlandse regeringen voort.
die betaling eisen. Dat alles moet
was, dat het nieuwe zilver sissend
als een druppel op een gloeiende
plaat zou verdwijnen. Het kwam in
de oude kous terecht.
Veel van dit nieuwe zilvergeld
is ook onmiddellijk naar België ver
dwenen, waar er netjes francstukken
van werden gesmolten. Want ook
daar had men wel een tekortje aan
te vullen!
Voor 193.5 millioen is er aange-
munt uit- zilver, dat na heel veel
moeite onder Lend-Lcase-voorwaar-
den van Amerika was losgekregen,
onder beding, dat het vijf jaar na
het staken der vijandelijkheden in
zilver zou terug komen!
Voor twee millioen is er in om
loop gebracht. Toen zag men dat het
worden ..geschreven ,.n de vol-' ^=1.^ cn" e RU>£U
komen negatie van het probleem n
der geldzuivering door het Londen- v
se kabinet De heer Lieftinck zegt
te mogen aannemen, dat die rege
ring het bijzonder druk had met
andere, meer directe noden van de
bevrijde burgers, cn hij toont, dat
wel te begrijpen. Doch de Enquete
Commissie stapt daar niet zo licht
overheen. Kostbare tijd is verloren
gegaan en dat is te betreuren
meent zij.
mocht zich het hoofd breken over de
raag waar zij hel moest laten. Tot
Lieftinck tenslotte toestemming gaf
een derde deel maar weer te ver
smelten
Minister Huysmans heeft intussen
in April "45 eindelijk gedaan weten
te krijgen, dat hij oiljetten mocht la
ten drukken bij de la Rue in Londen.
Biljetten van 10. 20. 25, 50, 100 en
1000 gulden. Per vliegtuig moesten
zij worden overgebracht omdat mij-
tt a 4i,.s«e. I nengevaar zeetransport ongewenst
Het v,as eigenlijk pas de thans In Juni was hel grootste
Een priktol of een
broodje worst
DEN HAAG Dc Nether-
lands Purchasing Commission,
dc aankoopcommissie die in de
loop der jaren op het westelijk
halfrond de inkopen deed, wel
ke op het herstel van Nederland
waren gericht, heeft in de loop
van haar bestaan, voor een
waarde van 345.527.257.SI ge
kocht. Zaklantaarns zo goed als
electrische centrales; bandijzer
en stalen scheepsplatenwal
kie-talkies en radiostations; sar
dines en kippenvoer voor Suri
name; motorfietsen en verkeers
vliegtuigen; frigidaires maar
ook zuurstoffabricken. Orders,
waarvan de waarde varieerde
tussen tien en enige millioenen
dollars. Slechts een keer heeft
de NPC tegen een opdracht ge
protesteerd. Dat was toen Cura
cao aan de NPC in New York
verzocht een aankoop te ver
richten ter waarde van 80 dol
larcenten. Vermoedelijk een
priktol voor de zoon van de
gouverneur of een broodje war
me worst voor de algerneen se
cretaris
VJ
overleden minister dr. G. W. M.
Huysmans na de bevrijding van
het Zuiden in dc regering gekomen
als minister van financiën, dus op
volger van de eveneens overleden ir.
J. van den Broek die het vraag
stuk met voortvarendheid heeft aan
gepakt. Londen had gemeend, en
het stelde zich in vele zaken, uit
te waarderen overwegingen on dat
standpunt dat het de volgende
regeringen in beleidszaken niet op
lange terrqijn mocht binden. Zo is
het denkbeeld van de geldzuivering
even gerezen, doch direct weer los
gelaten. Wel hebben van den Broek
en Gerbrandy veel aandacht besteed
aan de aanmunting van nieuw zil
vergeld.
„Dat zou," verklaart thans de oud
minister-president, ,zo n prachtige
demonstratie van bevrijding zijn ge
weest, naar wij meenden Je komt
weer met je mooie Nederlandse geld;
dat is een mooi entrée."
Maar een duur en in de uitkomste
ongelukkig entrée.
Mede overwogen werd echter dat
d«t entrée het vertrouwen in het geld
zou versterken. Dat was weer niet
zo naief gezien.
Maar die twee ministers hadden
zich niet gerealiseerd, dat het ver
trouwen in het oude geld zo gering
maakte,
deel klaar.
„Ik heb in enorme spanning geze
ten of alles wel op tijd zou komen,
a. Goud uit het Egalisatiefonds
52.121 kg.
(waarde 303'40 2.009 per kg.)
b. opbrengst ladingen op 10 Mei '40
onderweg 10.774.788
c. saldi Scheepvaartfondsen cn
assurantie-premien voor verloren-
gegane schepen (moesten later
echter worden terugbetaald)
34.673.820
d. voorschot van Bank of England
12 500.000
e. opbrengst verplichte inkomsten
belasting 245.463
101.246.000 j vrijwillige ink.belasting 208.252
f. voor heffing vennootschaps
belasting 4.232.093
g. verkoop goud Ned. Bank t.tv.v.
f. 254.000.000
en 135.000.000
h. Lend-Lease crediet t.w.v.
102.263.582
Zeer klein en
zeer duur
DEN hAAG. De luchtstrijd
krachten, eenmaal in Nederland te
ruggekeerd, hebben zich hier
warmpjes en gezellig geïnstalleerd.
Voor de rijke inrichting van de
verblijven hadden de luchtstrijd
krachten zo hun eigen wegen ge
vonden buiten de intendance van
het MG om Een klein maar zeer
dure groepje, verklaarde een der
getuigen voor de Enquête Com
missie. De kosten werden bestre
den uitclandestiene vliegpassa-
ges.
Ze imiteerden de RAF een beet
je zei generaal Kruis. De man van
Oorlog, die met de dubbeltjes over
de brug moest komen, die er niet
temin nog te kort waren, weigerde
te betalen Maar hij werd door mi
nister Meijnen op he( matje geroe
pen en kreeg, wat in de dienst
heet, een „katje".
Vreemd, zei de voorzitter van de
Commissie, ik zou zeggen dat men
u juist dankbaar had moeten zijn.
Jawel, maar de commandant van
die luchtstrijdkrachten was net een
lang hoger
REGERING ZOEKT ZICH GOUVERNANTE
Minister liet huur van zijn huis uit
's Lands kas betalen
De Netherlands Office for Relief and Rehabilitation (NORR) een
van de vele aankoopcommissies heeft in Zweden op grote hoeveel
heden voedsel beslag gelegd. Een herinnering aan de dag, waarop het
eerste Zweedse brood hier werd verstrekt.
„Brave New World"
DEN HAAG Landmacht en
Marine zijn van. nature niet de
meest innige gelieven. Er heerst
tussen hen een jalousie de metier,
welke bepaald internationaal en
van alle tijden mag worden ge
noemd.
Geen wonder dus, dat admiraal
Furstner. oud-minister van Marine,
eens ferm naar de Landmacht beet,
toen hij door de Enquête Commis
sie werd geïnterpelleerd over de
vorstelijke toelagen, welke hij aan
schout bij nacht Termijtelen, lt.
kol. De Bruyne en schout bij
nacht. De Vos van Steepwijk toe
wees. Aan de eerste twee, omdat
zij voortijdig uit Indië waren te
ruggeroepen om de minister-admi
raal in diens functie van bevelheb
ber bij te staan, aan de laatste
omdat hij als adjudant van Hare
Majesteit bijzondere representatie
ve plichten had. Dertig, veertig en
dertig pond per maand boven een
netto jaarlijks inkomen van
1792 2263 en 2293 'per
jaar. Nét iets te veel oordeelde de
heer Van Rhijn, voorzitter-enig lid
van de Buitengewone Algemene
Rekenkamer, om er ook nog eens
een toelage bij te doen. Doch de
heer Furstner hield er voorlopig
aan vast.
„Als ik landmachtofficier was
geweest, zou ik ze onmiddellijk be
vorderd hebben. Dat is daar te
doen gebruikelijk!" En hij voegde
er aan toe, dat je een Landmacht
man die je vandaag als eerste lui
tenant tegenkwam drie weken la
ter als overste en nog vier weken
later als kolonel kon begroeten, te
gen iedere militaire gang van za
ken in De moderne tijd, de
Brave New World, noemde de ad
miraal dat.
Ondergedoken toelage
Maar hij wilde zo'n topzware or
ganisatie bij de marine niet. Dan
PROF. GERBRANDY
mooi entrée
om de circulatie gaande te houden,
toen mijn zuivering eenmaal was be
gonnen," verklaarde de heer Lief
tinck. „Al met al, waren we toch al
een maand of twee te laat. Maar.'
zegt de minister, „we kunnen Huys
mans niet genoeg waarderen voor de
wijze waarop hij deze zaak nog heeft
aangepakt."
HET derde thans verschenen ver
slag van de Enquête Commissie
behandelt talloze punten van beleid
en gedrag uit de Londense periode,
waarop zowel in Londen als in het
na-oorlogse Nederland veel critiek
is geoefend. Nu we dit ganse ver
slag hebben kunnen bestuderen,
moet nog eens worden erkend, dat
er in Londen, en na de bevrijding
ook hierbij veel is gebeurd
waarop critiek, scherpe critiek ge
rechtvaardigd is. De commissie
heeft die critiek ruimschoots gele
verd. Maar niettemin, als een rode
draad loopt door dit ganse verslag
het getuigenis van de talloze in
spanningen, welke degenen die
buiten de greep van de aggressors
zijn gebleven, zich in de loop van
vijf Zware jaren hebben getroost
om de bevrijding van Nederland en
Indonesië te bespoedigen. En voor
al. om met die bevrijding een on
middellijke doeltreffende hulpver
lening gepaard te doen gaan.
Men heeft moeten werken onder
de uitzonderlykste omstandigheden.
Vooral in het zo vaak geteisterde
Londen. Maar niet minder op de
schepen, waar ruim 18.000 Neder
landse zeelieden en vele Marine
mensen een actief aandeel in de
strijd hebben genomen. De bevrij
ding zelf hebben deze Nederlan
ders slechts indirect kunnen be
vorderen en versnellen. Doch zeer
direct zijn de gevolgen geweest,
welke het programma tot onmid
dellijke hulpverlening voor Neder
land heeft gehad. Alle aandacht
heeft men besteed aan voedsel- en
materialen-problemen. Daarbij zijn
andere zaken van minder aanspre
kende aard wel eens uit het oog
verloren, zoals bijvoorbeeld de
geldzuivering waarvan men het be
lang in Londen eigenlijk vergeten
had te bezien.
En als gezegd, er zijn ergerlijke
dingen gebeurd, gewoonlijk in het
kleine. Maar bij de beoordeling van
het grote geheel zakt dat toch,
rondweg gesproken, in het niet.
Grote waardering mag men wel
hebben voor de enquêteurs, die dit
enorme werk hebben gereconstru
eerd.
Zij hebben een lawine van gege
vens moeten verwerken, vóór zij
tot hun bezonken oordeel zijn ge
komen. Dat daarbij niet diezelfde
mate van overzichtelijkheid is ver
kregen als in de twee vorige ver
slagen, is enigszins te betreuren,
maar toch wel begrijpelijk, om in
de termen van dc commissie te
blijven. Gemist hebben wij een al
gemeen samenvattend oordeel over
het ganse beleid. Gemist ook een
duidelijk samenvattend overzicht
van alle uitgaven en inkomsten in
de Londense periode. Die cijfers
zijn nu een weinig verborgen ge
bleven in de honderden pagina's
druks. Want alleen de inkomsten
en uitgaven der departementen zijn
niet maatgevend voor wat er aan
de overkant en in Amerika is ge
beurd.
Maar alweer, dat zijn kleinighe
den, wanneer men ze afmeet tegen
de geweldige verdiensten van het
geheel.
Vruchten van Parlementaire Enquête
groeien als kool
„Ze deden het toch
maar liever een toelage. Wat echter
voor de Commissie voor de Rijks
uitgaven aanleiding werd van een
Sinterklaas-mentaliteit te spreken:
en voor de heer Van Rhijn om met
al het gewicht van zijn Buitenge
wone Rekenkamer in het geweer te
komen net zo lang tot de persoan-
lijke toelagen als zodanig onderdo
ken en als onaantastbare represen
tatietoelagen weer voor de dag te
komen. Maar het een n°Ê ^et an-
der heeft de bewondering van de
Enquête Commissie.»
Helemaal onaanvaardbaar acht
de commissie dat de admiraal,
eenmaal minister geworden, de
huur van een landhuis buiten Lon
den dat hij met een andere mari
ne-officier bewoonde, uit de rijks
middelen liet betalen
Ruim 26 per week! Een beetje
bar volgens de commissie.
Admiraal boos
Intussen is dat alles niet door
de Enquête Commissie maar door
de Bijzondere Algemene Rekenka
mer aan het licht gebracht na een
correspondentie met de admiraal
che zo hoog liep, dat op 22 April
1942 de admiraal aan de Rekenka
mer schreef, dat hij ambtelijke
correspondentie, van zo ongebrui
kelijk karakter in het vervolg on
beantwoord zou laten. In Septem
ber 1940, om nog eens precies te
zijn de derde September, was De
Geer afgetreden als minister-pre
sident en minister van Financiën.
Hij werd opgevolgd door Weiter,
maar het denkbeeld van de Alge
mene Rekenkamer is eerst gere
zen tijdens de reis van Weiter naar
Indië. Van Steenberghe als minis
ter ad interim voelde voor het
eerst dat er veel te weinig controle
was op het financiële beheer van
de regering en haar organen. Hij
was het die ziin college van Land
bouw en Visserij Van Rhijn erover
polste en die het idee vervolgens
in de ministerraad bracht.
Het strekt de regering tot eer,
maar
(Van een onzer redacteuren
DEN HAAG. „De zaak groeit
als kool," zei mr. L. Donker, de
voorzitter van de Enquête Commis
sie met een trots gebaar naar de
stapel verslagen van de commissie
welke hij ln de koffiekamer van de
Tweede Kamer had opgetast.
Drie delen, zes banden, duizen
den pagina's. Het derde, vandaag
verschenen, deel is neergelegd in
1714 pagina's, waarop onder meer
138 verhoren zijn samengevat. Al
les in precies 2.314.000 woorden,
Een generaal verbaasd:
Accountantskosten
erger dan verspilling
bij MG
DEN HAAG. „Ik heb meer
opgekeken van de kosten, die wer
den besteed aan het accountants-
toezicht op onverantwoordelijke
uitgaven van het Militair Gezag,
dan van de hoogte van de dubi
euze posten zelf," was het com- tiUaaiJlI iUUUC11) aiuua JItc
mentaar van generaal H. J. Kruis, Donker, „de positieven een redelij
naar ons na snelle maar nauwkeu
rige telling is gebleken. In deze 2.8
millioen woorden heeft de commis
sie, of eigenlijk, de sub-commissie
Schilthuis-van Dis-Stokvis, die
veel steun heeft gehad van freule
Wttewaal, het financiële beleid van
de Londense regering, en de faits
et gestes van de aan die regering
ondergestelde diensten, uit de doe
ken gedaan.
Vooral het aankoopbeleid. Over
de aankopen van de verschillende
commissies zijn in ons land na de
bevrijding, vooral toen we alweer
een beetje aan die vrijheid gewend
waren, bar boze dingen gezegd.
Naarmate de maanden en jaren
verstreken werd die beoordeling er
niet vriendelijker op.
Voorzitter Donker heeft er in zijn
bespreking van dit verslag angst
vallig voor gewaakt, de pers zijn
samenvattend oordeel over dit on
derzoek op te dringen. Hij heeft te
recht aan ons overgelaten tot eigen
conclusies te komen. En toch heb
ben wij de indruk, dat ook de com
missie zelf van oordeel is, dat door
de bank genomen dit onderzoek tot
waardering en appreciatie aanlei
ding geeft. Een indruk, die wij ont
lenen aan de opmerking van de
heer Donker, dat de commissie
eigenlijk wel de behoefte voelt, om
aan het einde van haar werkzaam
heden een samenvattende conclusie
over het gehele beleid op te stellen.
„Daarin zouden." aldus de heer
MR. VAN RHIJN
gewaardeerde lastpost
dat zonder uitzondering alle mi
nisters het met instemming be
groetten.
Later toen de Rekenkamer met
Van Rhijn als voorzitter eenmaal
werkte is het incident Furstner
getuigt er van de waardering
voor de lastpost niet altijd even
groot geweest. Maar dat zal ver
moedelijk ook wel de reactie van
vele ambtenaren op de Haagse
Rekenkamer zijn. Men kan er niet
anders dan een bewijs voor de
behoefte aan een lichaam als dit
in zien. vooral ook in Londen.
Zeer grote bewondering heeft de
Parlementaire Enquête Commissie
voor mr. Arie Adrianus van Rhijn,
de voorzitter van deze Rekenka
mer; voorzitter en enig lid.
De twee anderen zijn noo;t be
noemd, omdat de geschikte figu
ren in het bedrijfsleven zaten; en
de regering voelde er niet vee'
voor om het bedrijfsleven te veel
in de regeringskeuken te laten neu
zen."
Resumerend zegt de commissie,
dat zij de indruk heeft gekregen,
dat over het algemeen gedurende
de oorlogsparen een neiging heeft
bestaan tot minder voorzichtig om
gaan met 's lands gelden. Van de
activiteit der Rekenkamer is in
dit verband echter een heilzame
remmende werking uitgegaan.
oud-chef-staf van het M.G. in zijn
verhoor voor dc Enquête Commis
sie op het onlanes verschenen ver
slag van de Algemene Rekenka
mer.
De Enquête Commissie heeft
niettemin scherpe critiek op het
MG, al schijnt zij met mr. Van
den Tempel te onderschrijven, dat
de Rekenkamer eigenlijk nauwe
lijks iets heeft gezegd over een
?eer groot gedeelte van het finan
ciële beheer van het MG, dat wel
aan redelijke eisen voldeed Maar
wat dan ook tot critiek aanleiding
gaf was van een zeer ergerlijk
karakter, zegt de Commissie. En
bij sommige diensten, vooral bij
het Bureau Nationale Veiligheid
kwamen deze zeer ergerlijke din
gen op vrij grote schaal voor. Te
gen de achtergrond van de benarde
toestand temidden waarvan dit
geschiedde, is de geuite critiek nog
meer op haar plaats. Gebrek aan
controle op de faits et gestes van
veel leden van het MG personeel
heeft geleid tot een luchthartig
tekort aan verantwoordelijkheids
besef. Generaal Kruis stelt daar
tegenover, dat meer controle het
werk zou hebben verlamd. Het is,
alsof wij de voorzitter van de
Netherlands Purchasing Commis
sion horen spreken, die in ant.
v/oord op de critiek van de Bui-
tengewonc Algemene Rekenkamer
schreef, dat de overweging wat
het kostte wel eens opzij gezet
moest worden omdat er het alter
natief slechts was: take it or leave
it En dan moest men het doen
1 omdat het nodig was.
ker aandeel krijgen, dan zij in de
afzonderlijke verslagen Krijgen.
Want nu kunnen we uiteraard wel
zwaar het hoofd schuddep over die
besluiteloze ministers, die pas op de
kaden van Hoek van Holland defi
nitief decideerden over te varen.
Maar bij alle verwondering en er
gernis gaat men te licht de waar
dering verliezen voor de heren, die
dat besluit dan niettemin toch maar
hebben genomen."
Boel waar zij naar
streefden
DEN HAAG Op 13 Maart
1942, enkele dagen na de val van
Java, hebben de ministers Albarda
(Financiën a.i.) en Kerstens (H. N.
S.) een nota aan de ministerraad
voorgelegd, waarin zij nog eens ln
drie punten hebben samengevat, de
taak welke de regering zich had
gesteld: Die taak was gericht op
het doel:
le. Waar mogelijk aan de bestrij
ding van de vijand deel te ne
men;
2e. zoveel mogelijk naar eigen in
zicht werkzaam te zijn bij de
reconstructie van de toen be
zette delen van het Rijk en,
waar mogelijk, bij de recon
structie van andere bezette
Europese landen;
3e. een zuinig beheerd, doch op de
eisen van haar taak berekend
regeringsapparaat in stand te
houden.
