HET ENGLAND-SPIEL:
uitvloeisel van grove fouten
li -
V "C
Ue eerste agent
Pas toen zijn dood vast stond,
heeft hij volledig bekend
ft '$j- Ff'
Security-checksvoldeden niet aan gestelde eisen
Geen boze
in Engeland
opzet
4
Zaterdag 15 Jul;
RAADSEL VAN DER WAALS ONTWARD
igland-Spiel is de parlementaire enquête-
aan louter fantasie ontsproten, m B n g
Met betrekking tot de oorzaken van het England-Spiel
commissie tot een oordeel gekomen, waarbij de vele, vaak
speculatieve theorieën, die meestal uitgingen van de gedachte aan verraad of andere onoirbare
bedoelingen, hetzij bij de Engelse, hetzij bü de Nederlandse autoriteiten, worden afgewezen.
Wel toont zjj uitvoerig aan, dat zowel bij de Nederlandse dienst het Bureau Voorbereiding
Terugkeer (BVT), later vervangen door het Bureau Militaire Voorbereiding Terugkeer (M
VT) als bij de Engelse dienst Special Operations Executive (SOE), ernstige fouten zijn ge
maakt. Ook het beleid van de Nederlandse regering op dit punt ontkomt niet aan haar
critiek.
Het resultaat van de, door haar voorzitter mr. Donker met
de Engelse autoriteiten gevoerde gedachtenwisseling, heeft
haar opvattingen in hoofdzaak bevestigd. Het enige belangrijke
verschil is hierin gelegen, dat de Britse regering de tekort
komingen aan Engelse zijde qualificeert als „errors in jugdment"
(onjuiste beoordeling), terwijl de commissie van oordeel is, dat
deze tekortkomingen als fouten, in sommige gevallen zelfs als
ernstige fouten moeten worden aangemerkt. Hoewel de Neder
landse dienst in sterke mate afhankelijk was van de Engelse,
hetgeen zijn verantwoordelijkheid ongetwijfeld vermindert,
moesten echter ook hier vele tekortkomingen worden vast
gesteld.
Bet Duitse selnspel „England-
Splel", dat begon op 12 Maart 1943
en formeel eindigde op 1 April 1944
hoewel het reeds in 't najaar van
1943 van steeds minder betekenis
Werd heeft de Duitsers in staal
gesteld de Engelse sabotage in Ne
derland geriilmc tijd lam te leggen,
een aantal in Nederland nog werk
zame agenten van de Centrale In
lichtingendienst, die toevallig de
zelfde contacten hadden als de SOE-
agenten. te arresteren, waardoor ook
het inlichtingenwerk werd lamge
legd en tenslotte beeft het de Duit
sers ook mogeiyk gemaakt de Ne
derlandsEngelse poging, om door
middel van de organisatie-Jambroes
het verzet te stimuleren in de
kiem te smoren.
Doch het hoofddoel van het seln
spel n.l. de beantwoording van de
vraag: „Wat zijn de militaire plan
nen van de geallieerden ten aanzien
van de invasie in West-Europa en
met name in Nederland" werd door
de ..Abwehr" niet bereikt.
Voordat het „England-Spiel" be
gon. hadden de Duitsers reeds een
aantal uit Engeland overgekomen
agenten gearresteerd. Onder hen be
vond zich de tegen de zin van het
tijdelijk hoofd der C I.D. mr. Derk-
sema dooi de Engelsen uitgezon
den marconist Willem van der Rey-
den, die op 13 Februari 1942 werd
gevangen genomen en nagenoeg al
zijn wetenschap op code-technisch
gebied aan de Duitsers heeft meege
deeld. hoewel hij, overeenkomstig
zijn Engelse instructies zijn „secu-
rity-check" niet heeft afgegeven.
Hoewel de houding van deze agent
geenszins beslissend was, Is zijn ar
restatie wel oen van dc factoren ge
weest, waardoor dc Duitsers het spel
met succes konden opzetten. Hij
heeft hen wegwijs gemaakt in het
door de Engelsen gebruikte code-
systeem, waardoor zij tegen dc later
gearresteerde agenten met groter
zekerheid konden optreden. Hij was
een bekwaam marconist maar een
behoorlijke selectie van dc door En
geland uit te zenden agenten, had
zijn komst misschien kunnen voor
komen.
'Arrestatie Lauwers
Voorts is de arrestatie van de op
7 November geparachuteerde en op
6 Maart 1942. door toedoen van de
V-man Ridderhof en Willy Kupp,
gearresteerde marconist Lauwers,
die met zijn chef-saboteur Taconis.
het tweede agenten-team vormde,
dat door SOE hier in het veld werd
gebracht, van groot belang geweest.
Lauwers had persoonlijke opdracht
om inlichtingen voor de Engelse
zender „de Flitspuit", die door mr.
Laming van SOE was opgericht, te
verzamelen.
Na zijn arrestatie gaf hij. niet in
strijd met de Londense instructies,
zijn code af en verklaarde zich be
reid voor de Duitsers te gaan seinen
op belofte van Giskes. dat hij en de
mensen, die als gevolg van het sein
spel uit Engeland zouden komen,
niet ter dood veroordeeld zouden
worden.
Op 12 Maart 1942 vond de eer
ste uitzending van Lauwers on
der Duitse controle plaats, waar
mee het England-Spiel een aan
vang nam. Lauwers gaf echter
zijn ..security-check" niet af; hij
poogde Engeland te waarschu
wen. Toen van daaruit evenwel
het seinen werd voortgezet, is
hij tot de conclusie gekomen,
dat niet de Duitsers maar de
Engelsen een spel speelden. Het
seinen werd midden October
door de marconist van dc Ord-
nungs-Polizei overgenomen, zon
der dat dit een voor de Duitsers
ongunstige invloed had op de
loop van het seinspel.
Aangekondigd langs door de Duit
sers gecontroleerde lijnen, zijn ach
tereenvolgens 16 agenten naar Ne
derland gekomen. Na 9 Mei 1942 wa
ren alle in Nederland verblijvende
agenten van de SOE in Duitse han
den. behalve de, in de nacht van 26/
27 Februari geparachuteerde Zuid-
Afrikaans sprekende agent Dessing,
die echter niet over een zendverbin-
ding beschikte. De anderen werden
onmiddellijk na hun parachutering
gevangen genomen, waarbij hun
bleek, dat de Duitsers vrijwel van
alles op de hoogte waren.
De psychische schok, die zij kre
gen toen zij in plaats van door dc
illegaliteit ontvangen te worden,
door Duitsers en landverraders wer
den gearresteerd, moet zeer groot
geweest zijn. Gemakkelijk kon de
gedachte post vatten, dat de vijand
toch alles wist en het geen zin meer
had, iets achter te houden. Onder
deze omstandigheden maakt de com
missie er geen verwijt van. dat som
migen hun „security check" hebben
afgegeven. Maar daarmee konden
de Duitsers weer andere lijnen ope
nen Uit het feit dat de commissie
geen geval bekend is geworden, dat
agenten, die buiten het „England-
Spiel" om gevangen genomen wer
den, hun „security-check" afgaven.
kan echter de gevolgtrekking wor
den gemaakt, dat een agent hier niet
zo spoedig toe gebracht konden
worden.
Het verwondert de commissie niet,
dat de gedachte aan verraad bij de
gearresteerde agenten opkwam. In
hun gevangenis te Haaren circuleer
de de naam van majoor Bingham,
sinds Maart 1943 de chef van de Ne
derlandse sectie SOE Maar zij
hadden geen concrete bewijzen in
die richting. Bij hun verhoor hebben
de Duitsers doelbewust, maar ten
onrechte naar zij zelf toegeven, wel
in de richting van verraad geïnsi
nueerd om de agenten de indruk te
geven, dat ontkennen toch geen en
kele zin had.
Dat# de Engelsen tegen Lau
wers geen wantrouwen koester-
tuurkunde-leraar aan een
Zaanse meisjesschool en zijn
marconist Joseph Bukkens. Zij
hadden tot taak een organisa
tie op te bouwen om het plan-
Holland ten uitvoer te bren
gen.
Dit was opgesteld in samenwer
king tussen major-general Sir Collin
Gubbins van SOE en kolonel de
Bruyne, het hoofd van MVT en
BVT. en door de Nederlandse rege
ring goedgekeurd.
De bedoeling was een aantal klei
ne groepen van, in totaal 1070. door
tastende mannen te vormen, welke
bij een invasie in de rug van de vij
and een zo groot mogelijke desorga
nisatie moesten veroorzaken en de
verbindingen tussen Nederland.
Duitsland en België dan minstens 72
uur moesten verbreken.
De leden zouden door de Orde-
Dienst (O.D.) ter beschikking wor
den gesteld maar verder een aparte
organisatie vormen. Voor contact
met de OD kwam Jambroes naar
Nederland. Het zwakke punt van
het plan-Holland was, dat de gehele
uitvoering was gelegd in de handen
van een persoon en wanneer men
bedenkt, dat de komst van Jambroes
zou worden aangekondigd over de
lijn, waarmee de SOE reeds enige
tijd met Nederland verbinding had,
springt het gevaarlijke van deze
operatie m het oog. De centrale
figuur viel inderdaad in Duitse han
den en daarmee was het plan-Hol
land tot mislukking gedoemd De or
ganisatie-Jambroes werd in dc loop
van de tijd door de Duitsers op pa
pier opgebouwd terwijl telkens an
dere agenten in totaal 37 en
den, blijkt uit het volgende: De
22-jarige agent van Hemert
bracht op 23 Juli de opdracht
mee voor de groep Taconis-Lau-
wers om de zender Kootwijk te
vernielen. De Duitsers ensce
neerden een aanval en publi
ceerden een verslag van de z-g.
mislukte operatie in de pers en
zonden er ook een naar Enge
land. Daar was men zo tevreden
over dit optreden, dat een der
medewerkers van Taconis, An-
toon, een onderscheiding kreeg
en naar Engeland werd ontbo
den.
Op de door de Duitsers gespeel
de" tocht van „Antoon" via Frank
rijk werd deze te Parijs in het bij
zijn van illegale werkers z.g. gear
resteerd. Ook hebben de Duitsers
eens in de Maas te Rotterdam een
schip in de lucht laten vliegen, welk I
feit vla het seinspel als sabotage- I
daad naar Engeland werd doorge
seind. Voorts werden echte sabota-
ge-daden van Nederlandse groepen
en ongelukken bij marine en weer
macht als successen van de SOE or
ganisatie voorgesteld.
'Arrestatie Nat. Comité
Op 12 November 1942 kreeg dc.
toen reeds gearresteerde agent van
Hemert de opdracht uit Londen,
contact te zoeken met de heer Vor-
rlnk. Hij had een kinderportretje,
waarmee hij zich kon legitimeren.
Dc Duitsers stuurden v. d. Waals
(„de Wilde") in zijn plaats, die zich
TRANSPORT van wapencontai
ners na een dropping bij Nieuw
koop.
materiaal daarvoor in hun bezit
kwamen.
Van Engelse zijde werd n.l. grote
spoed betracht met het opzetten van
de organisatie. Wel begon men om
streeks de jaarwisseling '42/43 op de
afgesproken terugkeer van Jambroes
aan te dringen. De Duitsers hebben
uiteraard getracht aannemelijke re
denen te vinden om te bereiken, dat
hij nog wat kon blijven. Tenslotte
hebben zij zijn terugkeer „gespeeld"
S Acht dagen na de aanvang van het England-Spiel deelde
S Londen over de tijn-Lauwers mee, dat in de nacht van
g 27 op 28 Maart 1942 een agent zou worden geparachu-
5 teerd.
Op het droppingsvcld (bij Steemvijk) waren enige offi-
eieren van de Abwehrstelie o.l.v. Giskes, enige S.D.-amb-
tenoren alsmede Regierungsrat Wolff en Sclireieder aan-
j wezig. Daar met de mogelijkheid rekening moest worden
gehouden, dat hun tegenstander op de hoogte u-as van het spel en hen in de val wilde lokken, g
was ook luchtafweergeschut, waarvan de kanonnen waren gecamoufleerd, opgesteld. Het tucht- I
doelgcschut mocht alleen op het laagvliegende vliegtuig schieten als Giskes hiertoe uitdrukke- 8
lijk opdracht gaf.
Het ontvangstcomité bestond uit V-man Ridderhof en de bij de SD werkzame Nederlandse
politic-ambtenaren Slagter en Poos. De lampen, die noodzakelijk waren voor de vorming van de S
r, lichldrielioek op de droppingsplaats, waren aan latten gebonden. Het vliegtuig kruiste om 23.30
tweemaal over dc droppingsplaats. De maan scheen die nacht helder, zodat het vliegtuig goed 1
zichtbaar was. Na de tweede keer daalde hel tot ongeveer 150 m. en weldra verschenen achter
- elkaar zeven parachutes, waarvan er zes in het midden snel op de grond kwamen. Een dreef
j verder af. Dat was die van de agent. Ridderhof, die als chef van het ontvangstcomité fungeerde,
ging de dalende parachute achterna en trof de agent, die zijn pistool in aanslag hield. Ridder- 3
g hof begroette hem en overreedde hem zijn wapen in de zak Ie steken. Al pralend gingen zij in de j
g richting van Slagter en Poos. Daar aangekomen verklaarde Ridderhof hem, dat hij u-as ge-
I arresteerd.
De agent, Arnoldus Bnalsen, geb. 1918 (vóórde oorlog fotograaf te Amsterdam) als „Abor" 3
aangekondigd, nam de arrestatie niet au serieux. Eerst nadat hij W ehrmachts-uniformcn zag, be- 2
merkte hij, dal het waar iras en was hij volkomen uil het veld geslagen. Hij herhaalde steeds 5
weer: „Men heeft mij Inch in Engeland verzekerd, dal hel ontvangstcomité in orde is." Hij ver-
zocht de Duitsers hem niet te martelen doch hem direct neer te schieten Terwijl de contai- f
- ners werden bijeengebracht en opgeladen, spraken Giskes en Sclireieder lange tijd met Baatsen
I en allengs werd hij rustiger. Om twee uur begon de terugtocht
en met een zg. mislukking doen ein
digen.
Teneinde toch gehoor te geven
aan de aandrang van Londen om
iemand verslag van de werk
zaamheden in Nederland te doen
uitbrengen, zonden de Duitsers
Knoppers zg. de tweede man
van de OD. Dit was een illegale
werker, die geheel te goeder
trouw door middel van de penc-
tratie-agent Ridderhof .werd be
naderd. Hij kwam inderdaad in
Engeland aan doch bleek niets
van de OD te weten. Hoewel
overwogen Is, hem naar Neder
land terug te zenden om op
nieuw contact op te nemen met
de illegale organisaties hij is
zelfs met een vliegtuig boven
Nederland geweest doch moest
wegens weersomstandigheden te
rug keren is dit tenslotte na
gelaten, nadat de Engelsen ge
merkt hadden, dat hij via een
gepenetreerde verbinding in En
geland was gekomen.
Reeds eerder had Ridderhof via
deze lijn neergeschoten Amerikaan
se en Engelse piloten naar Engeland
geloodst om de echtheid van het spel
te suggereren.
Op deze wijze was het inmiddels
Juli '43 geworden. Blijkbaar ver
trouwde men te Londen de zaak ook
niet meer. daar sinds 21 Mei '43 geen
agenten meer gezonden werden voor
het plan-Holland. Tegen het eind
van '43 werd het duidelijk vooral
nadat Ridderhof alias George van
Vliet door de B.I. als een verrader
was ontmaskerd dat de SOE was
bedrogen- Wel werd nog een weinig
betekenend verkeer onderhouden.
Omstreeks Augustus '43 gaf
SOE, buiten medeweten van de
Nederlandse dienst via enige lij
nen opdracht een aantal voor
aanstaande NSB-ers uit de weg
te ruimen. Men wilde zien, hoe
ver de Duitsers bereid waren
het spel door te zetten.
Voor de Duitsers verloor het
„Engeland-Spiel" aldus zijn beteke
nis en op 1 April 1944 maakte Giskes
er definitief een einde aan met een
telegram, waarin hij Messrs. Blunt
Bingham and Succs. Ltd te Londen
verweet, dat zij zaken buiten hem
om deden, wat hij gelet op de suc
cesvolle samenwerking, unfair noem
de. Desniettemin beloofde hij, dat
wanneer de firma een bezoek aan 't
continent zou brengen, zij met de
zelfde zorg als haar voorgangers
ontvangen zouden worden....!
Engelsen gewaarschuwd
Op 23 Juni '43 had Engeland, waar
reeds eerder een gevoel van onbe
hagen bestond n.l. een waarschu
wing bereikt van de agenten Dour-
lein en Boogaert uit de gevangenis
te Haaren. Samen met de 21-jarige
agent Ubbink is de 25-jarige Dour-
lein vervolgens uit deze gevangenis
ontsnapt en hoewel Schreieder
poogde hen in Engeland voor te
stellen als overgelopen agenten
zijn zij in Maart 1944 in Londen ge
arriveerd. Zij werden echter niet
met kolonel de Bruyne in contact
gebracht doch door de Engelsen ge
ïsoleerd.
De commissie is nog al veront
waardigd over de wijze, waarop
zij behandeld werden, alhoewel
zij toegeeft, dat met het oog op
de komende invasie voorzichtig
heid was geboden. Z.j werden
echter, na hun vrijlating op for
meel wellicht juist gronden in
rang teruggezet terwijl de com
missie van oordeel ls, dat zij
voor hun moed en onderne
mingsgeest eerder een onder
scheiding hadden verdiend.
De Duitsers hebben zich veel
moeite gegeven hen te achterhalen.
In alle bioscopen van Nederland
werden ze gedurende een weck op
het journaal vertoond, beschuldigd
van straatroverij en met een aan-
Uitvoerig heeft dc Enquete-Com-
missie de verraderlijke werkzaam
heden van v. d, Waals onderzocht.
Meer dan een verrader achter hem
te zoeken heeft volgens haar geen
enkele grond. Wel is van der Waals
reeds vrij spoedig, toen zijn zaak
door de PRA werd onderzocht met
het verhaal gekomen dat hij in con-
definlticf wist te legitimeren, toen tact zou hebben gestaan met
hU kon voldoen aan het verzoek om zekere John (Emile Verhagen', in
een bepaalde boodschap te doen uit- wiens opdracht hij voor de Engel-
zenden door Radio-Oranje. Het is de
commissie echter gebleken, dat Ra
dio-Oranje hiervoor geen enkele
verantwoordelijkheid droeg. De
boodschappen werden door bemid
deling van de Engelse dienst uitge
zonden.
Op deze wijze konden de Duitsers
penetreren in het Nationaal Comité
van dc leiders van de vooroorlogse
grote politieke partijen en in de
groep rondom de heer Vorrink. die
zich bezig hield met het verzamelen
van militaire inlichtingen en het vor
men van sabotage-kerncn.
De politieke berichtgeving van de
heer Vorrink hebben de Duitsers
doorgeseind naar Engeland o a. over
de Jodenvervolgingen. SOE heeft
deze met weinig enthousiasme ont
vangen, klaarblijkelijk omdat zij
hieruit geen militair-nuttige gege
vens kon putten. Naar aanleiding
van deze reactie heeft Rauter toen
opgemerkt, dat het jammer was, dat
dit telegram niet in de Nederlandse
pers kon worden gepubliceerd- Op
1 April '43 ging Schreiedcr over tot
arrestatie vart het Nationaal Comité
en de groep-Vorrink.
Met de uitzending van de boven
genoemde agenten nebben de Ne
derlandse diensten B V.T. en later
M.V.T. echter niets uitstaande gehad.
Zij wisten slechts, dat SOE door
middel van agenten in radio-grafi
sche verbinding stond met Neder
land.
Anders stond het met de in
de nacht van 26 op 27 Juni
1942 gezonden
sen zou hebben gewerkt, maar zijn
verhaal, dat Schreicder eveneens in
Engelse dienst zou hebben gestaan,
is eerst op de terechtzittingen van
het Bijzondere Gerechtshof naar
voren gebracht.
Al deze verklaringen heeft v. d.
Waals echter op 25 Januari 1950, de
dag vóór zijn executie, ingetrokken,
waarbij Mi tevens heeft erkend, dat
de beschuldiging, dat hij voor de
Duitsers werkende, ln zeer vele ge
vallen mensen verraden heeft, volko
men juist was. Hij zelf had nimmer
radio-grafisch of op andere wijze in
contact met Engeland gestaan. Door
deze verklaring is tevens de feitelij
ke grondslag aan de speculatieve
beschouwingen van zijn vroegere
verdediger mr Van der Starp ontno
men.
In April 1945 kreeg een speciale
eenheid van dc Britse contra-spion-
nage Van der Waals te pakken. De
Britten besloten, daar hij over con
tacten in Duitsland beschikte, hem
aldaar in te zetten tegen onder
grondse nazi-organisaties, waarvan
men een langdurige tegenstand ver
wachtte.
Nadat het Bureau Nationale Vei
ligheid in Mei 1945 was opgericht,
werd mr Einthoven hiervan ver
trouwelijk in kennis gesteld zon
der dat hem details over de verblijf
plaats van v. d Waals werden mee
gedeeld opdat hij geen vergeefse
nasporingen naar hem zou -doen Hij
meende, dat de Engelsen hiertoe het
recht hadden, daar tot 15 Juli 1945
het Legal Agreement gold, krachtens
BVT-agent j hetwelk v. d. Waals onder jurisdictie
Georee Jambres vrr>eoe>r na va5 geallieerden stond,
ueorge uamoroes, vroeger na-I Onderwijl werden echter door de
PRA te Rotterdam nasporingen ge
daan, waaruit bleek, dat v. d. Waals
in geallieerde handen was. In Janu
ari '46 kwamen die stukken bij mr
Einthoven, die zich hierop lot de En
gelsen wendde, daar hij thans niet
meer uitsluitend over een vertrou
welijke mededeling beschikte doch
over officiële gegevens, dat v. d.
Waals in handen van de Engelsen
was.
V. d. Waals was inmiddels uit
Duitsland verdwenen, naar de Rus
sische zone gedeserteerd en weer
naar de Engelsen teruggekeerd,
waarop dezen hem gevangen zetten.
In Augustus 1946 kwam eindelijk de
toezegging, dat hij aan Nederland
zou worden uitgeleverd.
Naar het oordeel der commissie
had mr Einthoven na het aflopen
ANTON VAN DER WAALS. Te
midden van en gevierd door zijn
Duitse werkgevers en vrienden
in zijn zwartste jaren van ver
raad.
van het Legal Agreement op 15 Juli
'45 stappen moeten ondernemen om v.
d. Waals ter beschikking van de Ne
derlandse justitie te stellen, en wan
neer dit niet gelukt was, de Neder
landse regering daarvan op de hoog
te moeten stellen. Wel is komen
vast te staan, dat mr Einthoven geen
voorstander is geweest van het uit
zenden van v. cl Waals naar Duits
land en dat hij tenslotte heeft be
reikt, dat deze weer naar Nederland
kwam.
W
brengsom van f 500. Over dit lage
bedrag was Dourlein behoorlijk in
zijn wiek geschoten. Maar de belo
ning moest natuurlijk evenredig zijn
aan de beschuldiging
Naar Duitsland
Na de ontvluchting van Dourlein
en Ubbink wisten ook de agenten
van Rietschoten, van der Giessen. en
Wegner uit Haaren te ontsnappen.
Na deze ontvluchtingspoging werden
de andere agenten van Haaren naar
Duitsland gestuurd, met uitzonde
ring van Van der Reyden, Lauwers,
Jordaan en mej. Terwindt. Op 5 Sep
tember kwam het transport in Maut
hausen aan. Zij werden in de ..Stein-
tragerkolonne" te werk gesteld.
Blootvoets met op hun rug een
drager voor stenen. Daarop werden
grote stenen gezet, die dan de 186
treden van de Wienergraben opge
dragen moesten worden. Dit ge
schiedde in looppas met stokslagen
en schoppen. Spoedig konden velen
niet meer. Als zij halverweg de trap
waren, bijna bezwijkend onder de
zeer zware last, werd hun door de
begeleidende S.S.-cr of Kapo gezegd
hun last neer te werpen en daarvoor
lichtere stenen te gebruiken. Om dit
te doen moesten zij de trap in zijn
geheel oplopen naar de linkeruit
gang. waar deze stenen waren opge
stapeld.
De uitgang leidde echter "van
het kamp af en liep in de rich
ting van de zg. Postenkette, een
rij SS-ers. die als bewaking
rondom het kamp opgesteld
stond. Liepen de gevangenen
naar de lichte stenen, dan werd
dit als een ontvluchtingspoging
aangewend en werden zij zonder
pardon neergeschoten. In enkele
uren waren er zo dertien doden.
Verschillende gevangenen, be
merkende dat zij toch doodge
schoten zouden worden, liepen
vrijwillig in de Postenkette. De
volgende dag herhaalde zich de
tragische geschiedenis: de enke
len. die 's avonds nog niet dood
waren, werden door de Posten
kette neergeschoten Twee van
hen. die zich probeerden terug
te trekken, werden bij de doden
geworpen en eveneens neerge
schoten. De uitdrukkelijk aan
Lauwers c.s. gegeven belofte is
dus niet nagekomen. Van de 59
door SOE en MVT uitgezonden
agenten hebben slechts 9 de oor
log overleefd
Bij de verklaring van het „Eng
land-Spiel" stelt de commissie voor
op, dat het Nederlandse bureau MVT
niet de beschikking kreeg over de
originele telegrammen; het ontving
slechts paraphrasen. De vraag of 'n
telegram van de agent of van de vij
and afkomstig was. bleef geheel in
de Engelse sfeer. Het kreeg boven
dien slechts een beperkt aantal pa
raphrasen. met name niet van die
agenten, die door SOE waren uit
gezonden-
De verklaring als zou een gedeel
te van de paraphrasen later door een
brandje zijn vernietigd, acht de com
missie onjuist. Het verwondert haar
echter, dat men alle marconisten
heeft uitgerust met een code van het
systeem van „dubbele verplaatsing",
waarmee v. d. Reyden de Duitsers
heeft vertrouwd gemaakt. Een vei
lig systeem, dat van het „eenmaal
gebruikte optelgetal" was reeds voor
de oorlog bekend.
Bovendien heeft men wel zeer
primitieve methoden aangewend om
te controleren of een agent ln vei
ligheid was. De „security-check"
waarover bijv. Lauwers beschikte,
waarbij hij één letter per telegram
fout "moest seinen, bood geringe
zekerheid daar het gezien de moei
lijkheden bij het seinen en de ver
minking van de telegrammen, vrij
gemakkelijk kon gebeuren, dat de
herkenningstekens niet werden on
derkend.
Het betreurenswaardig resul
taat is aan Nederlandse zijde
veroorzaakt door gebrek aan
kennis en inzicht. Immers de
Nederlandse dienst was niet ln
staat zich een deskundig oordeel
te vormen over dc gevolgde me
thoden en zou dit, indien de re
geling op dit punt anders was
geweest, evenmin hebben kun
nen doen; dat de Nederlandse
regering geen gebruik heeft ge
maakt van de bulten bezet ge
bied aanwezige verbindingstech
nici en cryptologen betreurt de
commissie in hoge mate.
De Duitsers heeft het zelf verwon
derd, dat zU het „England-Solel" zo
lang hebben kunnen doorzetten. De
enige verklaring, die dit voor hen
aannemelijk zou kunnen m
was, dat alle agenten hun
check" hebben afgegeven, hvJ
dit zelf onwaarschijnlijk
Van dc 54 arrestanten haddafl
een code en daarvan ls gebrJ
maakt.
Ten aanzien van het afgevtj
een „security-check" hebbë
met betrekking tot de agent
slechts één uitzondering germ<
Jongelie. een in 1903 geboren'
treffelijk luitenant ter Zee lt
met een boodschap van de r:
president kwam en wiens i
van dien aard was. dat de B
niets uit hem konden krijge;
zij hem in het seinspel zg.
senschudding lieten overlijdt: la
zekerheid kan echter aangd
worden, dat bijv ook Lauw» 3
„security-check" niet heeft fög
ven- Dit is te Londen ook b-: ut
De commissie heeft zich to Rj
gevraagd, hoe het mogelijk r jg;
men desondanks het zendt de
met hem heeft voortgezet e no
zijn verbindingen nieuwe i
heeft aangekondigd. Toen na.fëi
restatie van de agent Jordas de
Duits marconist in zijn plaat aaj
ingeschakeld, heeft men zelfs ge,
geland, waarheen Jordaan vli *e
zijn arrestatie had bericht, d;
nieuw marconist hem zou jlel
gen. geseind, dat hij deze „er
marconist moest onderrichten 'fifa
„security-check". Afgezien v eer
vraag hoe men er in Engekne,
kon komen een dergelijke o; nj
te geven, blijkt hieruit wel, c
Jordaan zijn „security-check
vankelijk niet heeft afgegeve j
Door de besprekingen,
voorzitter der commissie mt.^®
ker. met toestemming van de
regering, heeft gevoerd met evfv
tal officieren, die in de oorlog
bemoeienis hadden met de
dingen in Nederland is de '°®s
de verklaring naar voren g-
Colonel Brook, vanaf Octot~*!u
vember 1942 regionaal chef -™81
SOE operaties in West-EuropijeSI
medegedeeld, dat in Maart
grammen binnen kwamen !;tr,
agent Ebcn Haczer (Lauwcn
der behoorlijke „security-c0*1
Men heeft dit feit geconstatc 'nJ?
afgewogen tegen andere arg.,atl
ten, die pleitten voor de cor10oi
dat de agent nog in vrijheid rVjj
Vele telegrammen kwamen
minkt over en dan was het rr.>n8:
het ontbreken van een „sec.]en
check" te constateren.
Hierbij kwam. dat de SOE
herkenningstekens niet zo beLiar0
achtte als andere aanwijzingen®
oordeel, dat in zijn algemetiSg
ook door een autoriteit als Cnen
Cordeaux van de SIS wordt
schreven. De .checks" waren vel(
dien in het begin zeer simpeH
de waarde er van geringer n:"S"
Men heeft overwogen, dat h,r?e®
breken, een gevolg kon zijn A1.8"
nervositeit van de agent. McARj:
tenslotte op grond van hetgee»."
weet van de persoonlijkheid
agent van oordeel zijn, da: jee;
nimmer voor de Duitsers zal vj
Op grond van verschilla
overwegingen heeft men bï
ten het seinverkeer voort te Di
ten. Deze voortzetting was ;t s
vergissing maar 't resultaat je
ernstige overwegingen, die >eit,
bleken fout te zijn. jjn|
Ook bij latere agenten hebbaan
ze overwegingen gegolden. :ijn
De commissie kan deze geds:!un<
gang wel volgen. Maar zij }en<
als een tekortkoming, dat Hl
niet de conclusie is getrokket- S
de „checks" van 1942/43 ondo^arlj
waren en door betere dienc'9y||
worden vervangen, vooral or->ms
agenten in het algemeen dc vee]
hadden, dat de „checks" wel leel
langrijk controle-middel vorr Jusl
De opmerking van deskutledi
dat. hoewel het systeem der hjn
ty-checks" heel weinig volde>ynjg
de eisen, die men aan deze scK'niet
waarmerking moest stellen. SOsj'e
vendien nog naliet de vereist!ig
trole op de „checks" uit te «tó»
en aan het uitblijven daarvanJ
gevolgtrekkingen vast te Ktf,
acht de commissie juist en
de deskundigen geheel volger.
neer deze opmerken, dat die W-
komingen dramatische get]
heeft gehad en als het begin va
..England-Spiel" moet wordcj
schouwd-
Gemis aan ervaring
Resumerend kan worde:jjEjj
zegd, dat bij het uitzendeijjg,
agenten ten dienste van
botage en het verzet een|gjjg|
tal, soms ernstige fouten con
maakt. Daaraan is wellicht
vreemd, dat de SOE
uit de grond gestampt
worden en dat het toen
mate moeilijk was een
ting van de secties te cr
voor de vele landen w
werkt moest worden, die
wel deskundig was op
bied van de geheime die
op dat van de bijzondere
standigheid van elk land
Ongetwijfeld zün er ook
veilige omstandigheden gew
die cr toe leidden, dat de
strophe ln Nederland een
vang kreeg als nergens elders
West-Europa. Volgens Giskes
ln Frankrijk tengevolge van
seinspel in 1942— '43 rond 1®
van de droppings ln Duitse
den gevallen; ln Belgte b
dit ongeveer 1/3; in Neder
is het echter nog veel mees
weost.
Zie verder pag. 7.
