Schilderijen pracht als nooit
te voren in Rijksmuseum
Illegale strijder Van Lanschot 100 uren verhoord
Geologen trekken door Nederland
op zoek naar aardolie
Twintig meter onder de grond
dreunen explosies
r
Stilte voor de
storm
Schatten uit het Kaiser
Friedrichm useum
Scherp Jicht op Duitse kwelmethoden
Triomfantelijke lach retried
„Sach bear bei Ier 'J Ha u broek
Zaterdag 29 Juli 1950
3
(Van een onzer verslaggevers)
ROTTERDAM. Over het rustige weiland in de buurt van
Barendrecht klinkt hard en brutaal het geluid van een twee-
tonige claxon. Door een veldtelefoon spreken twee Engelse
jongemannen met elkaar „Ready, John?" „Allright Doek!".
De claxon gilt opnieuw, maar deze maal seconden lang en
ogenblikkelijk daarop dreunt een doffe explosie in de bodem,
het gras golft heftig en op een bepaald punt spuit een zwarte
gulp modderwater, samen met grijze brokken klei enkele
tientallen meters hoog de lucht in. Een kudde koeien komt
wezenloos ^an verbazing aandraven en een glanzend bruin
werkpaard, dat smakelijk aan de andere kant van de sloot -loopt
te grazen slaat prompt op hol en verdwijnt staartzwiepend naar
een ver en veilig hek bij zijn boerderij. Een militaire oefening,
zo dicht bij Rotterdam? Welnee, de Nederlandse Aardolie
Maatschappij stuurde zijn pioniers hierheen om ook deze streek
eens te testen op de aanwèzigheid van olie.
Boer moest met lege
emmer naar huis
De N.A.M., een dochtermaatschap
pij van B.P.M., is nu al twee jaar
met dergelijke onderzoekingen bezig
in Nederland en momenteel zijn vier
veldploegen aan de gang om ons
in allerlei richtingen te doorkruisen
langs de'rechte, nuchtere lijnen, die
op het hoofdkantoor in Oldenzaal
zijn vastgesteld en door de landme
ters vervolgens in de grond met
paaltjes werden gemerkt.
Znals de ploeg werkt, die van het
kantoor uit in Dordrecht wordt ge
leid gaat liet dan als volgt: eerst
hbbb' hang-
wagen het veld in. begeleid door de
zgn. waterwagen. Deze combinatie
zorgt er voor. dat bij elk landmeter-
paaltje een stuk of zeven aan elkaar
gekoppelde buizen, net een totaal
lengte van ongev 1 twintig meter,
de grond in gaan
Na de boor-ploeg komt de schiet-
ploeg, waarbij. evenals in de boor-
grocp verschillende Engelsen wer
ken. Ze rukken op in twee Land
rovers (de Engelse jeep) en met een
handige tractor, die een zilverkleu
rig wagentje op sleeptouw heeft,
■waarin het instrumentenbord zit.
In het stompje buis, dat boven de
grond uitsteekt, verdwijnen drie lan
ge rollen gelaiine-dynamiet, elk van
een kilo en met draden naar een van
de Landrovers. Tussen dit ..schiet-
pimt" en het volgende worden twaalf
seismografen neergezet waarvan bos
sen prachtig gekleurde draden naar
het aanhangwagentje achter de trac
tor lopen.
Grillige lijnen
Kort gezegd komt het nu hier op
neer. dat door de explosie in de
grond de seismografen de terugkaat
singen van het geluid tegen de vcr-
schillende aardlagen noteren, die op
een ingenieuze wijze in het. geheel
gesloten, wagentje zodanig worden
verwerkt, dat ze dadelijk na de ont-
jloffing. als een brede bundel gril-
ige lijnen op een strook foto-papier
tevoorschijn komen. Het negatief
wordt met een ontwikkeld en 'n ..re
cord is weer klaar.
Ze waren zo eens bezig toen een
boer nieuwsgierig kwam vragen of
ze a) olie-gevonden hadden. Hij kreeg
ten antwoord, dat 'ie morgen maar
eens moest terugkomen, want dat er
dan wel wat olie voor hem zou over
schieten en. warempel, de dag daar
na was hij present; met een em
mertje'
De B P.M. zou wel willen, dat het
allemaal zo vlug in hel werk ging.
maar jammer genoeg moest dc boer
met een P leeg emmertje naar huis,
want noch de mensen van de boor-
ploeg. noch de collega's van de
schietplocg hebben er enig idee van
wat voor resultaat hun werk zal op
leveren. De records worden op het
rayonkantoor verzameld en al die
huppelende en zwierende lijnen ko
men als korte potloodstrecpjcs op 'n
groot stuk papier, dat c-en doorsnee
voorstelt van een bepaald terrein-
gedeelte. Het wemelt van cijfertjes
en notities in die speciale code, waar
mee de geologen in Oldenzaal wel
raad weten.
En zij zijn het, die na grondige
bestudering van al die tekeningen,
het advies geven om aaar-cn-daar
maar eens een proefboring te doen.
Maar dan zijn de veldploegen met
hun geknal en motorgeronk allang
weer ergens anders.
Wat ze wel kunnen doen is m'n
land vernielen, zal 'n critische land
bouwer misschien opmerken en dan
heeft hij slechts gelijk als cr een
„krater" geschoten wordt. Het kan
namelijk voorkomen, dat de dyna
miet er de brui aan geeft, maar voor
een deel explodeert en in de buizen
omhoog komt.
In dat geval' moet het goedje toch
vernietigd worden on srat dan uit
elkaar op een zeer geringe diepte
beneden de oppervlakte van het veld.
De gevolgen van 'n dergelijke nood
maatregel zijn natuurlijk tamelijk
ernstig. Er wordt een flinke kuil ge
slagen en het kost de N.A.M. een
even flinke duit om het land weer
in de oude toestand terug te brengen,
want als er in het veld ook maar
voor een cent schade wordt aange
richt. dan wordt die cent ook ver
goed.
Met een cent is een omgereden
damhek evenwel niet vergoed en 'n
doorgezakt Druggetje ook niet en
daarom heeft men voor het gebruik
in de drassige weilanden, waar soms
moeizaam gerangeerd moet worden,
het zware materiaal aan kant gezet.
Behalve de „waterwagen", die op
droge plekken dc buizenboorders
van water voorziet om de grond in
te persen en week te maken, is alles
van licht kaliber en zijn er weinig
plaatsjes waar de Landrovers, de
jeep en de ongelooflijk wendbare
tractor niet kunnen komen.
Wat jammer alleen maar, dat we
op dit punt van zaken de Ameri
kaanse toestand niet hebben en een
Nederlandse boer er weinig beter van
zou worden als er op zijn land olie
in de grond zou zitten. Zijn olic-
Dnar is dc klap.' De foto, die
meteen na de xplosie werd ge
nomen toont de straal water en
modder nog slechts op enige me
ters hoogte. Dadelijk hierna rees
hel echter tot ongeveer twintig
meter. (Eigen foto's).
emmertje zou anders een goud-em
mertje worden!
Advertentie (LM.)
In deze buis laat men drie kilo
dynamiet zakken. De linker man
staat al klaar met een stang om
de lading aan te stampen. Daar
na volgen nog ettelijke emmer*
ties water om de druk van hoven
zo groot mogelijk te maken.
De laatste buis wordt in de toren
opgehesen om op zijn voor
ganger te worden vastgeschroefd
en dan in de grond te verdwij
nen. De zakken op de „water
wagen" bevatten boorklci, waar
mee liet water wordt aange
lengd als de grond op een ge
geven moment te veel vocht op
gaat zuigen.
Dc declam.itrlce Hester Janssen-Kien -
kc Is teruggekeerd naar ccn van haar
oude liefdes Vele jaren geleden, toen
zij nog onderwijzeres was. wist zi) de
kinderen van haar klas te boeien met
zelfgemaakte Jan Klaassen-verhalcn.
Dat zij dc zo moeilijke kunst van kin
deren te boeien nog steeds niet verleerd
is. bewijzen dc twee aardige kinderver-
tellingen. die niet zo lang geleden bil
A. w. Bruna Zoon te Utrecht van
haar hand verschenen. Toos Koedar.i
heeft er gezellige illustraties bii ge
maakt en zo zijn ..Jan Klaasscn cn de
v uurkaboutcr" en het vervolg Jan
Klaasscn In kaboutcrland" tot twee aan-
trckkeluke.kinderboekjes geworden, die
werkelijk een oase vormen in dc woes
tijn van hedendaagse kleuterlectuur en
uitmunten door rijkdom aan fantasie cn
eenvoud van stijl
„Vlva la Musica" heet een bundel
liederen uit verschillende landen voor
de middelbare school, voor zanggroepen
en voor het gezin, samengesteld door de
schoolmusici W. Gcursen en G Vcllc-
koop Als een der eerste bundeltjes op
dit gebied is het zeer geslaagd en mi-
zonder welkom, ook al zijn sommlcc
bewerkingen mooier denkbaar. De sa
menstelling van dit boekje is pioniers
werk dat op ervaringen bij het zingen
in schoollokalen-zondcr-plano berust'
ten goede cn goedkope uitgave van
„De Toorts
Dr J. L. Koolc: Liturgie en ambt ln
de Apostolische Kerk (uitg. J. H. Kok
N V.. Kampen». In de discussie rondom
dc vraag naar waarde en betekenis van
het sacramct in de kerk der Reforma
tie. neemt dc schrijver met zijn bock'.e
'geen positie In Liturgie cn ^mbt vinden
'slechts een historische beschrijving en
■'beider plaats wordt vooral aan de hand
'van het Nieuwe Testament aangewezen.
•Maar daar worden ook belangrijke din
gen gezegd over Doop en Avondmaal,
'het apostolaat cn de bijbelse ambten
van priester en profeet. Het aangegeven
bronnen-materiaal dwingt tot verdere
studie. Hoe bijbels-voor de Reforma
torische Kerk is tegenover de ambten-
arme Lutherse Kerk (in Duitsland en
elders) betoogt het hoofdstuk ..Diaco
nieMet zulk een juiste instelling
vragen wij ons af. waarom de Gcref.
Kerken, waartoe dc schrijver behoort,
niet meer gerbuik maken van dit kci-
kclijk ..dienen" via de Diaconie, in-
plaats van al te veel nog aan de chris
telijke vereniging over te laten wat der
Kerk is.
Dc weg van het Evangelie ln Oost cn
West door b. J. Coumou cn N. Heer
tjes (uiig. J. B. Wolters. Groningcn-3a-
tavia). Dit is de derde druk van een
uitstekend hulpmiddel voor het Zen-
aingsondcrwijs Uitermate geschikt voor
scholen, studiekringen etc Eön bezwaar:
het moest wat goedkoper zijn om gro
ter gebruik mogelijk te maken Lectuur
als deze moet voor veel meer mensen
toegankelijk zijn. voor wie I 4.75 (in
genaaid) wel een bezwaar zal zijn.
kJ
Naar aanleiding van Hans
Zehrer: Stille vor detn
Sturm. Aufsatze zur Zeit.
\7OOR MIJ L3GT ccn bock. dat in
v ccn andere» taal bovenstaande
titel draagt. Hot begin is al dadelijk
zó. dat ik het «r op waag u er iets
van door te geven.
„Dc mens leeft heden tussen twee
mogelijkheden: een barmhartige
leugen en ecu onbarmhartige wer
kelijkheid. De barmhartige leugen
luidt: de storm -s uitgewoed cn wij
zijn cr weer eens doorheen geko
men. Nu is de weldadige stilte na de
storm ingetreden, waarin iedereen
kan bijkomen en zijn leven weer op
bouwen.
De onbarmhartige werkelijkheid
luidt: de twee storm is voorbij .en
wij zijn er weer eens doorheengeko-
men. Maar we zijn alweer in dc stil
te voor de derde storm cn wij we
ten niet of wij cr ditmaal wél door
heen zullen komen.
Tussen deze beide mogelijkheden
leeft tegenwoordig iedere mens op
de wereld. Wat kun je doen als dc
leugen ontmaskerd is. de werkelijk
heid ondraaglijk en er geen moge
lijkheid te zien is om er verande
ring in te brengen? Het is de toe
stand van dc zieke die weet: ik heb
kanker Dc 60-uren-wcreld. waarin
wij leven, ligt in dc geboorte-weeën
van haar eenheid. Wij vermoeden,
dat deze eenheid als doel der ge
schiedenis bereikt zal worden als on
ze planeet en mensheid tenminste de
weg erheen kunnen voltooien. Wij
vermoeden verder, dat deze eenheid
voorlopig alleen maar een uiterlijke
vorm. zonder geestelijke inhoud zal
ziin, omdat dc mensheid de geeste
lijke inhoud kwijt is. Daarom is ook
de wereldeenheid geen doel. waar
voor men warm loopt. Ontwikkelin
gen in de geschiedenis worden met
grote maten gemeten. Een leven
duurt echter 70 jaar Wat begint de
enkeling met zijn leven, als het in
de geweldige verbijsteringen en be
dreigingen van geschiedenis wendin
gen gesteld is° Heeft hij slechts dc
keus tussen écn le\en in de barm
hartige leugen, die de werkelijkheid
nog onbarmhartiger maakt, of een
I leven in de onbarmhartige werke
lijkheid. dat zonder zin cn niet te
dragen is?
De mens heeft in geen enkele tijd
anders geleefd en ncoit méér dan de
keus tussen deze beide mogelijkhe
den gehad. De verbazing van Augus-
tir.us. Pascal en Kierkegaard over de
mens werd veroorzaakt door het ta
lent waarmee de mens zich wat diets
maakt over zijn ware toestand. Want
hij leeft op zijn dood af; aan het
eind wacht het graf. Dat is zijn ware
toestand. Die ietwat verzacht wordt
door dc onzekerheid van het tijdstip.
Oo deze onzekerheid bouwt de mens
de luchtkastelen van zijn barmharti
ge leugen. Maar met de onbarmhar
tige werkelijkheid van de dood voor
ogen viel het denkers 'als Pascal)
zwaar, om in te zien hoe de mens
j zonder het christelijk geloof ook
maar kon bestaan.
Tussen de barmnartige leugen en
de onbarmhartige werkelijkheid
blijft er geen andere mogelijkheid
dan in de barmhartige w c r k e 1 ij k-
hcid van het geloof een chris
telijk bestaan te vinden. Deze wer
kelijkheid maakt vrij en onafhanke
lijk. Daarin kun je de storm zien om
komen zonder hem te vrezen: vrij;
onvervcerd.
OBERMAN
Van den Eerenbeemt
zestig jaar
AMSTERDAM In zijn Vondcl-
parkpaviljoen, in dc zalen van het
Internationaal Cultureel Centrum,
I waren gistermiddag honderden
vrienden van Herman van den
Eerenbeemt bijeen om hem. zijn
vrouw en zijn zoon gelukwensen aan
te bieden ter gelegenheid van zijn
1 60ste verjaardag.
Talrijke bloemstukken van uiteen
lopende organisaties en personen
gaven de receptiezalen een zeer vro
lijk aanzien. "rijwel iedereen, die op
enigerlei wijze met de organisator.
die over zulke artistieke talenten
beschikt, in contact is of is geweest,
was gekomen om hem de hand te
i drukken.
Toch was de bijeenkomst gistermid-
dag ..maar" onofficieel. De officiële
huldiging Zal zijn op 23 September
aanstaande in de kleine zaal van het
i Concertgebouw.
In het bestek van een krantenartikel, tc schrijven over de inderdaad
„ongelooflijke pracht", welke deze zomermaanden in ons Rijksmuseum is
gehuisvest, is haast ondoenlijk. Toch Is het ook weer een aantrekkelijk
werk. want waarover is het geanimeerder schrijven dan over zaken, die
zich stuk voor stuk dc luister der onsterfelijkheid hebben verzekerd?
In zjjn inleiding tot dc catalogus betoogt dc lieer Rörll, directeur van
het Rijksmuseum, dat de bijeengebrachte verzameling, hoewel maar een
beperkte greep uit de schatten, welke het eens zo glorieuze Kalscr I ric-
drich-Museum bevatte alle voorgaande tentoonstellingen, althans wat de
schilderijen aangaat, overtreft. Wij zün geneigd hem gelijk tc geven. Hel
moet dan ook aan buiten-artistieke redenen te wijten zijn. dat deze nieuwe
tentoonstelling niet die fameuze stroom van bezoekers trekt als enkele
jaren geleden met de Wecnse het geval i* geweest. I)c c^fcrs laten niets
uit over dc aard cn de herkomst der bezoekers; anders zou men wellicht
tot de conclusie kunnen komen, dat het aantal buitenlanders naar ver
houding dat van de Wccnsc tentoonstelling nog te boven gaat
nistisch" en luciedc geschilderde
landschap in schakeringen van
blauw en met'zijn acht taferelen in
grijs op dc achterzijde, een hoogte
punt is van schilderende vertelkunst,
die, ondanks het gewijde gegeven,
het drastische cn demonische niet
veronachtzaamt. Naast de profetisch-
mediterende gestalte zit een diabo
lisch figuurtje, gehurkt op de grond,
dat volgens de catalogus dc inktko
ker van Johannes poogt te bemach
tigen. Zijn wij er zo ver naast als
wij in het bebrilde gelaat van ciit fi
guurtje de gezichtstrekken willen
herkennen van dc schilder zelf?
Unieke collectie
primitieven
De heer Röell betreurt het. dat de
ongemeen fraaie afdeling Italiaanse
kunst. ..troetelkind" van de vermaar
de Wilhelm von Bode. die zoveel ja
ren achtereen de onvermoeide di
recteur van het Berlijnse Museum is
geweest, door een golijktijdigc expo
sitie in Wiesbaden (waar al deze
schatten tegenwoordig gelukkig
bijeen zijn) niet in Amsterdam
kon komen. Er blijft zodoende, zou
den wij willen zeggen, iets in petto
voor het volgend jaar. Bovendien is
de huidige expositie zonder a I tc
grote vermoeidheid binnen enkele
uren af te zien!
Men moet intussen bij zijn rond
wandeling nog waakzaam zijn. Im
mers. de verleiding is o zo groot, dat
men zich in dc eerste royale zaal
waar de „primitieven" merendeels
van Zuid-Nederlandse afkomst, bij-
ccnhangen veel te lang ophoudt. Er
zijn nu eenmaal weinig schilderijen
die zozeer de intense aandacht op
vragen voor het detail als juist deze
15e en 16c ecuwers. die met een
weergaloos gespannen concentratie
de fijnste bijzonderheden van dc
werkelijkheid op zich hebben laten
inwerken, om ze daarna met een be
nijdenswaardig geduld en een moei
lijk te overtreffen accuratesse weer
to geven.
Ook in deze reeks van meester
werken zijn toppen en dalen. Niet
alle bezitten het voluit fascinerende
van een Jeroen Bosch (Johannes op
Patmos), dat naast zijn „impressio-
Pclrus Christus
Minder fascinerend, maar toch on
gewoon bekoorlijk door de kleur en
de liefde voor het detail is het pa
neeltje van Petrus Christus. Klein
als ccn miniatuur, vroeger, heel be
grijpelijk, aan Jan van Eyck toege
schreven. maar door zijn geraffi
neerde toepassing van perspectief cn
licht van een merkwaardige ruimte
werking.
Psychologisch blijft het wat koel
en uiterlijk, maar bijna ontstellend
van verfijning is de minitieuze
schildering van dc stad. die men
door de grote luchtbogen heen ont
waart. Dieper van visie is zijn sub
tiel, doorschijnend geschilderde por
tret van een jonge vrouw, waarvan
hierbij de reproductie gaat cn waar
van dc stoffelijke details ook weer
met een verbluffende delicatesse zijn
behandeld.
Het paneeltje, dat met enige ze
kerheid aan Hubert van Eyck. de
broeder van Jan. met wien de kunst
geschiedenis nog altijd geen raad
weet, kan worden toegeschreven,
valt tegen en blijft bij de psycholo
gisch zo aangrijpende portretten van
Jan van Eyck wel ccn clndwcees
achter. .Wil men portreten, welke
voor Jan van Eyck weinig of niet
onderdoen, dan noem ik het ingeto
gen vrouwenportret van Rogier van
der Wcijdcn, het voortvarende por
tret van een man door Robert £am-
pin, alias „de Meester van Flcmal-
ic", dc oude man van Mcmling cn
niet te vergeten Boudcwijn van
Bourgondië door Jan Gossacrt- Deze
I schilder.die in Middelburg stierf (r:
I 1533» cn ccn tijd lang met Philips
J van Bourgondië in Utrecht woonde,
I gevierd in aanzienlijke kringen,
wordt ons geschetst als een van de
eersten, die dc ijdcihcld van de
„kunstenaar" kende en graag met
zijn métierkennis épptcerde. Iets
i van zijn barokke gedraging vindt
I men ook in het hier aanwezige
Christus op dc Olijfberg, waar hij al
op het clair obscur van Caravacgio
en de Romanisten schijnt vooruit tc
lopen. Maar in het genoemde portret
is hij bij alle virtuositeit, o.a. in de
.behandeling van het rijke kleed,
'toch groot, ja monumentaal van
visie!
Hugo van der Goes
Van drze kostelijke groep kan ik
geen afscheid nemen, zonder nog
drie schilderijen te hebben genoemd:
met name do Aanbidding der Hel
ders door Hugo van dor Goes, dc
Aanbidding der Koningen door de
bekende, maar naamloze Meester van
dc Virgo inter Virgincs. en do Rust
op dë Vlucht naar Egypte van Joa
chim Pntonicr. Wie de evolutie van
de landschapsschildering ter harte
gaat zal lange tijd geboeid blijven
voor 't kunstig gecompliceerde land
schap in heidei licht, dat de laatst
genoemde voor dc verbaasde ogen
ontrolt.
Het werk van do Meester der
Virgo inter Virgines dat aantrekt
óók door een zekere afstotelijkheid
in dc gezichten cn gestalten zijner
I sujetten, heb ik zelden zo doorleefd
gevonden als in dit betrekkelijk
kleine paneel, waar Maria als een
I schraal wezentje met groot, bleek cn
berustend" gelaat neerzit, het kleine
kind op haar schoot. Dc figuren der
twee blanke koningen doen meer
aan patriarchale wijzen dan aan ko
ningen denken, in tegenstelling tot
de gangbare opvatting van zijn tijd,
hetgeen niet wegneemt, dat het
kleed van de knielende figuur bui
tengewoon warm van toon is on ccn
kunstige plooienval vertoont. Het le
vendige gebaar maakt deze voorstel
ling extra treffend; niet het minst de
geste van de jonge banrdloze Jozef,
eerbiedig toekijkend uit een open
vensternis cn als onwillekeurig grij
pend naar zijn muts. Dit gebaar cn
het hele type zouden al van Adriaan
van Ostadc kunnen zijn!
Sommige kunsthistorici mogen oe
Aanbidding der Herders van Van
der Goes, een der geniaalste baan
brekers na van Eyck. een paar gi a-
den lager aanslaan dan zijn Aanbid
ding der Koningen, dat helaas in
Wiesbaden moest achterblijven (men
was bang voor het transport en de
klimaatwisseling) het is toch een ta
fereel dat door zijn ingewikkelde
compositie, de talrijke fijne engel
kopjes, alsook door dc niet geheel
geslaagde poging om dc ademloos
aanstuivende herders midden in hun
actie weer te geven, de blik gevan
gen cn gespannen houdt.
Joris Diels in Limburg
MAASTRICHT Naar aanleiding
van requesten aan Prcv. Staten van
Limburg, die het Limburgs Toneel
subsidiëren, tegen het optreden van
Joris Dicls als regisseur bij dit gc-
zclschr.p. zijn in dc Statenvergade
ring nadere inlicntingen gevraagd.
Uit deze inlichtingen bleek, dat do
uitspraak van dc bekende ereraad
naar aanleiding van een eventuele
benoeming van Dicls in Den Haag.
ter vertrouwelijke kennisneming aan
de voorzitter van 't Provinciaal Be
stuur ter hand is gesteld, cn, even
eens vertrouwelijk, voor de leden
van Provinciale Stater, ter inzage
zal zijn.
De minister van Onderwijs, Kun
sten en Wetenschappen heeft een
commissie ingesteld, die advies zal
uitbrengen over de besteding van
de voor het jaar 1950 beschikbare
gelden voor het toekennen van
prijzen en het verlenen van op
drachten aan Nederlandse compo
nisten. In deze commissie zijn be
noemd: tot lid en voorzitter de
heer S. Dresden te 's-Gravenhage.
tot leden: dc heren E. Flipse te
Rotterdam en L. Orthcl te 's-Gra
venhage.
Tijdens de verhoren heeft de Enquete-commissie vaak ge-
tuigen-verklaringen laten afleggen, waardoor op bepaalde toe
standen of gebeurtenissen tijdens de bezetting het volle licht
is komen te vallen Door de getuige W. L. J. M. van Lanschot.
een 34-jarige oud-ritmeester en thans employé bi] Philips, aan
het woord latend over zijn „Dauervernehmung", kan thans een
ieder weten op welke beestachtige wijze de Duitsers bij hun
verhoren te werk gingen.
Zo vertelde Van Lanschot: „Ik ben
honderd uur aan ëen stuk verhoord.
Haubrock was mijn „Sachbearbei-
ter", doch het verhoor werd afgeno
men door een aantal lieden. Ieder
gebruikte daarbij zijn eigen methode.
Zij hadden een vragenlijst opge
steld en die werd steeds weer her
haald. Men begon dan bij vraag I
en ging dan zo door, telkens en te l
kens opnieuw, zonder een ogenblik
rust of wat dan ook. Buiten de vra
gen op die lijst werd er niet ge
praat Er was ook een aantal strik
vragen bij. Het ene ogenblik zat je
vastgebonden aan ccn stoel, het
andere ogenblik moest je staan.
Verschillenden van de „heren" va
rieerden wat in hun methode; de een
was bijzonder hardhandig en de vol
gende probeerde door zeer vriende
lijk. ik zou haast zeggen; door zacht
tc zijn, je te verleiden verklaringen
j af te leggen.
Het verhoor heeft honderd uur
1 zonder onderbreking geduurd. Ik
I heb geen ogenblik kunnen sla
pen en slechts af en toe een klei-
nigheid mogen eten. Daarvóór
(4 of 5 Mei 1942) heb ik 36 uur
voor straf moeten staan, omdat
ik geen verklaringen wilde af
leggen."
De Voorzitter: Werd U bij d:e
Dauervernehmung mishandeld.
„Ja."
De Voorziter: Ernstig?
„Ja."
Jonkvrouw Wtiewaal! van Stoet
wegen: Het verhaal ging dat U een
schedelbasisfractuur had.
GESLAGEN
„Ik ben geslagen- Tijdens dit ver
hoor hebben zij een van mijn vrien
den, een jongen, genaamd Snijders,
uit Amsterdam, die zich overigens
buitengewoon gehouden heeft, uit
zijn cel gehaald ik werd op dat
ogenblik in een badcel verhoord,
waar ik op een hokker (een laag ge
vangenisstoeltje) zat en vlak voor
mijn deur. die op een kier stond, ge
zet; daar vroegen zij hem: hoe heet
je, waar ben je geooren, waar woon
je? Zij zijn toen verderop in de gang
gaan staan praten en toen werd de
schijn gewekt (het waren twee
fluisterende mannen), dat deze jon
gen alles bekende. Ik luisterde er
naar en was er door afgeleid; ik
hoorde die stemmen en wilde het
terstond stoppen Terwijl ik zo
luisterde, zeiden zij: „Zie je, op het
ogenblik schrijft hij cn bekent bij
alles" Dan kwamen de stemmen met
een heleboel dingen, die zij uit ver
klaringen van anderen konden con
strueren. Dat realiseer ik mij nu. Ik
ben toen gaan gillen: „Ik weet
niets", en kreeg een klap om mijn
oren; toen zei ik; Al wist ik wat.
dan zei ik het nog niet". Zij hebben
toen met allerlei répressailles ge
dreigd: mijn moeder zou worden ge
arresteerd. huize ..Maurick" zou in
beslag worden genomen (dat was
een gevaar, want de standaard cn al
het zilver en het museum van het
lilde Regiment Huzaren waren cr
verborgen).
Als je zover bent, zie je alles heel
groot; ik durf gerust zeggen: met
Gods hulp kom je er doorheen en
neem je het allemaal.
TEN EINDE RAAD
Toen deze Snijders zijn verklarin
gen aan het afleggen was (ik dacht,
dat hij het was. maar hij was het
niet; het waren twee S.D -ers. die op
de gang stonden te fluisteren), wilde
ik na zoveel dagen en nachten
weet je. waar je aan toe bent er
een eind aan maken en wilde ik mij
wel laten doodslaan, als er maar een
einde aan kwam. Het speelt dan
helemaal geen rol meer of je een
weck eerder of later wordt gefusil
leerd. dan wel meteen wordt dood
geslagen: er is dan tenminste een
einde aan je lijden.
Ik heb toen de zaak geforceerd en
ben zelf tot de aanval overgegaan.
Ik heb gechargeerd en ben toen be
gonnen met mij te verzetten. Een
aantal S.D.-ers en SS-ers hebben
mij bedwongen. Toen was ik zo
murw; dat ik zeide: Laat Haubrock
dan maar komen, dan zal ik alles
vertellen. Ik moet U eerlijk zeggen,
dat ik op dat ogenblik dacht; het
heeft niet dc minste zin meer, het is
uit; zij weten het misschien wel
allemaal. Ik wist het niet meer. Ik
was dermate lichamelijk cn geeste
lijk uitgeput, dat ik geen weerstand
meer had en mij niet kon realiseren,
dat het voor hen wel belangrijk was,
dat ik een verklaring af zou leggen,
omdat zij anders nfet met het ver
hoor zouden doorgaan. Haubrock
kwam en ging tegenover mij zitten,
maar maakte een geweldige fout: hij
begon triomfantelijk te lachen.
Toen realiseerde ik mij, dat het
voor hen van het grootste belang
was om het wel te weten. Ik had ge
zegd: Ik ken Schrage Haubrock had
net de naam Schrage genoemd. Ik
heb de naam Schrage pas gehoord
tijdens mijn verhoor Toen realiseer
de ik mij opeens, dat dit ccn fout
was en dat ik het niet had moeten
zeggen.
Op dat ogenblik heb ik een inge
ving gekregen, namelijk om te gaan
simuleren, dat ik gek was geworden.
Ik zeide: Maar ik ken Hitier. Himm-
ler en Mata Hari ook. cn ben toen
begonnen te gillen, heb geprobeerd
de tafel te pakken en ben gaan vech
ten.
Ik ben toen naar een bepaalde cel
in de strafgevangenis overgebracht.
Daar hebben zich ook hoogstmerk-
waardige dingen afgespeeld Zo is
mij op een gegeven ogenblik mede
gedeeld. dat ik zou worden gefusil
leerd. Ik cat daar z.g. strenge Ein-
zelhaft.
KWELLINGEN
Een klein voorbeeld van dit sy
steem was. je kam weg te nomen en
drie maanden je haar niet te knip
pen. Dat lijkt een kleinigheid, maar
voor een normaal mens is dit zeer
onaangenaam. Geen spel, geen boe
ken, niet schrijven, niet luchten,
geen pakjes, niets levend begraven;
chicanes met hot eten; als jc eten
kwam. het op ccn plankje zetten cn
dan wegnemen en zcgg»2n: das kommt
überhaupt nicht in Fragc, 'raus da-
mit; eerst jc laten merken, dat hot
er wel was, maar dan zeggen: jo
krijgt het niet. Door ccn verrader
naast jc te zetten, die jc probeerde
uit tc horen, pn zegt: Als ze maar
niets met jc moeder gaan doen; weet
jc het wel heel zeker?
Hierop volgde een verhoor, cn als
je het dan niet verteld had. werd cr
gezegd: Wij weten, dat je bijeen
komsten hebt gehad op „Maurick".
Wij zullen daarom alles in beslag
nemen en je moeder arresteren. Dat
is helemaal voorbereid om je geeste
lijk kapot te maken. En dan. wat tot
hun systeem behoorde: behalve dat
je regelmatig slaag en schoppen
kreeg, werd je geestelijk gekweld.
Een geestelijke kwelling is veel er
ger dan het krijgen van een klap om
je oren.
Zij deden zulks b.v. ook op de vol
gende wijze, "s Avonds laat kwamen
ze bij je celdeur en fluisterden dan:
„Hcute Nacht geht es los", en dan
dacht je: wat gebeurt er nu? Dan
was je al opgewonden ais je op je
krib ging liggen. Na twee uur hoor
de je dan opeens stappen in de gang;
dan ging rinkel-de-kinkel de cel
deur open: „Aufstehen'" en dan
moest jc voor cclcontróle opstaan;
alles werd in je cel door elkaar ge
gooid. Dat vreet aan je zenuwen.
Dan moest je alles in het donker
weer opruimen. Twee. drie uren
daarna kwam er weer celcontróle
en dan een verhoor-
Zo hadden ze van allerlei dingen.
Ze zeiden: Je wordt morgenvroeg
terechtgesteld. Ik deed of ik gek was
en heb hen daarop vriendelijk toe
gelachen. Wij probeerden namelijk
ii
ral
-1V-.
jjteSfT,
-Jfsk&J
Van Alkemadelaan 850, Schevcnin-
pc». De poorten tot de Duitse on
derwereld. Gesloten, maar losjes!
zoveel mogelijk in deze bajes om
hen niet te laten merken, dat wij het
vervelend vonden of pijn hadden.
Dat was daarenboven het enige,
waai mee Je hen kon ergeren. Ik lag
naakt op de kale vloer van de col
in mijn eigen drek. als een zwijn; ik
ben aangekleed, de gevangenis uit
gebracht. z.g. om gefusilleerd te wor
den, via een achterdeur weer naar
binnen, ben vervolgens in een was
tobbe gezet en heb de gehele mor
gen afwisselend kokend hete en
daarna ijskoude douches gekregen.
Dat is dan om je een „Ncrvenbruch"
te bezorgen. Behalve het regelmatig
schoppen en slaan, pasten zij dus al
lerlei chicanes toe."
