Morgen: Vlaggen en wimpels in de wind
Koningin Wilhelmina bezocht
Amersfoort enkele malen
maar onze schuld is niet gedelgd
Huis van Oranje verheven
boven politieke strijd
Officiële ontvangst in 1902
op het oude station
Vijf Duitsers van
jacht gered; schip
behouden
SToensdag 30 Augustus 1950
3
Nadat het Zuiden van Nederland door de geallieerden was bevrijd zondheid naar Engeland ie komen. Koningin Wilhelmina genoot
werden groepen kinderen uitgenodigd om voor herstel van ge- I kennelijk van haar bezoek aan zulk een tijdelijke Nederlandse
nederzetting op Britse bodem.
D*
Bij de talloze herinneringen, die Prinses Wilhelmina ongetwijfeld
heeft aan de lange periode, die zij als koningin ons land regeerde, zullen
er wellicht ook enkele zijn aan ons goede oude Amersfoort. Het zullen
waarschijnlijk niet de herinneringen zijn, die zicli felst aan haar op
dringen, als zij haar leven overschouwt. Want Amersfoort is, cn was
vroeger nog meer, een vrij kleine plaats, waar zich in het verleden wei
nig gebeurtenissen hebben afgespeeld, die van betekenis waren in ons
nationale leven, dat toch in de eerste plaats de aandacht van onze vor
stin had. Slechts eenmaal is koningin Wilhelmina in onze stad officieel
ontvangen. Dat was in 1901. kort na haar huwelijk, toen zij met Prins
Hendrik onder een baldakijn op het eerste perron van het oude station
door liet toenmalige gemeentebestuur met burgemeester Van Asch van
Wijk aan het hoofd, in .Amersfoort werd welkom geheten.
door de stad gemaakt. Heel Amers
foort was versierd en overal hingen
de vlaggen uit. In dichte drommen
stonden de mensen langs de wegen
en in de Langestraat liepen zij zelfs
het rijtuig tegemoet.
Prins Hendrik op
de bok van het
rijtuig
Het museum Flchite heeft in een
oude map nog wat vergeelde foto's,
die deze officiële gebeurtenis op het
Amersfoortse station hebben vast
gelegd. Met ziet er juichende men
sen. die het vorstelijk paar omrin
gen. de burgemeester met zi.in
ambtsketen om cn veel militairen in
hun ouderwetse uniform. De konin
gin heeft bij deze gelegenheid geen
officieel bezoek aan onze stad ge
bracht. Ze was op doorreis naar het
Loo en heeft haar reis slechts korte
tijd op het station onderbroken.
Toch is dat niet de enige keer ge
weest, dat koningin Wilhelmina in
Amersfoort vertoefde. Kort na de
officiële ontvangst, toen zij per rij
tuig uit het Loo terugkeerde, heeft
zij met Prins Hendrik een tocht
Daarna is de koningin nog ver
scheidene malen per rijtuig op weg
naar het Loo door ^Amersfoort ge
komen. Het waren geen officiële be
zoeken. maar de ouderen onder on
ze stadgenoten behouden aan deze
ritten van de koningin door de stad
de beste herinneringen. Enkelen we
ten te vertellen, dat de paarden van
het koninklijk rijtuig een keer door
Prins Hendrik zelf werden ge
mend.
Bloemenhulde
In 1923. in de dagen van het zil
veren regeringsjubileum, is konin
gin Wilhelmina een keer if, Amers
foort geweest om bij de Vlasakkers
een militaire parade af te nemen.
Zij •arriveerde per rijtuig aan het
station Amersfoort. 'De vroegere
burgemeester, mr J. C. Graaf Van
Randwijck, vertelde ons hoe hij
toen uitgenodigd was de koningin
te ontmoeten. Hij heeft de vorstin
op het stationsplein ontvangen en
een zijner dochtertjes heeft do hoge
gast toen bloemen aangeboden. Te
genover het station is de koningin
te paard gestegen, waarna zij naar
de Vlasakkers gereden is.
Ook op de Leusdcrhcide is de
koningin, naar oude foto's ons ver
tellen, bij de militairen op bezoek
geweest, maar een bezoek aan
Amersfoort kan men dit niet noe
men.
Bij Belgisch monument
Oud-burgemeester Van Randwijck
vertelde ons ook van het bezoek
dat koningin Wilhelmina in 1933
aan Amersfoort gebracht heeft in
gezelschap van de koning van Bel
gië. De vorstelijke personen brach
ten toen een bezoek aan het Bel
gisch monument, waar bloemen wer
den neergelegd. Behalve de burge
meester was ook de commissaris
der koningin, mr Bosch Ridder van
Rosenthal, bij de plechtigheid aan
wezig. Ik herinner me nog. dat
het hondenw eer was", zei dc heer
Van Randwijck Dit bezoek is nog
slechts twaalf jaar geleden, zodat
vele stadgenoten het zich nog her
inneren zullen.
Van de openbare contacten, die
de vroegere koningin met onze stad
heeft gehad, zullen wij nu de voor
naamste genoemd hebberf. Nogmaals,
even spectaculair als de bezoëken,
die de vorstin bracht aan grote ste
den als Amsterdam cn Rotterdam,
zijn ze in Amersfoort niet geweest.
Dat kon ook niet. Maar dat wil niet
zeggen, dat de liefde voor Oranje
en voor koningin Wilhelmina in on
ze stad geringer was dan in deze
grote steden. Dit is zeker niet het
geval. Oranje heeft steeds in de
harten der Amersfoorters een zeer
|E BETEKENIS van het consti
tutionele Koningschap is ons
door de heftige beroering, waarin
het Belgische volk in de voorbijge
gane maanden is geraakt, weer
eens sterk bewust geworden. In nor
male tijden breken wij ons daar
over het hoofd niet. Het systeem
werkt geruisloos en regelmatig. Wij
geven ons er geen rekenschap van.
dat het een fijn bewerktuigd stelsel
is, en dat er niet veel behoeft te
gebeuren om het te doen falen. Wij
plegen ook niet te bedenken, dat
het nog niet zo heel oud is. cn dat
het veel moeite en strijd heeft ge
kost het te bevestigen. Men moet
er niet wild mee omgaan; dan ge
beuren er ongelukken!
Formeel bestaat dc constitutio-
nele monarchie wanneer de ko
ninklijke macht is gegrond in de
Grondwet en niet de Grondwet is
gegrondvest op de Koninklijke
i macht, die de Grondwet krachtens
de volheid van haar recht heeft gc-
geven. Maar materieel pleegt men
de term te gebruiken voor die
vormen, waarin het systeem der mi-
I nistericle verantwoordelijkheid is
I verbonden aan de onschendbaar-
hcid van de monarch, dus de vorm,
die in ons land bij de Grondwets
herziening van 1848 in volle om
vang is aanvaard. In volle omvang
m de Grondwet, maar in dc
eerste twintig jaren niet met alle
consequenties in de practijk van
het politieke leven. Wij hebben in
die periode kabinets-formaties ge
had. die met het beginsel, dat een
ministerie het staatkundige ver
trouwen van de parlements-meer-
derheid behoort te bezitten, geen
rekening hielden. Zo de formatie
van het kabinet-Van der Brugghen
in 1856. Van der Brugghen was
anti-revolutionnair; zijn kabinet
had nu een Lager Onderwijswet
tot stand te brengen met een parle
ment. dat in meerderheid liberaal
was! Geen wonder, dat de wet van
1857 zö weinig aan de verlangens
van Groen van Prinsterer voldeed,
dat hij in arren moede als Kamer
lid bedankte.
Na de experimenten van het cri
sis-ministerie Van Zuylen Van Nyc-
velt-Heemskerk, dat in de jaren
18661868 meerdere ontbindingen
heeft uitgelokt, heeft men zich hier
te lande niet meer aan zgn. „ko-
I ninklijke kabinetten" gewaagd. Het
j koningschap heeft als functie een
i meer judiciecl karakter gekregen,
j De constitutionele Koning houdt de
I weegschaal in de politieke strijd
der partijen. Hij heeft tot taak de
werking van het parlementaire stcl-
Ecn uitgebreid lagedrukgebied bij sel telkens zo zuiver cn rechtvaar-
IJsland en de Britse Eilanden zoekt dig mogelijk te doen geschieden.
reeds _enige weken naar een uit- Strikte onpartijdigheid is dus al
lereerste eis èn het vertrouwen
van het volk in die strikte onpar
tijdigheid.
Het merkwaardige verschijnsel
heeft zich dan ook voorgedaan, dat
in republikeinse landen met het
parlementaire systeem, als Frank-
.J
belangrijke plaats ingenomen. De
feesten, die bijeenkomsten en op
tochten. bij tal van gelegenheden in
onze stad gehouden, leggen daarvan
een onmiskenbaar getuigenis af. En
tal van malen is in onze stad op
ontroerende wijze van aanhankelijk
heid aan koningin Wilhelmina blijk
gegeven.
„Leve Koningin Wilhelmina".
Vele duizenden malen heeft het in
onze oude stad aan de Eem ge
klonken. „Leve Prinses Wilhelmina"
klinkt het nu in Amersfoort. Moge
Prinses Wilhelmina, de moeder des
vaderlands, nog lang voor ons volk
gespaard blijven.
WAT VOOR WEER?
Augustus nas nat
(Van onze weerkundige
medewerker)
rijk. de positie van de President ge
leidelijk is gegroeid tot die van een
boven-partijdig orgaan. De eerste
President. Thiers, wat dit nog aller
minst. En de feitelijke moeilijkheid
bleef altijd, dat de President geko
zen wordt door een politiek lichaam.
Constitutionele ervaring en politie
ke tact hebben meer en meer de
oplossing van de moeilijkheid hier
in doen vinden, dat men een staats
man van niet al te geprononceerde
politieke kleur placht te kiezen, j
Clémenceau was al te strijdbaar; on-
danks zijn buitengewoon gezag en
grote verdiensten voor het land tij
dens de eerste wereld-oorlog werd
hij geen President, terwijl hij wèl
candidaat was gesteld. Millerand,
die als President een politiek leiden
de rol wilde spelen, moest heengaan,
toen een Parlement werd gekozen,
welks meerderheid zijn leiding niet
wilde aanvaarden; er kon geen ka
binet worden gevormd, dat steunde
op de meerderheid, zodat hem niets
overbleef dan te abdiceren. Zo is
de aanspraak op het „leiderschap
van het mondige volk" (dc qualifi-
catie is van een bekend staatsman)
voor het constitutionele koningschap
levensgevaarlijk; de boven-partijdige
positie is essentieel voor de func
tie. Het grote vertrouwen en de
sterke aanhankelijkheid, die het Ne
derlandse volk voor Koningin Wil
helmina voelde, kwamen in belang j
rijke mate voort uit de overtuiging.
dat zij die positie onwrikbaar heeft
ingenomen. Bij elke kabinets-crisis
en na elke Kamerverkiezing werd
met grote nauwgezetheid en onpar-
tijdigheid nagegaan, welke oplossing
in de gegeven omstandigheden za
kelijk het meest was aangewezen.
Dat was bij onze verbrokkelde par
tij-verhoudingen niet zelden een
uitermate netelig probleem. Als de
eerste opdracht niet tot een resul
taat leidde, doordat de partijen niet
tot overeenstemming konden komen,
werd telkens de situatie zorgvuldig
en onpartijdig opnieuw onderzocht.
Zo bleef bij elke kritiek op de for
maties de Koningin steeds buiten
het geding; zo was cn bleef dc
monarch in waarheid onschendbaar.
Dat wij daarvoor niet dankbaar ge
noeg kunnen zijn, moet thans wel
voor ieder onbevooroordeeld be
schouwer duidelijk zijn. Maar ook,
dat bij het wegvallen van de bovcn-
partijdigheid of zelfs van het abso
lute vertrouwen daarin van het
volk in zijn geheel de stabiliseren-
dc functie van het constitutionele
Koningschap in zijn tegendeel ver- i
keert.
HOEK VAN HOLLAND. De
reddingboot .President Jan Leis" is
Dinsdagmorgen om tien minuten
over zes van Hoek van Holland uit
gevaren naar een zeiljacht, dat zich
ongeveer drie kilometer ten Oosten
van het lichtschip Goeree in nood
bevond.
Er bevonden zich vijf personen
aan boord, te weten drie heren en
twee dames. Dc reddingboot ..Konin
gin Wilhelmina" van Stellendam en
de ..Draco", een kustvaarder van de
K.N.SM, voeren eveneens ter as
sistentie uit.
De „Koningin Wilhelmina" is naar
Stellendam teruggekeerd met de
opvarenden.
Het jacht, dat door een beschadigd
roer in moeilijkheden was gekomen,
werd naar Hoek van Holland ge
sleept. Het maakte geen water.
Volgens de laatste mededelingen
is het jacht, genaamd „Ingrid" niet
gezonken; het werd door de „Jan
Leis" gesleept, die op halve kracht
naar Hock van Holland koers zette.
De bemanning bestaat uit Duit
sers uit Cuxhaven. Via Borkum,
Amsterdam cn Hoek van Holland
was men vannacht op weg naar En
geland. Het ziet er naar uit. dat de
reis over enige dagen kan worden
voortgezet als het jacht behouden
Hoek van Holland binnenloopt en
het roereuvel is verholpen.
weg. Uitlopers van deze lage druk
trokken dc laatste dagen over dc
Golf van Biscaje cn Frankrijk naar
onze omgeving. De wind draaide
dientengevolge telkens naar Zuid of
zelfs Oost. waardoor de temperatu
ren in Frankrijk en ons land tot vrij
hoge waarden konden stijgen. Hier
door ontstonden in Frankrijk warm-
testoringen, die met onweer over
ons land trokken. Een depressie-uit
loper, die gisteren over de Golf van
Biscaje en Frankrijk lag. passeerde
ons met regen- en onweersbuien cn
ligt nu als afzonderlijke depressie
kern over de Noordzee.
Te Amsterdam viel 10 mm regen,
ie Den Helder zelfs 31 mm. Na het
passeren begonnen dc barometers in
Frankrijk en ons land te stijgen cn
ruimde de wind van Oost naar
West, daarbtn kracht toenemend.
Koelere lucht werd uit het Westen
overzee aangevoerd. Dc kans op
regenbuien, vooral in het Westen
van het land blijft nog bestaan.
De maand Augustus leverde Am*
sterdam tot nu toe reeds 111 mm
regen op, tegen ongeveer 80 nor
maal in deze maand.
Toch waren er nog twaalf droge
dagen.
W? IJ VERHEUGEN er ons
over. ter gelegenheid van
de zeventigste verjaardag van
Prinses Wilhelmina het hier
nevens afgedrukte artikel over
dc betekenis van het constitu
tionele koningschap van de
hand van prof. mr R. Kranen
burg. oud-hoogleraar in het
staatsrecht aan dr Leidse Uni
versiteit en President van de
Eerste Kamer der Staten-Ge-
ncraal, te kunnen publiceren.
Het is ontleend zowel aan dc
herinneringen aan het consti
tutionele koningschap, dat de
jarige Prinses een halve eeuw
vervulde, als aan dc jongste
gebeurtenissen in België een
bijzondere mate van actualiteit.
Anderhalf millioen bloe
men in Aalsmeers corso
te Amsterdam
AMSTERDAM Op Zatcrdae 9 Srr>-
tembor a s. zal voor dc derde maal het
grote Aalsmccrse bloemencorso door de
straten van Amsterdam trekken. Het
corso zal bestaan uit een stoet van 55
wagens, waarvan 30 praalwagens. Ruim
anderhalf millioen bloemen zullen in
dc stoet worden verwerkt. 800.000 dah
lia's. 125 000 anjers 125.000 gladiolen,
100.000 rozen. 6000 chrysanten cn voorts
worden gebruikt 5000 graszoden. 5000
bossen groen. 40.000 k g. mos cn 1600 kg
draad (dat is een lengte van 1.000.000
meter).
De grootste praalwagen zal een lengto
hebben van 12 meter cn een breedte
van 4 meter. In deze wagen, .die de
blocmcnkonmgln vervoert zullen alleen
al 50.000 bloemen worden verwerkt. Om
hun te kunnen laten passeren zuilen dc
leuningen van een brug in Aalsmeer
moeten worden afgebroken. Aan het
voorbereidende werk nemen 750 binders
en blndstcrs deel cn in dc nacht van
8 op 9 September zal heel Aalsmeer de
helpende hand bicden.
Examen doen op een
concert
Het volksconcert ln het Kurhaus. op
4 September zal een concert van bij
zondere aard zijn. omdat dan een leer
ling van het Koninklijk Conservatorium
voor muziek. Jan Cornclis de Man.
leerling van Lcon Orthol. het solisten-
examen voor piano zal afleggen. Jan de
Man speelt tezamen niet het Residentie
orkest. dat onder leiding staat van
Ignacc Ncumark, het vijfde pianocon
cert van Van Beethoven cn na dc
pauze het concert in E-mineur van
Chopin.
In de jury voor het examen hebben
zitting Willem en Hendrik Andriessen
voorts de pianisten Stefan Askenase.
mevrouw Nelly Stcuer—Wagenaar en
Simon Admiraal, Everhard van Be(i-
num, Hugo van Dalen. Gerard Henge-
veld, Lcon Orthcl, Theo van der Pas cn
mejuffrouw Johanna Wagenaar.
Bromfietsen in Maas
tunnel gewone
trapwielers
ROTTERDAM. In het deel
van dc Maastunnel, bestemd voor
het autoverkeer, mogen voortaan
geen fietsen met hulpmotor meer
van dc tunnel voor fietsers. In
rijden. Zij moeten gebruik maken
verband met de ventilatie in de
fietstunnel mag hier geen gebruik
van de motor worden gemaakt.
Groepsreizen geregeld
naar Zwitserland
DEN HAAG Met Zwitserland is
een overeenkomst gesloten nopens
het reizen in groepsverband.
De leider moet in het bezit zijn
van een lijst, vermeldende de naam,
voornamen, plaats en datum van ge
boorte. woonplaats cn nationaliteit
van ieder der deelnemers.
Voorts moet op dc lijst de duur
van het voorgenomen verblijf in
Zwitserland zijn aangegeven.
Het verblijf mag ten hoogste twee
maanden duren.
DEN HAAG Op het handen-
arbeidcongres te Arnhem werd niet
de eerste akte handenarbeid uitge
reikt. doch de eerste middelbare
akte.
Aan de vooravond
van 31 Augustus 1950, de
dag waarop alle rechtgeaarde
vaderlanders hun vlaggen met
de oranjewimpel in de wind
zullen zetten' omdat Prinses
Wilhelmina 70 wordt, behoort
in een zich Nederlands wetend
dagblad een „stukje" te ver
schijnen over de jarige. Na
tuurlijk. Want als er iemand
verbonden is met alles wat er
in de zeventig achter ons lig
gende jaren is gebeurd, dan zij.
En dus buigen een paar hon
derd Nederlandse journalisten
zich over het papier en schrij
ven, schrijven. Zij kijken terug
naar het jaar 1880, toen „een
tedere Oranjetelg" het leven
van een reeds niet meer jonge
vader kwam opfleuren, zij
schrijven over een voor de tijd
genoot onvergetelijke troons-
aanvaarding op 18-jarige leef
tijd, over een „veelbewogen"
leven, waarin twee oorlogen
diepe voren trokken, over een
afscheid met die innig moeder
lijke zoen op het balcon van
het Dam-paleis, en daartussen
door weven zij kunstig de hele
vaderlandse geschiedenis, kan
het zijn van Willem de Zwijger
af. „Zo hoort het eigenlijk". En
zo kan ik het niet.
Ik kan aan de vooravond van die
zeventigste verjaardag eigenlijk
niets anders schrijven dan de be
kentenis van een simpele Nederlan
der als waarvan er twaalf gaan in
een dozijn. Daarom zou het bok
veel beter zijn geweest als een van
mijn collegae die hachelijke taak
van mij had overgenomen, één die
nog schrijven kan zoals het bij *ulk
een gelegenheid past in verheven
proza met grote afstand en diepe
eerbied. Of het mij dan aan eerbied
ontbreekt? Warempel niet! fylis-
$chien heb ik voor Prinses Wilhel
mina zelfs wel meer eerbied dan
enige landgenoot, maar die eerbied
is er in de loop van de jaren heel
anders op geworden. Het is niet
meer de bijgebrachte cn aangeleer
de eerbied die van buiten naar bin
nen komt en ergens in je hart voor
anker ligt; het is de eerbied die van
binnen naar buiten treedt als ge
volg van een eigen herkenning van
wat Koningin Wilhelmina was voor
Nederland Ach neen. dat is eigen
wijs en onbegrijpelijk uitgedrukt.
Wijs en begrijpelijk kan ik het niet.
Dat is juist de reden waarom mij
op deze dag niets anders rest dan
de keus tussen mondhouden of mij
bepalen tot die simpele bekentenis,
die zelf vijf regels beslaat en die je
dan met fiOO andere regels kunt il
lustreren. Maar mijn verzet heeft
niet geb.'jat. Mij is, met een lange
rij van andere journalisten, opge
legd „een stukje" te schrijven over
Haar tc wier ere mijn vlag morgen
door mijn kinderen met wimpel en
al in dc wind wordt gestoken. En
nu het dan tóch zo ligt, moet ik
maar proberen mijn onmacht tc
verantwoorden.
A LS JE zoals ik je eerste school-
jaren doorbracht op de Ko
ningin Wilhelminaschool aan de
Brinklaan in Bussum met „meneer
Ram" als hoofd der school, dan gaat
de Oranjeverering er „met de pap
lepel inHeus niet alleen omdat
wij op de geboortedag \an onze
tegenwoordige Koningin beschuit
rnet echte oranje muisjes hebben
gehad, al heeft dat natuurlijk bij
gedragen tot onze gehechtheid aan
de monarchie- Nee. op school cn
thuis was Oranje eenvoudig een in-
discutabefe zaak: daar was je
gldeiend vóór en daar schreeuwde
je jc keel voor hees. Op 31 Augus
tus kreeg je een matrozenpakje aan
cn mocht je meedoen aan „de spe
len": ergens bij de haven van Bus
sum was dan een wei beschikbaar
cn daai mocht jc zaklopen en ton
netje steken en klimmen in een
hoge paal die de feestcommissie, om
het moeilijk te maken, met grbene
zeep had ingesmeerd. O ja. en dan
had je natuurlijk een oranje sjerp
om je schouders, anders stak je zo
af bij de rest. Zo was dan het begin
van „de band Nederland-Oranje",
maar zo bleef het niet. In dc stu
dentenjaren werd het koningschap
van een natuurlijke en indiscutabelc
tot een gewichtige en ingewikkelde
aangelegenheid. Je leerde het ver
schil tussen absolute en constitutio
nele vorsten en je ging zelfs, toch
ergens met een gevoel van „hé. hé
wat doe je daar", de vraag stellen
welke voordelen en nadelen een
koningschap had tegenover een re
publiek. Maar in wezen bleef het
toch allemaal zoals het was. Op 31
Augustus stak je een oranje strikje
op en zette de bloemetjes buiten en
als het eens geviel, dat je de Ko
ningin voorbij kon zien komen dan
liep je daar graag een paar straat
jes voor om en stond, tussen hon
derden anderen, geduldig te wach
ten totdat rijtuig of auto door
gaans zo snel dat je eigenlijk niets
had gezien voorbij was. Onder
tussen stapelde dc voortijlende va
derlandse geschiedenis brandstof op
het vuurtje van je oranjeliefde. Je
praatte over de Gelderland die
„oom Paul" Kruger was gaan halen
op een toon als had je het besluit
zelf genomen; ergens had je een
gevoel van onmetelijke eerbied voor
wat je was verteld over het per
soonlijk aandeel van de Koningin
in de pogingen van de regering om
lussen '14 en '18 buiten de oorlog te
blijven; je zag met warmte in je
hart de plaatjes in de kranten
waarop de Koningin door twee ste
vige matrozen over het water van
een overstroomde Betuwe werd ge
dragen en een doodenkele keer
hoorde je een redevoering waarin
een paar woorden iets teweeg
brachten dat zich moeilijk laat om
schreven: iets van een onmiddellijk
contact, van een gevoel van „wat
begrijpt die Koningin Nederland
goedMaar naast de eerbied die
met de jaren echter werd, bleef er
toch altijd die afstand, en geen ver
heven proza kon die afstand over
bruggen. Ontelbare feestredenaars,
gestoken in jacquet cn hoge hoed,
hebben in de loop van dc zeventig
voorbije jaren ontelbare podia be
klommen om in hoogdravende
woorden duidelijk te maken hoe
groot, hoe goed. hoe wijs Koningin
Wilhelmina was, en hoeveel reden
tot diepe dankbaarheid de natie be
zat die zich zulk een Koningin rijk
mocht weten. Ach, misschien zijn er
met moeite tien mensen op te die
pen die aan al dat geredekavel
andere dan vervelende herinnerin
gen hebben Ik hoor niet bij die
tien. Niet dat ik ook maar een
ogenblik aan de oprechtheid van al
die redenaars twijfel, maar mijn
hart hebben zij nooit geraakt. Ja,
als Wiardi Beekman de redevoering
had kunnen houden die in ..Den
vaderland getrouwe" in druk
wist het helemaal niet. Ik heb er
zo wel eens een vaag vermoeden
van gehad, maar pas tussen 1940 en
'45 is het mij geopenbaard. Toen pas
ben ik gaan begrijpen dat Neder
land in Wilhelmina een vrouw heeft
bezeten, zo groot en zo zuiver, dat
ik Haar sindsdien met volle over
tuiging in één adem noem met die
andere grote en zuivere Oranje,
Willem de Zwijger, dc „Vader dos
vaderlands" En nu kunnen er best
lezers zijn die zeggen dat dat malle
vergoding is, eenzijdige voorstelling,
gevaarlijke overdrijving. Ik zal ze
laten praten. Ik heb er genoeg aan
dat het voor mij precies is zoals ik
het zeg. Voor mij, maar waarlijk
lang niet voor mij alleen. Was het
niet Pieter 't Hoen, die kort voor
dat ik naar Engeland vertrok op de
hem eigen keiharde manier krek
hetzelfde uitdrukte door te zeggen:
„En als je soms de Koningin mocht
zien, *cg haar dan maar dat zij de
enige kerel is tussen een stel ouwe
wijven?" Een kerel!? Ik huiver bij
de gedachte dat zoiets vóór 1940 uit
mijn pen of over mijn lippen zou
zijn gekomen wat een oneerbie
digheid' Vandaag zeg ik het zonder
een grein scrupule want het is mijn
werkelijkheid geworden in de jaren
waarin het op kerels en alleen maar
op kerels aankwam. Koningin Wil
helmina heeft vijf jaar verbanning
gedragen zoals geen enkele vorst,
geen enkele banneling het heeft
vermocht. Zij heeft, toen zij, om te
spieken met de woorden van ons
Wilhelmus „om land, om luyd was
gebracht" geen traan gelaten ofchet
zou er een van woede zijn geweest.
Zij heeft zichzelf niet geteld, maar
alleen haar volk en haar land. Zij
heeft geen dag en ook geen uur
getwijfeld aan de bevrijding. Zij
heeft hart en ziel op de kaart van
het verzet gegooid. Zij heeft woor
den gesproken die ouwe juffrouwen
deden sidderen over zoveel onko
ninklijkheid. maar die de kerels in
verschenen en ik daarnaar had het vaderland opzweepten om nóg
kunnen luisteren, dan had hij ver
moedelijk de eerste uitzondering
opgeleverd, want dat waren woor
den. voelbaar geladen met warme
liefde voor Koningin en vaderland.
Maar -het gros was verveling, ge
harder nee te zeggen tegen alles
wat van de „moffen" en de „schur
ken" kwam. Zij heeft zich op zestig
jarige leeftijd volslagen losgerukt
uit alle tradities van Haar konink
lijk bestaan, is dwars over alle sta-
meenpiaats. en banaliteit in plecht- ketsels en dat waren er nogal zo
gewaad. En vermoedelijk waren er wat heen gelopen om duizenden
van alle honderdduizenden Neder- Nederlanders recht in de ogen en
landers die op de 31ste Augustus recht in de harten te kijken. Zij
een datum die wij niet dan met de wou het allerlaatste en het aller
grootste moeite ooit zullen „afleren" meeste weten van alles wat er zich
hun vlaggen en wimpels in de afspeelde in het vaderland. Zij ken-
wind zetten, nog geen honderd die de slapeloze nachten vol bittere
echt wisten wat voor Koningin zij verachting tegen een vijand die
eigenlijk hadden- Wist U het? Ik zich in de uniformen van Hèar sol
daten had verkleed om Haar land
onder de voet te lopen Zij wist van
geen wijken en achtte geen offer
voor de vrijheid te groot. Zij zal,
in dat wonderlijke Londen cn die
nog wonderlijker Nederlandse kolo
nie van uit alle hoeken der aarde
bijeengeveegdc mensen wel eens
heel inconstitutionele dingen heb
ben gezegd en gedaan. Wat nood?
A la guerre, comme a la guerre!
Aux grands maux les grands remè-
dcs. Niets was in die jaren nor
maal en een stakker die het ab
normale oordelen en vonnissen wil
aan de hand van zijn veilige nor
male maatstaafjes! Koningin Wil
helmina, met welhaast veertig jaar
constitutioneel regeren achter zich,
volvoerde het ongehoorde kunststuk
om in Londen dc ziel te worden
van een beleid, dat, met al zijn
honderden fouten en tekorten zich
richtte op herovering van de vrij
heid. Haar rechtlijnigheid in het
verzet, haar vereenvoudigingen van
alle ingewikkelde vragen tot zaken
van „voor of tegen de moffen",
haar staan naast de oorlogsjeugd en
naast de idealen van vernieuwing
die die jeugd op de been hielden
dat alles is zó ongehoord groot, zó
onbegrijpelijk voor wie net niet
heeft gezien en beleefd, dat alle
traditionele ,fstukjes" op 31 Augus
tus belachelijk beneden de maat
van Haar ontzagwekkende persoon
lijkheid moeten blijven.
T?N OOK DAT is niet het eind
van de geschiedenis. Want be
halve een „kerel" in de grootste zin
van dat woord, werd Wilhelmina
van Oranje tussen '40 en '45 een
tweede moeder voor iedere harde
Nederlander, die bereid was het
waagstuk van het verzet tc bestaan.
Duizenden zouden kunnen vertellen
hoe zij hen in Haar werkkamer of
Haar tuin op „Mortimer" met een
voud en liefde heeft omringd, hen
op hun gemak heeft gesteld als zij
het toch wel een heel ding vonden
om „zo maar" met de Koningin te
praten, en hen sterker heeft laten
weggaan dan zij waren gekomen.
Nog zie ik Haar zitten daar in die
Engelse tuin. onder een parasol, in
Juni 1944, met de thee cn de koek
jes en de sigaretten op tafel en nog
hoor ik die vraag die mijn moeder
ook wel eens heeft gesteld: „Houdt
U van pannekoeken?" En toen ik ja
gezegd had stond zij op. bestelde ze
zelf in de keuken en toen zij op
tafel stonden, een hele stapel, zocht
Koningin Wilhelmina der Nederlan
den er een vervaarlijk dikke uit:
die was voor mij. Maar na het eten
kwamen de blocnotcn weer op tafel,
vol met eindeloze aantekeningen
van gehouden gesprekken met hon
derden Nederlanders. Dan ging de
vergelijkende studie van de pre-
ciese Nederlandse werkelijkheid
weer verder want de Koningin
vond dat zij van Nederland nooit
genoeg wist en dat niets haar mocht
ontgaan. Totdat ineens zo'n gesprek
dan weer doorbroken werd omdat
er toevallig een nieuwe foto van de
prinsesjes op de schrijftafel lag die
aanleiding gaf tot een paar heel
zachte woorden, vreemd vallend
tussen al dat harde gepraat over de
hardheden van het vaderland door.
Nederland heeft in Koningin Wil
helmina een Oranje gehad voor wie
het „trouw moet blijken" de bitter
ste werkelijkheid is geworden. Zij
was Haar eigen trouwste onderdaan.
Zij heeft gediend zonder zichzelf te
tellen. Misschien heeft zij in die ja
ren van eenzame ballingschap -7
want eenzaam waren zij! kanten
aan Haar volk ontdekt die tevoren
niet door de muur van dc traditie
waren heengedrongen. Meer nog
dan van Haar Moeder, over wie zij
zelf die woorden eens bezigde, ging
van Haar gelden: „Haar liefde heeft
U allen omvat". Zij heeft gestreden
met die streden, geleden met die
leden, gebeden met die badeiu Bij
de bevrijding van Maastricht neeft
zij zelf de vlag gehesen op het ga
zon van Mortimer en wat er toen
door Haar moet zijn heengegaan
weet alleen zij zelf Zij hèeft de
vrijheid zien dagen. Zij is, alweer
met de woorden van het Wilhelmus
„wedergekeerd in Haar regiment"
en zij heeft niets ongedaan gelaten
om in Gods hand te zijn „een goed
instrument". En door dat alles heeft
Zij ons allen, heel jiersoonlijk. zo
diep aan zich verplicht, dat wij de
schuld nooit aflossen zullen.
Nooit? Het woord is misschieh
net iets te groot. Maar wij zijn
slecht begonnen. De Koningin die
in 1945 kwam was een geheel
andere dan die in 1940 ging. Zij
was vijf jaar ouder en twintig jaar
jonger geworden. Zij was bezield
door nieuwe frisse idealen over de
eenheid in verscheidenheid. Zij
kwam met een verjongde demo
cratie in het hart waarmee zij tal
loze jongeren de loef afstak. En wij
hebben Haar teleurgesteld. Het be
vrijde Nederland haastte zich naar
zijn „goeie ouwe tijd". Het had
niet zo heel veel geleerd en het
wist heel veel te vergeten- Niet aan
mij om te beoordelen of en in hoe
verre die teleurstelling Haar aftre
den heeft verhaast. Maar als wij
onze schuld aan Wilhelmina van
Oranje inlossen willen dan is er
geer. andere weg dan die van de
vernieuwing, van de verwezenlij
king van de waarachtige eenheid in
:1
de even waarachtige verscheiden
heid. van het stellen van de ge
meenschap der Nederlanders boven
de verschillen in de Nederlandse
gemeenschap.
TVT ORGEN zetten wij dc vlaggen
en wimpels in de wind: Prin
ses Wilhelmina wordt 70. In ons
vaderland groeit een jeugd op die
al wat Zij voor Nederland heeft
gedaan alleen maar van horen zeg
gen kennen zal. Maar wijzelf, de
ouderen, vormen nog de generatie
die het heeft gezien cn beleefd en
op wie dè plicht rust om het goed
te bewaren. Want hartverheffend is
het te kunnen zeggen dat dit land
in dc jaren van zijn diepste duister
nis geregeerd werd door een vrouw
die de hardste kerel in hardheid
en de zachtste moeder in zachtheid
te boven ging.
Op Zaterdag 17 October 1942
hoorde verdrukt Nederland
haar stem: „Landgenoten, wij
zullen de oorlog winnen en wij
willen en wij zullen de vrede
winnen die uit de gezamenlijk
gedragen ellende van het he
den ons vernieuwing zal bren
gen op ieder gebied. Want wie
bevrijding zegt, zegt ook ver
nieuwing. Gesmeed en ge
vormd in het heilig vuur dat
U daarbij bezielt, gesterkt door
diep verantwoordelijkheidsbe
sef voor de grootse laak die gij
op U hebt genomen, bereid om
het beste te geven waartoe Uw
hart, Uw hoofd en Uw handen
U in staat stellen zal die vrede
een betere toekomst waarbor
gen aan ons nageslacht. Wij
willen onszelf zijn op eigen
vrije bodem, wij willen kur- -i
leven naar eer en geweten
onszelf en met God, met
gehele volk in werkelijke ge
meenschap".
Zo sprak Koningin Wilhel
mina. Zo geloofde Koningin
Wilhelmina. Neen, onze schuld
is niet gedelgd. Maar de weg is,
mede door Haar, vrij gemaakt
en geen vreemde indringer be
let ons voorwaarts te gaan
v. H.
