GEWEIGERD KERSTFEEST „Vervlogen...." Voor Janneke (die niet bij moeder is) is het óók Kerstfeest 9 Kaarslicht en kinderzang brengen gewijde sfeer A. Viruly Zaterdag 23 December 1950 (Van onze speciale verslag gever) HOOGEVEEN. Stille nacht, heilige nachtDe pianomu ziek klinkt devoot door de ruime hall, waar overal aan rode linten het kerstgroen hangt en aan de tconden de kaarsen branden. Bij de piano, naast de deur van de eetzaal, staat de directrice, met de dames die geen dienst hebben. Ze kijken langs de hall verlichte trap naar boven. Dc pianomuziek is het sein Bos Burhurk uit Utrecht, Vic Groot uit Heiloo en Leo Hogen- birk uit Haren (Gr.) mogen de kaarsjes aansteken. Eigen foto Maar daar komen ze al aan. Een groep meisjes, van een jaar of zes, in heldere jurkjes, sommi gen met een rode strik in het haar, daalt op de tenen de trap af. De kleinste peuter loopt voorop. In beide handen torst ze een kerstmandje met brandende kaarsjes tussen dennegroen en rode tulpen. Met stille, ernstige snoetjes lopen de kleintjes voor bij; het kaarslicht danst in hun ogen Dan komen de andere groepen, kleine jongens, grotere meisjes, enz. Er zijn zes groepen in totaal. Steeds loopt het kleinste kind voorop met een kerstmandje met brandende kaarsen en sluit een leidster de rij. In de eetzaal, waar een kleine verlichte kerstboom staat en de kaarsen branden tus sen het groen op de feestelijk ge dekte tafels, blijft ieder staan achter zijn stoel. De kinderver- zorgster aan de piano speelt „Ere zij God". Dan leest de directrice uit een kinderbijbel het verhaal voor van Christus' geboorte. Zo begint men in het Noorder huis" te Hoogeveen, een van de dertien kinderherstellingsoorden en gezondheidskolonies van het Centraal Genootschap, het kerst feest. Bleekneusjes uit stad en land, er uit gepikt door de schoolarts of door de huisdokter aangewezen, komen hier wat aansterken. Het „Noorderhuis" heeft er 96. Ziek zijn ze niet, wel vaak wat zwak jes en dikwijls erg nerveus, na werking nog van de oorlogsom standigheden in het gezin. Maar van hangerigheid is geen sprake, ze zijn vol levenslust en niet al tijd zonder kattekwaad. Kijk die rumoerige Dirk maar eens aan. die vertelt dat zijn vader op een Zuidhollands dorpje de belang rijkste man is (omdat hij er al het brood bakt). En hoor eens naar het gesnap van de kleine, gebrilde Janneke uit Haren in Groningen, die „directrice" zo'n moeilijk woord vindt en daarom maar van „electise" spreekt. En men moet ze buiten zien ravot ten in de sneeuw! „Je hebt er soms je handen aan vol", zegt di- ..Hoe denkt u erover: weigeren ierstfeest te vieren uit protest te en de ontwijding van dit feest?" )e vraag van een jongere gesteld sn de oudere generatie. En ach at dis vraag dc verwachting: na- uurhjk weigeren! Want wat heeft broden gans. of mijnentwege alkoen, te maken met Kerstmis? H die andere stemmingsartikelen Is dennegeur en kaarsenschijn, ■eeuw buiten en warmte binnen, ri;e dagen, vaeantievreugd. dans- ttij na goed diner, en eens een 'usje onder of zonder de misfle- oC Het heeft alles te maken met Eest (en feestvieren is op zichzelf kt slecht), maar het heeft eigen- 'k niets te maken met Kerst ent Kerst is in oud-hollands: nristus. Dat bedoelde, op haar manier, fzer dopen een jonge vrouw toen ij 't was nog wel in een tele- nngesprek vaststelde dat je u in 1950 niet met goed fatsoen 'erst/eest kon gaan vieren. Want vrede op aarde" leek meer op wrange grap dan op goddelij- e ernst Kon u vroeger laten ;U zeggen vóór 1940 dan wèl ^rstfeest vieren0 Ja, toen wèl. was het zoveel rustiger in de 'creld. O ja? En de werkloos- fld dan? En de Jodenvervolgin- En de toenemende echtschei- in9sepidemie? En de nimmer af- jtende, innerlijke onvrede, die 'der mens voor zichzelf heeft te .topstukken en sommigen onden dat niet meer en gaven f (en zichzelf) op was dat "es er tien, twaalf jaar geleden niet? Dat was er tien. twintig uioen geleden al. De maat 15 toen ai vol. In die „volheid ■r t\iden" kwam Christus in deze nood nolle wereld. Was er lorom geen plaats voor hem, om- 31 mens en wereld al zo vol wa in* Weet u, dat het eigenlijke van 'c Kerstfeest altijd al geweigerd (Td. Dat begon al in Bethlehem a! tenslotte voor de uitgeputte ar*a wat stro in een stal werd 'vonden. Dat ging verder met de Zoon des mensen f 9een plaats had om het hoofd er te leggen. Dat eindigde met ;n £°°d tussen hemel en aarde, ,n het kruis. En dat ging sinds- e" 'o voort. tost Christus in 1950? Evenmin h[J paste in de dagen van kei- Augustus. Hij past ons nooit. n°9 altijd en overal ge werd. tohalve als wij ons nas? Mem richten. Als wij ernst gaan maken met de vrede die in Hem in deze wereld van onvrede komt. Selma Lagerlöf laat in haar ver haal „De Heilige Nacht" een oude vrouw aan haar kleindochter zeg gen: „Dat moet je goed onthouden, want dat is zo waar als dat jij mij ziet en ik jou. 't Zit m niet in kaarsen of lampen, en 't is niet verborgen in zon of maan, maar het éne nodige is, dat wij ogen hebben, die Gods heerlijkheid kun nen zien". Wie die ogen heeft weigert het Kerstfeest niet. zelfs niet dit jaar. maar viert het in verwondering omdat wij mogen t „zien hoe dat God ons mint Kerstfeest 1950 OBERMAN rectrice De Haan. „Maar ik mag dat wel. Ik ben vroeger net zo geweest," Het is een kleine, donkere vrouw, levendig, pittig, parman- ting. Wij hebben ons aan één stuk door lopen verbazen hoe iemand zo veel doortastende kordaatheid kan verenigen me', innemende vriendelijkheid. Maar het blijkt mogelijk te zijn. Met de ochtendplechtigheid is de viering van het kerst feest op het „Noorderhuis" niet voorbij. Als het ontbijt is af gelopen en het buiten inmiddels licht geworden is men is daar in Hoogeveen vroeg bij de pinken! komen wel de ge wone wandelingen, spelen en rusttijden, maar de beide kerst dagen blijft er een feestelijke sfeer. Er wordt lekkerder dan gewoonlijk gegeten en 's ochtends vroeg en 's avonds bran den aan tafel de kaarsjes. By verlichte boom Na het avondeten slaat men voor één keer de dagelijkse douche-partij over. Iedereen weet het al. Naar de grote speelzaal! Daar staat een kanjer van een kerstboom, eigen handig door de jongens uit het besneeuwde bos gehaald Prachtig versierd is die boom. Als al die kaarsjes er in bran den en de kinderen binnen komen, worden ze er stil van. Voorzichtig schuiven ze op hun stoeltjes, 96 bij elkaar, alle leidsters en dienstmeisjes er tussen in. Er worden kerstlied jes gezongen, er komen trac- taties, kleine door de leidsters ge- maakte cadeau'ties. en dan ver- - t maakte cadeau'tjes, en dan ver telt de directrice een mooi ver haal. „Ieder moet het kerstfeest in zich hebben", zegt ze. „Ieder moet goed zijn voor een ander, voor groten en voor kleinen. Dat moet je hier zijn voor elkaar, dat moet je ook zijn als je straks weer thuis bent, voor je vader, je moeder, je broer tjes, je vriendjes™" Om acht uur is alles naar de slaap zalen. De gewone wacht der leidsters op de gangen is op kerstavond nooit nodig gebleken. Toch slapen de meeste kinderen niet meteen. Alle maal liggen ze muisstil in hun bedjes, ieder met zijn eigen kleine gedachten. Die ge dachten springen van dit op dat en dwalen tenslotte toch naar huis, naar Rotterdam en Groningen, naar Utrecht en Den Haag, naar Zierik- zee en Enkhuizen. „Als je straks thuis bent," heeft de di rectrice gezegd Thuis heeft moe der nu ook de kaarsen aangesto ken. Op de Kerstmorgen, als het nog donker is, komen de kinderen in het „Noorderhuis" te Hooge veen groep voor groep op dc tenen de trap af De kleinste van iedere groep gaat voorop met een Kerstmandje, waarin kaar sen branden. (Eigen foto) Op deze donkere wintermiddag uitziende in een wijde en eenzame nutteloosheid van grijze regen over grijze zee, herinner ik mij, hoe ik boven een brief, welke over een bijdrage aan dit Kerst nummer handelde, in de dagteke ning „1950" heb zien staan. Dat be duidt. bedenk ik ineens, dal ik dit jaar vijf en twintig Kerstmissen in de luchtvaart zal zijn. Wanneer er I straks weer zilveren slingers tussen het sparregroen hangen, zuilen er in de dubbele betekenis van het I woord vijf en twintig jaren ver vlogen wezen, sinds ik onder een valhelm in een leren lefjas over een belachelijk zitt:nd korporaals- pakje op de Soesterbergse vlieghei j bij heel primitieve verkennertjes heb staan denken aan Gilze-Rijen. Waalhaven of Vlissingen als aan zó j verre bestemmingen, dat een vlie gend mens ze in winterweer alleen I maar met grote moeite bereiken I kon. Er is in die kwart eeuw nogal wat veranderd. De vliegvelden van Vlissingen en Waalhaven zijn weg gevaagd en het is niet meer zozeer aan Gilzc-Rijen dat ik denk. als wij het vandaag over verre, moeilijk bereikbare terreinen hebben. Eerst ben ik. vijf jaar na het Soesterberg se begin, door de cellophannwand heengebroken, die voor militaire vliegers het kleine, eigen nationale v.^ wereldje van de grote, grenzenloze werkelijkheid afsluit en heb ik. als verkeersvlieger, verderop mogen gaan zien. In t Pelikaan- en Uivertijdperk waren er zodoende al Kerstfeesten in ..Mljll hart heb ik' gedrClgC Parijs en Londen. Toen kwamen er verdere Kerst- I ot aatl de Wilde Zee missen, waarbij een beman- ning op warme zomeravon- Do geilT VCLtl Ollde dagetl den aan een heel andere kant van de wereld bijeen- ff aait op haar adem mee, zat en dit jaar zal ik onmogelijk meer ver van In haar gerucht bedolven huis kunnen wezen, omdat in die kwart eeuw het vliegtuig gemaakt heeft dat er op deze wereld althans in uren reizen geen „ver van huis" meer bestaat. Misschien zullen we nu in Djakarta zijn, misschien in Johannesburg of New York of Bue nos Aires, 't is alles in de buurt jesstemmen van het zangkoor klon- Luistert mijn hart. bevrijd. Naar 't lied van wind en golven En van vergetelheid." ADEMA VAN SCHELTEMA ken. Zwart was de avond. Op de dijk sloegen in het duister onzicht bare golven op het basalt. Scherper dan ik mij enige la tere Kerstavond herinner, herinner ik mij het hevige gevoel van die avond in het tienjarig hart: dat er nu een geweldig avontuur ging be- van Schiphol gekomen, nu de ver ste afstand op aarde voor de lijn- machine maar even veertig vlieg uren meer kan betekenen. Als er nu eens iemand binnen kwam, die zei: ,.25 luchtvaartkerst feesten vormen een jubileum, daar om mag je van 't jaar nu eens zelf ginncn. Dat was ook zo: een jeugd zeggen, waarheen je reizen wilt" op een dorp begon. De zee en de wat zou ik dan antwoorden0 Ik duinen, de dijk, de seizoenen, de zou hem een beetje uitlachen, hem kinderen en de mensen van het met zijn gekke jubileum, want het dorp zouden de dagen boordevol is allemaal veel te snel gegaan om gaan vervullen. Wie zal de tijd zo'n woord van toepassing te kun- meten? In mijn hart heeft het le nen vinden Het is allemaal, let- ven tussen dat slaan van dc gol- terlijk. zo vliegensvlug gebeurd dat ven tegen de Westkappelse dijk en er haast niets van bezinken kon of het draaien van de motoren tijdens riipen. Daarvóór ging alles lang- de eerste winter op Soesterberg zamer Vijf en dertig Kerstmissen eindeloos veel langer geduurd dan geleden was ik tien jaar. Er lag tijdens de veel talrijker luchtvaart- sneeuw We waren pas in West- jaren, die volgden en wie zal. kapelle komen wonen Ik liep in als hart en kalender beide iets het donker naar de dijk langs de anders bewijzen willen, uitmaken, verlichte school, waaruit de meis- dat de kalender gelijk heeft? Dat zou dan ook onzin zijn. Niet de kalenders, niet de klokken; al leen dc horten kunnen dc tijd me ten. De luchtvaartjaren leken vol en avontuurlijk maar in Westka- pelle gebeurde er nu eenmaal meer met iemand. De golven, de wind en de sneeuw over het dorp, de school en de Kerstboom van Mine van Bram achter het raam van De Valk wie tien jaar is, beleeft daaraan natuurlijk meer dan wie, eenmaal veel ouder, zelfs Dja karta, zelfs Kaapstad of zelfs Beth lehem met Kerstmis mag zien. Het jonge hart beleeft meer en het hart is dc enige maatstaf. Dat eerste dorpsjaar ben ik niet verder geko men dan tot Domburg (6.4 km.); Gerepatrieerden bereiden zich druk voor op een gezellig Kerstfeest (Van onze speciale verslaggever) WESTERBORK. Het zijn in deze barre wintertijd onherbergzame oorden, waar men „De Schattenberg" moet zoeken, want Westerbork ligt in de binnenlanden van Drente, ten Zuiden van Assen, waar de hei schuil gaat onder de sneeuw, de bomen onder de rijp en de wegen onder een spiegelgladde modderlaag. Maar men komt er en men vindt er het „woonoord voor gerepa trieerden", waar 1050 mannen, vrouwen en kinderen, meest kersvers uit Indonesié gearriveerd, het moment afwachten, dat „ergens in Nederland" een woning voor hen beschikbaar komt. Velen van hen, vooral vrouwen en kinderen, die niet in ons land geboren werden, hadden nog nooit sneeuw gezien en ze lopen er wat verwonderd en verkleumd in rond. Maar het past echt bij het kerstfeest zeggen ze. Dat kerstfeest zijn ze nu in de meeste gezinnen druk aan het voorbereiden. Een paar Indonesische vrouwen, die nooit eerder in Nederland waren, vertellen, dat ze vroeger op Java thuis ook altijd kerstfeest vierden. Ze zijn net met de bus uit Assen gekomen, waar ze inkopen voor het feest hebben gedaan. Bij de ingang van het terrein komt juist een vrachtauto aanrijden, vol geladen met kerst bomen. De huismoeders en kinderen komen ze monste ren en al spoedig worden de eerste kopen gesloten. De meeste mannen zijn niet thuis. Het zijn veelal mi litairen van 't voormalige KNIL, die nu m het Nederlandse leger dienen en elders in het land zijn gedetacheerd. Met een van de vrouwen, die een kerstboompje draagt, gaan we even mee naar haar woning Men heeft de vijftig barakken zo ingericht, dat ieder gezin er zijn eigen woning met een aantal ka mers heeft. „Ach, we zijn er blij mee", zegt ze. „Maar het is een beetje ver weg voor mijn man. Het meubilair, het huisraad enz. hebben we allemaal in bruik leen. Het voedsel wordt centraal verstrekt, het middagmaal ge kookt en wel. Dat halen we op in een „rantang", een etensdra ger' met vijf pannen. Eenmaal in de week is er nasi-goreng. Maar in de keuken krggen we gele genheid voor ons zelf rijsttafels klaar te maken, als we daar zin in hebben. In de woningen mag niet gekookt worden, vanwege het brandgevaar". Buiten zijn een paar donker gekleurde jongens aan 't sneeuw ballen gooien en een kleine peu ter van twee jaar, wiens wieg kennelijk in warmer oorden stond, staat een sneeuwpop te bewonderen, die de grote jongens maakten. Hij wil de soldaten- muts hebben, die de sneeuw man draagt, maar die krijgt hij niet. Het is nog een souvenir van de Amerikanen. Versierde zaal Niet alleen in vele huiskamers treft men voorbereidingen voor het kerstfeest en tuigt men de kerstboom op. In de grote schouwburgzaal wordt een mu zikale wijdingsavond gegeven, waarop o.a. een geneesheer uit Assen komt zingen. Een aantal meisjes, dochters van gerepatri eerden, in dikke jassen gehuld en met van kou trappelende voe ten, is bezig de zaal te versie ren. Een groepje zit bijeen lin- Peter Jansen Jans, twee jaar oud, vindt het maar een vreemde sin jeur, zo'n Kerstman. (Eigen foto) Vrouwen en kinderen in het woonoord voor gerepatrieerden ,.De Schattenberg", zeulen e$n grote kerstboom door de sneeuw. (Eigen foto) ten en rozetten te naaien. An deren hebben van de schilder ladders geleend en klauteren omhoog om het dennegroen, de kerstklokken en andere versier selen op te hangen „Waar heb je nu de kaarsen", vraagt Annie, die boven op de ladder staat. Maar de kaarsen zijn er nog niet. Marja slaat een doek om haar hoofd en snelt naar buiten. Ze zal eens aan meneer Hunnik, de beheerder gaan vragen. Behalve in Westerbork zijn de duizenden gerepatrieerden ook elders in het land ondergebracht, in tal van grotere en kleinere gebouwen of gebouwencomple xen, dikwijls hotels. Ook op andere plaatsen, waar grotere groepen bijeen zijn, houdt men een bijeenkomst met kerstmis. Op de „Schattenberg" wordt ze georganiseerd door de commissie, die ook voor het Sin terklaasfeest zorgde, waar men nu nog over spreekt. Kinderfeest „Ik ga ook nog naar het kerst feest voor de kinderen in de ka pel", vertelt een kleine, zwart harige ukkepuk. „Vind je dat fijn?" „Nou, reuze." ..En vind Je het hier wel prettig in Holland?" Hij kijkt ons met zijn grote, donkere ogen peinzend aan. „Ja, dat gaat best", is ten slotte zijn antwoord. Zcu hij het menen? „Maar het is hier zou koud", zegt hij dan. En dat meent hij vr.st en ze ker. Jan Musch 75 jaar Jan Musch is gisteren 75 jaar ge worden. Zijn bewonderaars, die hij bij duizenden telt, zijn hem zeker nog niet vergeten, al vertoonde de jubilaris zich de laatste jaren weinig meer op de planken. Wel hoorde men hem in het politiek cabaret door de radio, waarbij hg voordroeg en liedjes aong. een genre, vooral het laatste, waarin zijn uitzonder lijke begaafdheid nu niet bepaald op uitzonderlijke wijze tot schittering kwam. Hij schijnt van het toneelspelen genoeg te hebben en 't is waar: hij heeft er zijn tol in rijke mate aan betaald. Weinigen beseffen hoe ver moeiend het toneelbestaan in feite is! Buiten de Toneelschool om op de planken gekomen, aanvankelijk in de Schmiere werkend, werd hij door Royaards „ontdekt', niet alleen als komisch acteur, in welke hoedanig heid hij reeds algemene bekendheid had, maar ook als karakterspeler en zelfs als zegger van Vondelvcrzcn. Meer dan eens, als Royaards ver hinderd was, vertrouwde hij Jan Musch zelfs de rol van Lucifer toe. In zijn volle element was de ju bilaris bij de Toneelvereniging in de stukken van Hcijermans. want in het realisme lag toch wel zijn groot ste kracht Triomfen vierde hij als De Wijze Kater, een stuk. dat hon derden malen over de planken ging. maar ook als de filosofische zacht moedige Jasper in „Eva Bonheur". beide rollen, waarin hij dit is wel gebleken niet was te ver vangen. Ook in Het Schouwtoneel speelde hij vele soorten van rollen, vooral ook komische, maar weini gen. die hem als Adam in „De Pa radijsvloek" hebben gezien, zullen dit laaiend, machtig pathos ooit kun nen vergeten. Weer later bij Het Masker, bleek hg eveneens op zijn plaats. Rollen, waarin de levendige plas tiek een belangrijk element vormt, zijn zgn „fort". Vandaar, dat hij uit blinkt in stukken als „De Vrek", de Spaanse Brabander, Warenar, maar hoeveel langer cn verrassender en avontuurlgker was dat jaar dan 1949 met haast cn half millioen ki lometers! Nu, 25 is cn blijft don toch een soort afgesproken getal. Dc mensen, dat is de gewoonte, vieren het nu eenmaal en zulks niet zelden zon der veel rekening te houden met wat dc harten nu eigenlijk daar van vinden. Een mens moet met de mensen meedoen, en als straks de heer Plesman mij nu eens zal aanbieden, dat ik dit jaar zo tegen Kerstavond dc dienst zal mogen vliegen, waarheen ik wil, dan zal ik toch maar het lachen bij dit aan bod achterwege laten omdat het tenslotte aardig gemeend zal wezen en een Kerstmis in Judea, of een Kerstmis in Zweden of Argentinië of in Californic toch ook wel iets betekent. Goed, blokken weg. daar gaan we dan weer. Maar ik weet ook precies, wat ik zal denken, als de machine dan ergens in zo'n verte voor de stille, heilige nacht in de hangar zal staan. Ik zal dan den ken, dat er in die 25 jaren on danks mijn indruk van een vluch tig kort tijdje toch erg veel ge beurd is. ja is het dan al niet zozeer met mij, die een bewogen lot ben gaan zoeken, dan toch met dat dorp cn de golven. Want is het niet zo, dat ik mij allereerst duizenden en duizenden stille, ge lijkmatige uren in en boven wol ken herinneren moet, maar dat daar beneden ondertussen de mensen het vuur van hun hel en de woede van het water gebracht hebben over de andere kinderen van het dorp. die thuis achter onze dijk gebleven wa ren? Wat waren dc golven onder honderd oceaanvluchten bg die, welke als laatste verschrikking over het nog vlammende puin van hun kleine huizen heenbraken? Maar dan zal ik bedenken, dat alles voorbijgaat en dat het tenslotte al lemaal niet anders eindigen kan dan met een begriploze verwondering en weer het werk van alle dag en dat dan ook in diezelfde Kerstavond, waarin ik wel weer ergens in een soort verte zal wezen, de golven weer als vroeger zullen slaan op een dijk die weer dicht is, en dat er daarachter weer een Valk staat en in die Valk weer een Kerst boom bij Mine van Bram, die nu de oude tante Mine geworden is. Vrede op aarde nu ja. vrede hier en daar op een kleine plek op aarde. En het zal een vreemd gevoel zgn voor iemand met een beroep voor zwervers, die nauwelijks meer kun nen weten of ze nog wel ergens thuis horen, maar ik zal nog heim wee hebben ook. Advertentie (l.M.) HUNTER: do Export - Virginia von bi Ij vond goedo kwaliteit ook de meer innerlijk gerichte ro mantiek wist hij tot leven te bren gen. getuige o.a. zijn werk in „Het Levende Lijk". Zouden wij de 75-jarige. die over vitaliteit niet heeft te klagen, nog eens op de planken mogen zieaT

Historische kranten - Archief Eemland

Dagblad voor Amersfoort | 1950 | | pagina 9