DREXHAGE DE VRIES
SPECULAAS
het brood van de bakker
in de Sinterklaastijd
Fa. WILLEM GROENHUIZEN
Al in 14e eeuw vierde
Amersfoortse jeugd 't
Sinterklaasfeest
Eeuwen oude vormplanken zijn nu
nog steeds in gebruik
Cl
Qn tenslotte koopt Sint Nicolaas bij
DREXHA GE DE VRIES
14 KARAATS GOUD
ZILVER
OMEGA
Woensdag 28 November 1951
7
(Van een onzer verslaggevers)
Speculaas is het brood van de banketbakker, in de Sint Nicolaastijd.
Daarmee bedoelen we natuurlijk niet, dat de bakker er zijn boterham
voor laat staan, maar wel dat er grote vraag naar is; en vraag betekent
verdienste. Er wordt dus onder hoogspanning gewerkt, en bij honderden
verlaten de geurige speculaaspoppen de bakkerij. Kleintjes, waarvan er
zóveel in een half pond gaan, maar ook grote „vrijers", die soms wel acht
pond zwaar zijn. We kunnen ons een Sint Nicolaasfeest net zo min zonder
speculaas denken als de goede Sint zelf zonder baard. Ook al is in de
laatste tijd het speculaasje een koekje geworden, dat het hele jaar door
verkocht wordt.
Netjes worden de speculaaspop
pen op een groot bakblik tiifpc-
legd
De Feber
Speculaas is al een heel oude
koeksoort. Een bakker in de Lan-
gestraat, wiens bedrijf al bijna
tweehonderd jaar bestaat, toonde
ons de oude speculaasplanken, die
door zijn voorvaderen honderd vijf
tig, misschien ook wel honderd vijf-
en zeventig jaar geleden, gebruikt
werden.
Wat zijn dat eigenlijk, speculaas
planken? We weten allemaal, dat
een speculaaspopje iets voorstelt.
Een „vrijer" wordt zo'n grote pop
soms genoemd, omdat ze gemaakt
Is in de vorm van een man. Ande
re dragen een vrouwenafbeelding
en weer andere beelden ruiters te
SINTERKLAAS IN
DE RAAD
Vervolg van pag. 6
„En nu zou ik graag die mijnheer
met dat snorretje
wel even bij me
willen hebben,"
riep de Sint met
luide stem bo
ven t gerinkel
van de kopjes uit.
,,Zo, dus U is
mijnheer De Fe-
ber')"
„Om U te dienen,
Sinterklaas".
„Zou ik U een
vraag mogen stel
len mijnheer De
Feber?"
„Natuurlijk Sint,
dat doe ik zelf ook graag."
..Wat denkt U van voortijdige pu
blicatie in de pers?"
„Tja Sint, wat zal ik daarvan zeg
gen. Dat moeten we niet nemen.
Een krant is geen gedrukte verza
meling. O, zo!"
,.U moet zich niet opwinden, mijn
heer De Feber. Het is feest van
daag." -
„Goed Sint. goed, dat ze U in de
Raadzaal toelaten kan er mee door,
maar
„Piet. wat is er voor mijnheer in
de zak?"
„Da's niet veel bijzonders. Sint.
't Is een pakje oude kranten."
De Raad lacht uitbundig. Heer
De Feber zoekt zijn plaats op en
zucht: ..Gelukkig is het oude papier
nog wat waard!"
Chocola en sigaren
Dan komt 't grote ogenblik. De
Sint richt zich tot het college. „He
ren". zegt hij plechtig. „In de eerste
plaats ligt in Uw handen 't lot van
Amersfoort, 't Was niet eenvoudig
voor U een toepasselijk geschenk te
vinden. Kijk-es aan, voor U mijn
heer de voorzitter heb ik hier twee
chocoladeletters, een A. en een G."
„Voor de bestuursvergadering van
de Gemeenschap" besliste de burge
meester. „Hartelijk dank."
„En voor U mijnheer Van Zwol
een kistje sigaren", zei de Sint ge
ruststellend „U
geeft er zoveel
weg. dat 't prettig
voor U moet zijn
ook es een sigaar
tje te ontvangen."
„Maar Sint, da's
een echte verras
sing. 't Zijn beste
bolknakjes, dat zie
ik wel." De heer
Van Zwol drukte
stevig de hand van
de Sint cn gaf Piet
een joviale slag op
zijn schouder.
Mijnheer Spie»
kermann zat stil voor zich uit te
kijken Wat zou de Sint voor hem
hebben meegebracht?
„Wat dacht U van deze paraplu
mijnheer Spiekermann. Is-ie niet
alleraardigst? Echt iets voor de ze-
ventigduizendste."
De wethouder bloosde, sprak voor
de pers onverstaanbare woorden en
borg de paraplu zorgvuldig op.
Toen schreed de Sint plechtig
naar wethouder
Koopman. Die lach
te maar wat.
„Zo mijnheer
Koopman, hoe is 't
met de samenwo
ning?"
..Allerbelabberdst
Sint. maar we bou
wen rustig door."
Piet kwam met
een groot pak aan
dragen. „Da's voor
mijnheer Koop
man", zei Piet met
Spaans accent. De
heer Koopman
knoopte de touwtjes los, wikkelde
't papier er af en zag
Ja, de hele Raad zag 't wonder
van de dageen lief viaductje.
„Oooh," riep de Raad. „Aach,"zei
wethouder Koopman.
Toen kwam de bode binnen met
letterbanket en glaasjes wijn. Een
raadslid zette een .lang zal-ie le
ven" in. We weten nog niet of-ie
daarmee Sinterklaas bedoelde of 't
tunnelplan.
't Werd een feestelijke raadszit
ting. Iedereen had pret. behalve de
pers, want die zat alsmaar te wach
ten op de rondvraag.
C. van Zwol
Koopman
paard, dieren, molens, of bijbelse
voorstellingen uit. Deze vormen nu
worden aan het speculaasdeeg ge
geven door een dikke plank, waar
in dc afbeelding is uitgesneden.
Een Amersfoortse snijder van
naam was bakker Klokke. De uit
holling in zo'n plank is net zó diep,
dat er een pop van bijvoorbeeld een
half pond of een pond mee gemaakt
kan worden.
Het aardige is, dat vaak nog de
oude planken gebruikt worden, of
wel copieën daarvan. Een goede
bakker hoeft nog niet altijd een
goede houtsnijder te zijn; toch
maakten de bakkers vroeger in de
meeste gevallen hun speculaasplan
ken zelf. Ze deden dat dan b.v. in
de vastentijd, wanneer er toch wei
nig te doen was.
De bakker, die ons al zijn oude
planken heeft laten zien, vertelde,
dat sommige daarvan, en dus ook
de speculaaspoppen, bepaalde na
men dragen. Zo is er <*n. die een
figuur uitbeeldt met een ietwat
hoge rug. Die wordt nu nog altijd
„Jan Piek" genoemd, naar een
Amersfoortse kleermaker, die het
zelfde lichaamsgebrek had. Een an
dere pop draagt de naam „De Sas",
een afkorting van de naam van
meneer Sassen van Nlsselt, die
vroeger aan de Koppel woonde en
met Sinterklaas aan zijn gehele
personeel speculaaspoppen gaf.
De huismoeders van tegenwoor
dig vragen in het algemeen geen
grote póppen meer. Die „delen niet
uit". Voor surprises worden echter
de grote vrijers en vrijsters ook nu
nog gekocht. De kleine speculaasjes
maakt men niet meer met planken.
De vormen daarvoor zitten in een
cylinder, die de koekjes met grote
In vele bakkerijen z\jn nog steeds
de oude vormplanken in gebruik,
die de bakkers vroeger dikwijls
zelf in de vastentijd sneden.
...en dan gaan ze de oven in om
naar gelang de grootte 5, 7 minu
ten of langer gebakken te worden
hoeveelheden achter elkaar uit het
deeg walst.
Alle poppen, groot en klein, wor
den echter nog op dezelfde wijze
gebakken. Op grote platen ver
dwijnt het gevormde deeg in de
hete-luchtoven, waaruit de mannen,
de vrouwen of de andere figuren,
al naar gelang de dikte, na vijf of
tien minuten of nog langer weer
te voorschijn komen.
Zeven man waren er aan het werk
in de bakkerij, die wij bezochten.
Hard aan het werk. Driehonderd
tot zevenhonderd pond verlaat per
dag de oven. Niet elke dag wordt
er echter speculaas gebakken. Na
enkele dagen komt ook de borst
plaat aan dc beurt, en de chocolo-
deletters. Want die horen al even
zeer bij het Sint Nicolaasfeest.
Achter zelf gekozen bisschop in
optocht door de straten
Het was Sinterklaasdag en Jan Arendsz. liep aan de hand van
zijn vader met verlangende blikken te kijken naar de fraaie uit
stalkasten in de Langestraat. Stijf drukte hij soms zijn neus tegen
de kleine glas-in-lood ruitjes, waarachter in het flakkerend kaars
licht, de dingen eens zo mooi aandeden. „Hè. wat zou ik graag
zo'n houten karosje willen hebben", dacht hij, toen achter hun
ruggen een echte karos langs denderde. Het was een heerlijke
middag, vooral ook, omdat zijn vader hem tot slot meenam naar
da herberg ,JJe Grote Slok" om een lekkere pint schuimend bier
te drinken.
Het was Sinterklaasdag en Johnny liep aan de hand van zijn vader
met verlangende blikken te kijken naar de fraaie étalages in de
Langestraat. Stijf drukte hij soms zijn neus tegen de grote spiegel
ruiten, waarachter in het overvloedige licht van de T.L.-buizen de
dingen eens zo mooi aandeden. „Hè, wat zou ik graag zo'n blikken
autobusje willen hebben," dacht hij, terwijl achter hun ruggen een
echte bus voorbijzoefde. Het was een heerlijke middag, vooral ook,
omdat zijn vader hem tot slot meenam naar een lunchroom om een
fris glaasje limonade te drinken.
Twee beelden die zich in de
zelfde straat afspelen, maar met
het verschil van eeuwen. Werd het
daardoor gezelliger? Och. dat is
moeilijk te zeggen. U zult* mis
schien terug verlangen naar de tijd
toen de paardentram nog reed,
maar vergeet U niet, dat de vader
van Jan Arendsz. misschien weer
verlangde naar de dagen toen de
vette varkens nog overal in de
Langestraat rondwroetten!
Toch is het altijd aardig aan
„Sinterklaas van vroeger" te den
ken. Daar was bijv. de bedeltocht
\an de kinderen. „Sinterklaasje
Bisschop, Zet je hoge muts op",
kon men plotseling naast zich ho
ren dreunen, als men voor een
winkel stond te kijken, en een
groezelig vies handje dat onder
een mottig tafelkleed uitstak, v/erd
opgehouden voor een aalmoes. Dit
bedelen was eigenlijk het einde
van één van de allereerste Sinter
klaas-tradities. In de middel
eeuwen kozen de kinderen n.l. een j
„bisschop", waarachter zij door de
stad trokken om „hoogtijgeld" of l
„keersengeld" te vragen. Het op- j
gehaalde werd besteed aan kaar- j
sen, die de jeugd tijdens hun
avondommegang liet branden. La
ter ontaardde dit gebruik en kocht
men er geen kaarsen meer voor,
doch ging men er bier van drin
ken, waardoor men ging spreken
van „biergeld",
Sinte-CIaes-koekcn
Ongeveer drie weken vóór Sin
terklaas kwamen de bakkers met
hun sinte-Claes-baksels en sinte-
Claes-koeken. De knechts hadden
avonden lang in hout de fraaiste
koekplanken zitten snijden, zodat
iedere bakker ook taai met geheel
nieuwe figuren kon verkopen. Op
0 December kregen de „Choorkin-
ders" dit gebak met honig be
smeerd. als ..Hoogtijgift" door de
pastoor aangeboden.
„Zes" December, staat daar niet
een drukfout? Sint Nicolaas valt
toch op „vijf December? Neen,
waarde lezer, de feestdag van de
Heilige Nicolaas valt op de zesde
van de laatste maand van het jaar.
Pas in de laatste honderd jaar
kwam het accent op de dag daar
voor te liggen. De Sinterklaasvie
ring was vroeger dan ook heel an
ders Vóór het naar bed gaan op
de vijfde werd de schoen klaar ge
zet cn bij het eerste morgenkrie
ken van de volgende dag ging men
kijken wat Sinterklaas gebracht
had. De verdere dag werd met
feestvieren doorgebracht, de kin
deren hadden vrijaf van schQol,
des ochtends ging men naar de
Hoogmis en daarna de stad in, ter
wijl de kinderen op het Stadhuis
ontboden werden, waar hen door
de Vroedschap een kleine bedrag
in geld geschonken werd! De hele
dag bewoog zich een dichte en
bonte menigte door de straten van
onze stad, want Sinterklaas werd
op straat gevierd. De kinderen
trokken zingend achter hun „bis
schop" aan cn de ouderen dansten
en hosten.
Het verzenden van pakjes kwam
vooral in zwang, toen de post
dienst in de tweede helft van de
vorige eeuw tot grote ontwikke
ling kwam. „Tante Pos" kwam ook
toen handen te kort, weshalve zij
in onze stad op heel originele wij
ze extra personeel aannam, t.w.
militairen. Zij kregen natuurlijk
extra salaris ook. hoewel het niet
teveel was. want een onder-officier
kreeg één gulden per dag en een
soldaatvijftien hele centen!
Eén van de meest aardige Sin
terklaas-tradities is altijd het stu
ren van taaipoppen geweest. Die
olijke bakkers maakten zelfs har
ten met hele liefdesopschriften er
op, zodat het stuk taai meteen een
minnebrief was. Trouwens, dat
hoorde er ook bij, want Sinter
klaas is immers een goed „hyllck"
man, d.w.z. een goede beschermer
van het huwelijk.
Niet uit Spanje
Waar komt Sinterklaas eigenlijk
vandaan? „Tuurlijk uit Spanje' zal
Uw jongste spruit zeggen, maar
helaas, zoals U vroeger Uw eerste
Sinterklaas-dèsillusic kreeg, toen
U vernam, dat Sinterklaas identiek
was met Uw vader zo krijgt U nu
Uw tweede douche, want de goe
de Heilige komt helemaal niet uit
Spanje! Sint Nicolaas stamt uit
Klein-Azië. het huidige TAiikije.
waar hij in de 4c eeuw Bisschop
van My ra was. Opdat zijn gebeen
te met in handen van de Moham
medanen zou vallen, werd dit in
1087 door de Italianen naar Bari
overgebracht, waar het nog altijd
onder een prachtige St. Nicolaas-
kerk rust Als beschermer van de
zeelieden kreeg hij bijzondere ver
ering bij de kustbewoners waar
toe ons volk wel in zeer bijzondere
mate behoort. Het eerste Sinter
klaas-kinderfeest werd in 1360 te
Dordrecht gehouden, vanuit welke
stad het zich over ons hele land
verbreidde.
Pas in de 15e of 16e eeuw kwam
Zwarte Piet erbij, welke figuur
naast de reine witte Sinterklaas,
de zwarte duivel voorstelt, die
door de Heilige zo mak gemaakt
is, dat hij hem als knecht kan ge
bruiken. Deze zwarte laat de pak
jes door de schoorsteen vallen, de
zelfde schoorsteen, waardoor de
duivel juist altijd de boze geesten
en het ongeluk op de mensen af
stuurde! Aanvankelijk liep Piet
ook geboeid met ketenen aan Sin
terklaas met hem mee.
En tenslotte willen wij nog aan
tippen. dat 6 December niet de
verjaardag, maar de vermoedelijke
sterfdag van Sint Nicolaas is.
J. H. E. REESKAMP
Hoe prettig is het om
goede regenkleding
te bezitten.
Goede regenkleding kan niet één, maar vele
buien regen verdragen en laat dan nog geen
water door. Neem de proef op de som en koop
goede regenkleding in 'n goede zaakWieringa.
Dubb. Egypt: Heren regenjassen 39
Dubb. Egypt. Dames regenjassen 37.50
^D6 ZAAK. M€TjVSMAAtC>
ZWOLLE- OUDE VISMARKT 26-28.
APELDOORN HOOFDSTRAAT 92.
AMERSFOORT ARNHEMSEWEG 26.
ZONDEK INLEVERING
DAMES-
MONOGRAMRINGEN
v.a. 17.50
DAMES
ZEGELRINGEN v.a. 16.25
ARMBANDEN.
pracht sortering, 70 div.
modellen.
HORLOGEBANDEN
40 div. modellen v.a. 103.-
14 KAR. GOUDEN
DAMESHORLOGES
15 en 17 steens anker
in 60 div. uitvoeringen
v.a. 118.—
KETTINKJES v.a. 18.60
HANGERS enorme
verscheidenheid v.a. 10.75
HEREN-
MONOGRAMRINGEN
v.a 26.50
HEREN
ZEGELRINGEN
DASSPELDEN
enorme keuze, v.a. 7.50
MANCHETKNOPEN
20 diverse modellen.
14 KAR. GOUDEN
HERENPOLSHORLOGES
mooie sortering v.a. 192.-
OORBELLEN
enorme sortering v.a. 9.50
OORKNOPPEN v.a. 8.25
Bij ons vindt U een sorte
ring van honderden 14
karaats gouden
Dames Fantasieringen
met echte granaat, car-
ncol, bloedkoraal, ame
thist, topaas, opaal, maan
steen, camé, jade en di
verse synthetische stenen
DASHOUDERS v.a. 3.95
COLLIERS v.a. 1.60
HANGERTJES va 1.90
KINDERARMBANDJES
va. 1.75
MANCHETKNOPEN
v.a 3.50
DASHOUDERS v.a. 3.95
SLEUTELKETTINGEN
v.a. 14.50
HORLOGEKETTINGEN
v.a. 9.75
AANSTEKERS va. 8.95
TAFELAANSTEKERS
v.a. 52.50
BORRELGLAASJES
op zilveren voet v.a. 8.
COLLIERS
met hanger v.a. 3.60
BOEKSLOT
ARMBANDEN v a 18.—
TAFELCOUVERTS
v a. 33.—
THEELEPELTJES.
40 div. uitvoeringen
p. dozijn v.a. 48.
GEBAKVORKJES
enorme keus v.a. 75.—
geniet.
Kwalilcilü-
horloges
uitsluitend 15 en 17 steens
ZWITSERSE
ANKER UURUcRKEN
het meest geperfectio
neerde horloge, dat het
vertrouwen der wereld
Anti magnetische
HORLOGES
Alléénverkoop
Omega - Tissot en
Pontlac Horloges.
LANGESTRAAT 43
AMERSFOORT
(want de Sint moet óók bezuinigen en tóch wil hij goed voor de dag komenI)
Een paar voorbeelden:
i paar voorbeelden
Theeserviezen, v.a11.
Ontbijtserviezen, v.a7.
Eetserviezen, v.a21.50
Gebakstellen, v.a11.50
enzovoort enzovoort enzovoort
Oud-Holl. doeken, v.a11.75
Theebeurzen, v.a9.95
Haardketeltjes10.50
Dozen messen7.50
Pul met goud2.25
enzovoort enzovoort enzovoort
Naaidozen met inzet3.85
Naaiboxen, 6 vakken13.50
Rooktafels, v.a37.50
Scheerdozen3.50
enzovoort enzovoort enzovoort
Sola-cassettes, v.a44.50
Lepeltjes, 6 st. in doos2.85
Kaasschaaf4.05
Jamlepel
Slacouverts
Alle modellen voorradig.
1.80
5.55
BON
Bij aankoop boven 10 gld. op de 1 e etage,
ontvangt voor 25 CENT een prachtige
blauw porceleinen kop en schotel.
4.75
0.25
11.90
29.75
3.90
Spoortrein, v.a.
Auto's, v.a
Driewielers, v.a.
Autopeds, v.a
Constructiedozen, v.a.
Mechanisch speelgoed in
elke vorm en prijs
Gezelschapsspelen0.75
leesboeken0.50
Kleurboeken0.10
Prentenboeken 0.10
Verfdozen0.40
Kleurkrijt0.10
enzovoort enzovoort enzovoort
Popjes, v.a0.10
Poppen, in 50 soorten, v.a0.68
Rubberpopjes, v.a0.85
Poppenschoenen0.80
Poppenwagens, v.a4.75
Paarden, v.a0.85
enzovoort enzovoort enzovoort
Sjoelbakken, v.a7.50
Knikkerspelen, v.a6.75
Biljarten, v.a6.75
Schoolborden, v.a3.25
Schoolétui's, v.a1.25
Telramen, v.a0.40
enzovoort enzovoort enzovoort
Verlustig U in de voorraadschuur van Sint Nicolaas
LANGESTRAAT 76
TEL. 4452 AMERSFOORT
V
's Morgens winkelt U het rustigst!
