voor nieuw maecenaat
Verleden klinkt mee in heden en
toekomst onzer muziek
Intellectueel avontuur
van tien jaar cultuur
en critische verwerking
NCGV neemt afscheid van
zijn voorzitter
Honderd historieprenten
in de Lakenhal
MUSEUM: AANBIDDING DER DRIEKONINGEN Plan van Prins Bernhard-Fonds
Samen werking van bedrijfsleven
ten bate van de cultuur
Debat tussen PvdA
en AR in Delft
Men no ter Braak 's Verzameld
werkthans verschenen
Maandag 3'^
r\ K<rstl'°orstdling
Vjj in dJ beeldende
kunstis hei onderwerp
van de tcnto\n5tdling in
Utrechts Cctraal Mu
seum. Men lijf* dc ge
legenheid aaneirePenom
ook kunstwerk1^>die door
plaatsruimte f°oit be
hoorlijk getoad konden
wordennaai vorcn l£
brengen. Sfilde[V**»
houtplastiekei miniatu
ren, ivoorsri™crk cn
Kerstgroepen,i*ds eigen
dom van h Centraal
Museum, vuvn bier twee
Zalen. Oc' de hierbij
afgedruktv Aanbidding
der Driêoningcn" door
J. CornlusZ van Oost-
sanen vit 1500. behoort
tot di opmerkelijke wer
ken. £en groot miniatuur,
zo zon men het kunnen
noemen, waarin uitvoerig
verteld, wordt van het
Kerstgebeuren en waarin
het perspectief en de
grootte der figuren di
rangorde der belangrijk
heid uitdrukt. Groot zih
de knielende Maria n
Joscf op de voor gr ad,
omzwermd door engten,
pompeus de stoet dcrKo-
ningen. Noch de stekte,
noch de herders met
schapen in de verzijn
veronachtzaamd. Met
eindeloos geduld ïijn ge
waden, vee en de stad
met bomen, diode Oos
terse omgeving moesten
suggereren, gschildcrd.
Ee:i devotie cv aandacht,
die de geest vin het werk
uitmaken.
TpEN UITSPRAAK van generaal Eisenhower luidt: Het probleem
van dc defensie is.' hoe ver men kan gaan zonder van binnen uit
datgene te vernietigen, dat men probeert naar buiten toe te verdedigen."
Een land. dat bereid is zichzelf te verdedigen, verdedigt daarmee
o.a. zijn cultuur: zijn kunst, zijn wetenschap, zijn vrijheid om dc kunst
en dc wetenschap naar dc eigen aard van het land te beoefenen. Deze
i verdediging is, militair gezien, naar buiten gericht. Maar van binnen
uit wordt de cultuur door even gevaarlijke vijanden bedreigd. Eén
van dc gevaarlijkste is.' het gebrek aan geldmiddelen.
Een volk. dat van binnen uit zijn cultuur laat vernietigen, zal niet in
staat zijn. deze naar buiten te verdedigen. Onder andere daarom is dc
strijd voor de cultuur niet een belang, dat uitsluitend enkele musici,
schilders cn wetenschapsmensen aangaat, maar is het een landsbelang.
De staat neemt de militaire ver
dediging op zich; men zou daaruit
de gevolgtrekking kunnen maken,
dat de staat ook dat andere lands
belang. de verdediging en de be
vordering van de cultuur, op zich
moet nemen. Dc staat kan veel
doen maar niet alles. Een levende
cultuur zal haar groeistoffen, be
halve van de staat, van levende
mensen moeten ontvangen, van
enkelingen en van groepen.
Het Prins Bernhard Fonds heeft,
in dit verband, plannen in voorbe
reiding. die een oud-cultuur-ver-
schijnsel tot nieuw leven willen
brengen: het maecenaat. Maece-
nasscn zijn door de eeuwen heen
mensen geweest, die kunstenaars
en geleerden de materiële moge
lijkheden boden, hun werk te ver
richten. Maccenasscn zijn in ons
land zeldzaam geworden, omdat
wij een arm land zijn. Voor het
nieuwe maecenaat denkt liet Prins
Bernhard Fonds daarom niet tn de
eerste plaats aan enkelingen, maar
j aan de bedrijven cn de vakvereni
gingen.
Het Prins Bernhard Fonds is er
zeer goed van op de hoogte, dat
van de bovengenoemde zijden
reeds uitstekend werk wordt ge
daan. „Maar," zo lezen, wij in een
mededeling van dit Fonds, „de
kennis van het ingewikkelde ter
rein van het culturele leven schiet
in de regel tekort, om een gefun
deerd oordeel te geven over voor
I roldomspannend zijn vanuit wis-
selende wereldcentra, minder ge-
I ografisch gebonden in de oude
geïsoleerde zin. Reeds bereikten
alle meesterwerken der Europese
toonkunst die niet al te folkloris
tisch zijn. een sfeer van Europese
universaliteit die zich enorm ver-
0_ spreidde en zelfs Oosterse cultuur-
P 31 DECEMBER 1951 wordt een tijdperk afgesloten, de ..eerste trad een halve eeuw later Sfercn binnen ging of aantastte.
help der twintigste eeuw," nieuw opschrift in komende leerboeken Willem Mengelberg met het jon-
over de geschiedenis, o.a. die der muziek. Wij bladeren op zulk een 6e. door hem omhoogstu wende De vraag is: waar zal de nieu-
biizondere nudeiaarsdna verder tcrua dan gewoonlijk, slaan op: 1851, 1 Concertgebouworkest i» het ^trijdy i wc .wereldgeest, die Slooit m de
1801, 1001, en eens heel ver terug. En wij peinzen over onze perspec- perk voor Mahler cn Strausz. Hij I moderne kunst, het hart vinden
tieven die het verschiet openen op wat in 2051 geschiedenis zal zijnvocht ook voor Alphons Diepen-1 van een gemeenschap in opgang?
broek, de eerste Hollandse mees- Waar zal dc altijd wordende mu-
Wanneer wij „afstemmen" op kert immers die der middeleeuwse ter na J. P. Sweclinck die, opge- ziek zich kunnen hechten aan uit-
DELFT De afdeling Delft van
de Partij van de Arbeid heeft een
uitnodiging aanvaard van de Delft-
se centrale AR-kiesvereniging „Ne
derland cn Oranje" om een geza
menlijke openbare debatavond te or
ganiseren over het onderwerp „Kan
een christen lid zijn van de Partij
van de Arbeid"?
Als debaters zullen optreden prof.
dr S. U. Zuidcma (AR) en mr dr
financiële steun voorgedragen ob
jecten.
„Door doelmatige keuze van cul
turele objecten, efficiënte beste
ding der gelden cn door samen
werking zal, zelfs ook zonder dat
direct meer geld ter beschikking
wordt gesteld, toch een belangrijk
hoger rendement van de bescnik-
bare gelden verkregen kunnen
j worden."
Het Prins Bernhard Fonds denkt
zich dc uitvoering van dit alles zó,
dat een aantal van dc grootste be
drijven samen 'n z.g. Maeccnaats-
kring gaan vormen, b v. van de
vier grote wercldbcdrijven, van dc
banken, ran dc metaalnijverheid
enz. Op dc grondslag van wat wij
hierboven citeerden kunnen deze
dan met het Prins Bernhard Fonds
samenwerken. Geenszins van be
lang ontbloot is daarbij het feit
dat subsidies, die over Het Fonds
worden geleid, voor de vennoot
schapsbelasting steeds als bedrijf s-
onkosten kunnen worden aange
merkt.
Bij dit groot opgezette plan rijst
de vraag, of de vrijheid van hen,
die dc kunst cn de wetenschap be
oefenen, gewaarborgd blijft wan
neer zij de materiële middelen, het
geld dus, krijgen- van instanties,
die er belang bij zouden kunnen
hebben, dat deze kunst cn deze
wetenschap op een bepaalde wijze
of in een bepaalde vorm, dus niet
meer vrij, worden beoefend. De
beginselen van het Prins Bern
hard Fonds en dc persoonlijkheid
van zijn bestuursleden zijn er ech
ter borg voor, dat dit niet gebeurt.
De heer A. T. den Boeft volgt
de heer J. J. Adriaanse als
leider van het Ned. Christelijk
Gymnastiek verbond op
UTRECHT. De jaarlijkse al-
gemene vergadering van het Ne
derlands Christelijk Gymnastiek
Verbond, die Zaterdag te Utrecht
in het Gebouw voor Kunsten cn
Wetenschappen plaats had. werd
beheerst door twee agendapun
ten, n.I. dc bestuursverkiezing en
het afscheid van voorzitter J. J.
Adriaanse.
Bij meerderheid van stemmen
werd de heer A. F. den Boeft uit
Rotterdam de leiding van het thans
ruim vijf en veertig duizend leden
tellende N.C.G.V. opgedragen. De
aftredende bestuursleden, de heer
M. Z. dc Pagter uit Den Haag en
mcj. G. ter Borg tc Enschede wer
den respectievelijk als penning
meester cn commissaresse herko
zen, terwijl mcj. J. Kormelink. se
cretaresse van het Utrechtse Fra-
ternitas, de plaats van mevrouw
HarmsenVan Dam in het bonds-
bestuur zal innemen.
Voorts werd besloten wedcr-
A. A. van Rhijn (PvdA), staatsse- rentie te houden in het ge-
cretaris van Sociale Zaken. Als lei- j bouw van het C.I.O.S. te Over-
dcr treedt op ir S. H. Stoffel, lid veen in de laatste week van
van de VVD-fractie in de gemeen- Juli 1952. Als proef zal in 1952 tc-
teraad te Delft. De debatavond is
op 24 Januari.
een lange „golf" en bijvoorbeeld gemeenschap, de spraak der enke
2500 jaren in de geschiedenis te- I le melodie die der samenspraak
ruggaan, dan horen wij een zacht j van meer melodieën,
één-snarig getokkel van een ge-;
leerde die met zijn vriie hand Beethoven staat, nu 150 jaren
snaarleneten meet. Het is de Griek gleden, midden m die strijd om
snaarlengten meet. Het is de Griek
Pythagoras die de oude moeilijk-
heid probeert op te lossen: een
de vrijheid der persoonlijkheid,
zijn voor de vrijheidsheld Napo-
SR to^neo =n de I Jg* scheUend-
volgende steeds valser klinkt bij
de eerste. Hij stelde het compro
mis waarbij 12 tonen in een oc
taaf passen. Om dat te bereiken,
Niet alleen Napoleon, maar geheel
Europa kon die vrijheid in de zin
zoals Beethoven ze zo geestdriftig
beleed, nog niet aan: het werd
een in dromen eindigend steeds
moesten weinig gebruikte tonen "I"_ t
de valsheid op zich nemen. Eeuwen individualistischer avontuur.
lang gold zijn „stemming" en
wij gebruiken altijd nog 12 tonen
in het octaaf. Men had anderhalf
duizend jaar genoeg aan éénstem
mige melodieën die ermee werden
gebouwd, genoeg aan de magische
kracht die in de kleur, de zwel
ling en de stuwing van één toon
ligt besloten.
Want het is nog maar duizend
jaar geleden dat het experimente
ren met meerstemmige muziek een
aangevochten moderniteit was cn
dat de hoogste vorm van een
stemmige muziek: het Gregoriaans,
haar verval tegemoet ging. Buiten
de kerk gingen jongleurs en min-
nestrelen hun liederen op tokkel-
instrumenten begeleiden. De
meerstemmigheid stroomt al spoe
dig ook de kerk binnen: een Go-
thisch „bouwen" met melodieën
gaat zich ontwikkelen, steeds ho
ger, en na 1600 virtuosen, tot, met
de dood van Joh Seb. Bach in
1750. temidden der barokke en de
zich aankondigende romantische
sferen, zij haar voorlopige en
hoogste eindontwikkeling afsluit.
De cultuur der enkeling overwoe-
Harlstochtclijke bloei
In 1851 staat deze geestelijke
situatie in haar volle hartstochte
lijke bloei, die der Romantiek.
Wagner's „Lohengrin" is een jaar
tevoren door Liszt voor 't eerst
gebracht. Verdi wordt in dit jaar
op slag beroemd door zijn „Rigo-
letto". Schumann voert als stede
lijk muziek-directeur tc Düssel-
dorf voor 't eerst zijn „Rheinische"
symphonie uit. Berlioz maakt
roemrijke reizen met eigen wer
ken. De eerste grote Bach-uitgavc
verschijnt dit jaar. Schumann ont
fermt zich over de jonge Brahms.
Bruckner is nog onderwijzer in
Sankt Florian. Zijn negen sympho-
nicn zouden immers pas na zijn
40ste jaar geboren worden. In ons
land is Johannes Verhulst, leer
ling en navolger van Mendelssohn,
de grote man. Nog geheel in de
lijn van onze conservatieve on
zelfstandigheid, zweert hij bij de
Duitse meesters tot Wagner e d.
voor de „modernen" Wagner, Liszt
en Berlioz moest nog hard gestre
den worden.
nomen door de „beweging" der I drukking en behoefte?
Tachtigers, een originele cn be-j PIET MöHRINGER
langrijke toon liet horen m het
Europese koor der fin-de-siècle-
componisten. Diepenbrock werd
opgevolgd door Johan Wagenaar i V nont^rlianslipla^tino' in
cn Willem Pijper, zij maakten ennooisciiapsDeiasun0 in
school. En wjj kunnen weer bo- TndnnpQÏS u-as lincr»r
gen op een compositie-cultuur i inuonesie W3S J10oer
van wereldbetekenis, voor zover, DJAKARTA. Het Indonesi-
?'t1htrS,.Van. meCr bl'Jvende sche kabinet bestudeert een ont
aard zal blijken te zijn. werp van wct dat ecn verhoging
Nieuwe functies van de vennootschapsbelasting van
40 tot maximaal 52Vzc/o voorstelt.
Wat zal men in 2001 of 2051 Het nieuwe tarief is progressief
kunnen schrijven? Logisch lijnen
uitstippelend komt men terecht
bij geheel nieuwe componisten
functies, die thans al ontstaan in
naar dc grootte van dc winst en
zal reeds betrekking hebben op de
resultaten \an het boekjaar 1951
Aangezien het in de bedoeling ligt,
het vermechaniseerde leven derhet nieuwe tarief per 1 Januari
belangrijker geworden massa. Dat j 1952 te doen ingaan, wordt invoe-
nieuwe componeren zal meer we-1 ring bij noodwet overwogen.
Lot van Hemony-klok te
Uitgeest nog onzeker
UITGEEST. Zondagmorgen
is in de Ned. Herv. Kerk van de
kansel medegedeeld, dat in het
college van kerkvoogden een
meerderheid is voor het verkopen
i van de Hemony-klok, tenzij het
verbouwen van de voormalige
pastorie tot jeugdhuis op andere
wijze kan worden gefinancierd.
De poging om door een geldin
zameling de nodige gelden voor
de verbouwing te vinden en daar
door de verkoop van de klok te
voorkomen heeft tot nu toe slechts
drieduizend gulden opgeleverd
(Het gironummer van het comité
„Behoud Klok" is 10964 ten name
van ds Boerlage Uitgeest). Wordt
vens ecn kampweek worden geor
ganiseerd voor adspirant-jongens
en -meisjes van 16 jaar. Plaats en
datum zullen nog nader worden be
kend gemaakt.
Aan het slot der jaarvergadering
nam de heer J. J. Adriaanse, die
het N.C.G.V. van 2 Januari 1931
als voorzitter had geleid, en nu dc
tijd gekomen achtte zijn plaats aan
jongeren tc moeten afstaan, af
scheid van het Verbond. Vele spre
kers voerden hierbij het woord,
waarbij allen de grote verdiensten,
die de heer Adriaanse het N.C.G.V.
had betoond, naar voren brachten
Namens de minister van Onderwijs
Kunsten en Wetenschappen voerde
de heer Ras het woord. Dc heer
Ph. van Hinsbergen bood de schel
dende praeses namens de aange
sloten verenigingen en de leden
een tweetal schilderijen en twee
albums met foto's aan.
Pagter overhandigde uit naam van
de bondsbestuurders cn de B.T.C.
een vulpenhouder. Ook de heer
Van Wicringcn, voorzitter van het
K.N.G.V. sprak waarderende woor
den cn van de N.C.R.V. mocht de
heer Adriaanse een fraai bewerkte
goed gevulde sigarenkist ontvan
gen.
Doch het hoogtepunt der hul
de was wel liet moment waarop de
vice-voorzittcr de heer Ouwcrkcrk
uit Dordrecht, onder daverend ap
plaus der vergadering dc heer
Adriaanse benoemde tot ere-voor-
zittcr van het Nederlands Christe
lijk Gymnastiek Verbond.
Na al deze woorden van hulde,
nam ten slotte dc heer Adriaanse
zelf het woord. Na dc verschillen
de sprekers te hebben dank gezegd
voor hun waarderende woorden,
overhandigde hij de nieuw be
noemde voorzitter, dc heer A. F.
den Boeft de voorzittershamer, het
bestuurslint en de N.C.G.V. Vlag.
Veel belangstelling
voor Schiphol
AMSTERDAM De nationale
luchthaven Schiphol mag zich in
ecn grote belangstelling verheugen.
Zaterdag is de 805.000ste betalende
bezoeker in dit jaar de tourniquet
ten gepasseerd. In 1950 was dit cij
fer 732.377.
Sinds de bevrijding bedroeg het
aantal betalende bezoekers aan de
luchthaven 4.005.359.
Vervolging tegen twee
kranten in Indonesië
DJAKARTA. Twee pro-com
munistische bladen cn ecn pro-na
tionalistisch Chinees blad in Dja
karta zullen vervolgd worden we
gens opruiende publicaties.
De eerstgenoemde zijn de „Sin Po"
cn de „Scng Huo Pao", die deze
weck felle betogen van radio-Peking
hebben gepubliceerd, waarin dc Chi-
Dc heer Van Asch sprak namens nczcn werden aangenaamd „zich
de klok verkocht, dan worden de de Vrije Leergangen en de Bonds tegen de nationalistische verraders
gestorte bedragen terugebetaald. Technische Commissie en de heer tc verenigen".
NU VAN HET „VERZAMELD WERK" van Menno ter Braak
ook het zevende en laatste deel is verschenen (uitg. Van
Oorschot, 10.90), is het overzichtelijk beeld, dat deze uitgave
van zijn schrijverschap geeft, voltooid. Er zijn in dit werk vier,
duidelijk van elkaar te onderscheiden aspecten.
Aanvankelijk was deze schrijver de theoretiserende bentgenoot van
„De Vrije Bladen", de romantische en Hegeliaanse aestheet die het
werk van zijn vrienden (Marsman, Binnendijk e.a.) intellectueel ver
antwoordde, die mede-oprichter was van dc Filmliga en ijverde voor
de erkenning van de filmkunst. Het was deze Ter Braak, die „Het
Carnaval der Burgers" schreef, ecn dialectische „defense of poetry" en
die in zijn roman Hampton Court" zich probeerde te meten met de
„cynicus" in hem, waarbij een poëtische, of, als men wil, een „existen
tiële" angstervaring de inzet was.
De cynicus Van Haaften in deze monisch geschreven essay, hoezeer
Dnt oom* 1 roman was gemakkelijk te ver- het hierin beleden nihilisme ook
^»r**"innZ,tknr,t"Hni die in die tiid belana- dn*'LIL *1 I s*aan» °mdat hij een klein formaat als onbevredigend kan aandoen
we die nooit meer' zul- Hijc genoeg werden ge- vooral wat de portret- jla4» E^ii^Pe B"aks °"t"10etinS omdat 't een rustpunt is 'n voorlo-
len vergeten, lets an- acht om in gravure of ten betreft, van de gra- l met 3 duL PeJron en het werk pige bereiktheid Naar stijl en stern-
is het, of al die ets te worden vereeu- vures ten volle kan be-i%an Nietzsche deed ecn beroep op ming maakt 't de indruk van een
en al die namen. wigd. wonderen, zoals b.v. in eon veel grotere cynicus in hem, windstille oase in 'n woestijntocht,
gemalinnen, de admi-
lereerst historisch
de prenten komen dan
ook uit het bezit van
twee grote historici, de
1600 Slag
raals en bewindsman- professoren R. Fruin en
hii A/io»»«'nnnr# nen die ons zo bekend p j. Blok, die hunver-
uij lculvfjuui l zijn uit de geschiede- zamcling aan de Laken-
Deze magische formu- misboekjes. Verder ziet hal legateerden,
le is er bij ons allen ™.en. de gebeurtenissen
ders
data
die wij zo naarstig uit Het twaalf-jarig be-
het hoofd moesten le- stand, de godsdienst-
het portret dat H. Colt- die al niet meer onder deze beti-
yuuouitlKJt. cius maakte van de i teling te vangen was. omdat hij
ren. ook tot een voor- twisten tussen Arminia- dichter Coornhert. Vele "iet tegenover het poëtische
stelling zijn geworden ven en Gomaristen en van de gravures zijn I stond, maar het in zich had opge-
van feiten die werkelijk hun tragische ontkno- gemaakt naar bekende nomen. Het „Afscheid van Domi-
bcdreven zijn door ping inde terechtstelling schilderijen, o.a. naar j neesland", zoals hij zijn eerste es-
z\jn
Litteraire kroniek door
H. A. GOMPERTS.
bloed.
van vlees en van Van Öldebamevelt, d£ vorstelling van de say-bundel genoemd had, werd nu
rla T «Ti...VTPClC tl/IJl Miin-.tpr" tit
f_ r i d,e Yrede Van Munster, ••}[fed% va,J Munster"' definitief. Maar mét de ethische waarin gedronken en gelachen
'n Jf horigheid aan het klimaat van wordt, en* het leven zondfi shijd
zijn jeugd deed hij afstand van en ontberingen mogelijk schijnt
zijn aesthetische onderwerping „Politicus zonder Paartij" is ten
Leiden, kan dan nu, beroemde zeeslagen. Grote artistieke beteke-
u '2 ,1'. van een Kortom vanaf het tijd- "is hebben deze prenten
honderdtal historiepren- perk van Keizer Karei slechts zelden, doch de-
ten, de voorstelling van V en zijn hier zo onbe- ze pretentie hebben
J Z- iets- Tetler miinde zoon Filips II, ~~T"
worden Hier ziet men tot aan het ogenblik dat
°?ze.st°ere voorouders op 4 Maart 1795 de i''Tij-
afgebeeld, die veld- en heidsboom op de Am-
zeeslagen wonnen en sterdamse Dam werd lang stelt in de geschie-
een wereldrijk wisten geplant, wordt in de dems van ons land. De
op te bouwen met hun Lakenhal de Vaderland-
nuchjer koopmansver- se Geschiedenis geillu-
Hund. streerd.
men vde De betekenis van deze
Oranje-prinsen en hun collectie is uiteraard al-
ook nooit gehad. Ook
nu, kunnen zij als tijds
beeld hun waarde heb
ben. voor ieder die be-
collectie, die sinds 1902
niet geëxposeerd is oe-
aan de Vrijc-Bladen-groep. „Dé dele een terugblik op de afgelegde
masqué der Schoonheid" een weg en verder een afrekening met
titel die nog verband houdt met „geestelijke" pretenties: een terug-
de symboliek van „Het Carnaval keer tot de aarde en het dicrlyke.
der Burgers" luidde zijn over- Ter Braak had afscheid genomen
gang in naar zijn tweede stadium: van de „burgers", van de „domi-
een genuanceerd, sensitief nihilis- nees". van de „dichters" en zei nu
me, waarin hij met „alles" afge- vaarwel aan de „intellectueel", de
rekend had en tevens voor „alles" man die de „geest" met als een
hi-lfifl; „Fc" I beschikbaar werd. „Politicus zon- speciale biologische functie van
'c 1 jer Parti) Tcr Braaks «ntrale het lichaam ziet maar als een we
lf. L. PENNING.'boek, is zijn beste, zijn meest har- zen van hogere orde. Hij liet
overal in de kampen die hij ver
liet mensen achter die, zoals hij
dat noemde, „belang" hadden bij
de waarden die hij niet langer er
kennen kon en die zijn evoluties
dus als een verraad jegens een
eens aanwezige gemeenschappelijk
heid beschouwden. Het ligt dan
ook in de orde der dingen dat hij
voortgaat met vijanden tc maken
'an al deze schakeringen: zowel
onder de geleerden als onder de
dichters en de predikanten.
In Ter Braaks derde en laatste
stadium kan men twee soorten
van werkzaamheid onderscheiden:
een voortzetting van zijn theore
tische evolutie en een critische
toepassing van zijn inzichten op
de literatuur. De eerste activiteit
komt voornamelijk tot uiting in
zijn theoretisch hoofdwerk. „Van
Oude en Nieuwe Christenen" en
in de schets voor een vervolg die
„De Nieuwe Elite" heet. De twee
de in zijn veelomvattende journa
listieke arbeid, die in de keuze
welke men in het Verzameld Werk
ervan aantreft, de helft van zijn
gehele oeuvre beslaat.
Gevecht met fascisme
In dit stadium is Ter Braak in
een hardnekkig gevecht gewikkeld
met het fascisme, dat hij vooral
in zijn Duitse vorm, nog vooraf
gaand aan iedere theoretische af
wijzing als „vuil", als een poging
tot opruiming van beschavings
waarden door een troep rancune
mensen doorzag. Dat deze instinc
tieve, biologische afkeer primair
was ten opzichte van zijn theore
tische inzichten, bewijst de op
rechtheid cn de consequentie van
zijn anti-geestelijke instelling, die
door intellectuelen nogal eens als
„affectatie" wordt afgedaan. Zijn
theoretisch nihilisme Immers be
tekende een beschikbaarheid die
het nationaal-socialisme heel goed
had kunnen aanvaarden. Men kan
zelfs zeggen dat dat systeem in
vele gevallen uit een soortgelijk
nihilisme is voortgevloeid. Ter
Braak „rook" de verwerpelijkheid
van het nationaal-socialisme toen
zijn theorie hem nog geen tegen
argument aan de hand deed. Dit
instinctieve inzicht is natuurlijk
niet gelijk te stellen aan dat van
een hond b.v., omdat een histo
risch gegroeide ethiek er in is op
genomen maar het is in zoverre
gelijksoortig met een dierlijk in
stinct, dat het aan de theoretische
beschouwing voorafgaat. Ter
Braaks stelling moest dan ook
zijn, dat ecn ethische gerichtheid,
die in onze bechaving van Chris
telijke herkomst is, bij de 20ste-
eeuwse mens instinct is ge
worden. wat een andere manier is
MENNO TER BRAAK
om te zeggen, dat bepaalde ver
worvenheden, ook al is de geloofs-
autoriteit, waaraan zij ontleend
zijn, weggevallen, niet kunnen
worden verworpen zonder dat men
zichzelf verwerpt.
„Van Oude en Nieuwe Christe
nen" nu is een poging om histo
risch aan te tonen, hoe het Chris
tendom in zijn Augustinische ge
daante het sociale instinct is ge
worden van onze tegenwoordige
samenleving. In de gelijkheid der
mensen voor God zag Tcr Braak
het fundament van de „menselijke
waardigheid", die uit het nihilis
me niet kan worden afgeleid.
Over de betekenis van de „hierna-
maals-illusie". voor dit discipli
naire Cchnstendom vindt men in
deel IV van het Verzameld Werk
een principiële polemiek met pyof.
dr G. van der Leeuw. Het ant
woord van Ter Braak op Van der
Leeuws critiek is hier voor het
eerst gepubliceerd.
Evolutie
Voor mij is de intellectuele evo
lutie van deze schrijver ecn van
dc boeiendste avonturen in onze
letterkunde, in onze cultuur kan
men wel zeggen, maar ik kan mij
voorstellen dat er lezers zijn die
aan deze problematiek als te per
soonlijk of te afwijkend van hun
eigen denkbeelden voorbijgaan.
Maar niemand kan ontkennen, dat
het journalistieke werk, het vierde
aspect van Ter Braaks activiteit,
de meest complete critische ver
werking is van tien jaar cultuur
geschiedenis die er in onze taal
bestaat: een toetsing op hoog peil
van vrijwel alles wat van enig
belang in de Nederlandse litera
tuur is gepubliceerd tussen 1930
en 1940, steeds in verband ge
bracht met de historische achter
grond en theoretisch verwerkt
door een instrument dat artistieke
ontvankelijkheid verenigde met
een scherp intellect en een grote
eruditie.
De indruk die men van het
geheel overhoudt is vooral
afgezien van het persoonlijke
element, waarop men alleen als
vriend of als vijand reageren
kan de rijkdom van deze
geest, zijn uit vitaliteit voort
komende humor, zijn slagvaar
digheid en waakzaamheid, die
de snelle spijsvertering verra
den van een gelukkig mens
en het soepele gemak van een
stijl, die zonder weerga is.