In November 1942 nam oorlog beslissende
wending: van alle fronten goed nieuws
Hoe de Britse tekenaar Giles
Afrika en Rusland zag
Russen klemden dodelijke ring
om belegerde Stalingrad
Enorme invasievloot verscheen
voor kust van Noord-Afrika
In Slag van El Alamein
begon de victorie
Marnixhad het zwaar
te verduren in Afrika
Dinsdag 18 November 1952
5
T^WAALF dagen duurde de grote tankslag in de woestijn bij El Alamein.
x Het werd een van de grootste veldslagen uit de krijgsgeschiedenis en
voor de geallieerden betekende het, wat Churchil noemde, de „keer der
Fortuin". Op 24 October boorden geallieerde tanks door de linies in het
Noorden heen en bezetten de Kidney-heuvel. Rommel haalde ijlings zijn
tanks uit het Zuiden en zette een tegenoffensief in. Tot vijfmaal toe viel
Rommel met alle beschikbare tanks aan, zonder resultaat. Op 28 October
concentreerde hij alle strijdkrachten voor de laatste beslissende aanval.
Die aanval kwam nooit, want in 2% uur tijd wierp de Britse luchtmacht
80.000 kilo bommen op de vijand en verstrooide en vernielde vele tanks.
Montgomery toonde tijdens deze slag zijn bijzondere strategische kwalitei
ten. Terwijl de strijd om de Kidney-heuvel in volle gang was, verzwakte
hij zijn stelling in het Zuiden met het doel zijn tanks te concentreren voor
een beslissende doorbraakpoging. Tegen 1 November was die concentratie
gereed. Voor Rommel zijn strijdkrachten kon hergroeperen voor een aan
val uit een nieuwe richting, wierp Mongomery zijn tanks in de strijd Bij
El Aqquaqir ontbrandde een nieuwe en felle tankslag. die eindigde in een
geallieerde zege. Rom-
mels front stortte ineen
en Duitsers en Italianen
moesten zich haastig te
rugtrekken. Grote hoe
veelheden materiaal
maakten de verbondenen
buit. Montgomery's troe
pen zetten onmiddellijk
de achtervolging in.
Maar dit keer had Rom
mel geluk. Een hevige
regenval veranderde de
woestijn in een moeras
en de Britten waren ge
dwongen de achtervol
ging te onderbreken. Dat
gaf Rommel's troepen
althans wat daar nog
van over was juist ge
legenheid te ontkomen.
Later trok Montgomery
verder Westwaarts Maar
het moest Mei 1943 wor
den, voor Britten en
Amerikanen heel Noord-
Afrika van Duitse en Ita
liaanse troepen hadden
bevrijd. Tunis en Bizerta
vielen het laatst.
EL OA BA
RAHjfAN
s^dOuitse en
Miödtllondtt
Duitse en r
Italiaanse
troepen
13 uiten de koning was er niets
U veilig voor de tekenstijt van
de Britse spotprententekenaars. Ze
spotten met alles. Met de distri
butie, met de vrijwillige rsbrigade,
met de luchtbescherming en zelfs
over de hevige Duitse bombarde
menten op Londen hadden zc
grapjes.
Hun humor, geest en fantasie
hield het Britse volk geestelijk op
de been. De brallende redevoerin
gen van Hitier en Goebbels waren
een onuitputtelijke bron van in
spiratie evenals de legercommuni-
qué's, zowel die van de vijand als
die van de geallieerden zelf. De
vaardig gehanteerde tekenstift
bleek een enorm wapen te zijn.
De tekenaar Giles geeft in deze
twee platen zijn visie op de strijd
in Noord-Afrika (Lij Tunis maak
ten de geallieerden bijna een kwart
millioen krijgsgevangenen) en op
een rede van Goebbels. die ge
klaagd had. dat de Russen zo ge
meen vochten. De tekeningen zijn
ontleend aan de verzameling Britse
spotprenten, die na de oorlog on
der de titel „Het lachen niet ver
leerd". in Nederland verscheen.
TT ET hield niet op! Heel die opwindende Novem-
bermaand van 1942, nu tien jaar geleden, kwam
er van alle kanten uit de vrije wereld een onafgebro
ken stroom van goed en hoopgevend nieuws.
By alle ellende van deportaties van arbeiders, fusilleringen
van gijzelaars, evacuaties, kolennood en bonnenmisère, veerde
bezet Nederland ineens op. De kansen keerden! In die Novem-
bermaand nam de oorlog, die tot dan toe voor de geallieerden
alleen nog maar uit tegenslagen had bestaan, een beslissende
wending. Door het hete woestijnzand joegen Montgomery's
Sherman-tanks achter Rommel's verslagen legers aan. Dat was
begin November, na de eerste geallieerde zege in de slag van
El Alamein, met als hoogtepunt het geweld van de tankstrijd
bij El Aqquaqir. Nóg juichten de Nederlanders binnenskamers
o\ er die overwinning, toen voor de kust van Noord-Afrika een
gigantische armada van honderden schepen verscheen. Op 8
November sprongen de Amerikanen gelijktijdig aan land ih
Casablanca, Oran en Algiers. Diezelfde maand maakte Radio-
Oranje, dat de aandacht van de Nederlanders viel op het gebied
tussen Don en Wolga. Eind November sloten de armen van een
reusachtige tang zich om het belegerde Stalingrad. Sneeuw
dekte als een ijzige lijkwade het onafzienbare kerkhof, waar
Duitsers en Oostfrontvrijwilligers uit andere landen door
honger, kou, uitputting en ba
jonetcharges de dood vonden.
De bevrijding zou niet lang
meer op zich laten wachten,
dachten we
OOK de Nederlandse
koopvaardij lever
de ruimschoots haar
aandeel in de landin
gen in Noord-Afrika.
Dramatisch is het ver
haal van de „Marnix
van St. Aldcgonde" en
zijn dappere gezagvoer
der, kapitein H. W.
Hettema. aan wie het te
danken is dat het schip
toen behouden bleef.
De „Marnix" was on
danks een duikbootaan-
val veilig door de Straat
van Gibraltar gekomen.
Op 8 November anker
de het schip ten Wes
ten van Algiers. Ter
wijl de troepen aan
land gingen, vielen
twee vliegtuigen het
schip aan, maar de
bommen vielen in het
water. De volgende dag,
bij een nieuwe aanval
haalde de „Marnix"
twee bommenwerpers
neer.
Op 11 November
stoomde het schip naar
Bougie, waar eveneens
troepen en materieel
aan land moesten wor
den gezet. Die hele dag
vielen Duitse vliegers
aan, maar het gecon
centreerde vuur van de
„Marnix" hield ze op
een afstand, 's Avonds
vloog het in de nabij
heid liggende transport
schip Cathay" in brand.
Het schip was geladen
met dieptebommen. Ka
pitein Hettema hield
scheepsraad. Met mees
terlijk zeemanschap
voer hij. midden in de
nacht tot vlak onder de
kust. Deze manoeuvre
redde het schip. Enkele
uren later wierpen
Duitse vliegers lichtfak-
kels uit om de situatie
op te nemen, voor het
zware bombardement,
dat tegen het aanbre
ken van de dag begon
Alle transportschepen
en marinevaartuigen,
waaronder H M S „Ka-
ranja" gingen verloren.
De „Marnix" die in de
schaduw van de hoge.
bergachtige kust lag.
was voor de aanvallers
niet te zien. Zonder op
de vliegtuigen te kun
nen vuren om de
positie niet te verraden
moesten de opvaren
den toezien hoe de Duit
sers de andere schepen
vernielden.
Tien Spitfires kwamen
de Duitsers tenslotte
verjagen en de „Mar
nix" kreeg opdracht
naar een ligplaats dich
ter bij de haven van
Bougie te stomen.
Een uur later vielen
de Duitsers opnieuw
aan. Het regende bom
men rond het schip. De
„Marnix" moest zichzelf
zien te verdedigen On
verschrokken stond ka
pitein Hettema op de
brug, zegt S. J Graaf
van Limburg Stirum in
zijn boek „Varen in
Oorlogstijd". De rustige
en uitstekende leiding
van de gezagvoerder in
spireerde de hele be
manning. Uit alle mon
den spoot de „Marnix"
vuur Tenslotte gaven
de Duitsers het op.
Kapitein Hettema werd
voor zijn dapperheid
Ridder 4e klasse van de
Militaire Willemsorde.
Vele leden van de be
manning werden even
eens onderscheiden. Bij
na een jaar later, op 8
November 1943, ging de
„Marnix" onder Dij Al
giers.
ESN millioen Duitse bom
men was neergesuisd op
Stalingrad. Maar tevergeefs
deed Hitler's Zesde Leger
hetzelfde dat in 1940 in Neder
land was binnengedrongen!
stormaanval op stormaanval
op de puinhopen van de stad
aan de Wolga. Het Rode Leger
en de stad leken met elkaar
vergroeid. Uit elk venster van
ieder huis loerde de dood op de
indringers. De met olie bedek
te Wolga vloog in brand en het
gehuil van de vlammen meng
de zich met het artillerievuur.
TV/I IDDEN November viel de
-LV1 winter in en tegelijk begon
nen de Russen buiten Stalingrad
hun opmars. Uit twee richtingen
tegelijk rukten ze op in een reus
achtige tangbeweging, die ten doel
had de Duitsers rond Stalingrad
van hun bases af te snijden.
Op 23 November sloot de dode
lijke ring om 330.000 Duitsers. Het
Rode Leger in en buiten Stalin
grad bleef furieus aanvallen. De
honger en de kou deden de rest.
Het dieet van paardenvlees werd
vervangen door een liter soep per
man per dag. De soep werd ge
maakt van geperste kool en was
bijna niet eetbaar. Later werd het
rantsoen verlaagd tot een kwart
liter. Nog later aten de Duitsers
honden- en kattenvlees.
TT EN woedende Hitier beval
generaal Von Paulus stand te
houden. En blindelings wees deze
het Russische ultimatum af. De
Dood haalde een rijke oogst bin
nen op de Russische sneeuw vlak
ten. In twintig dagen sneuvelden
ruim honderdduizend Duitsers en
Roemenen.
In de kelders van de voorsteden
van Stalingrad lagen Hitiers sol
daten uitgehongerd en geteisterd
door de felle kou, te wachten op
het einde.
Uit zijn hoofdkwartier seinde
Hitier reeksen promoties naar zijn
ingesloten SS-mannen, in de
ijdele hoop. dat ze daaruit nieuwe
moed zouden putten De meesten
bleken intussen al gesneuveld.
Een Russische luitenant van 21
jaar nam Von Paulus en zijn staf
tenslotte gevangen.
Op een opengebroken plein in
de vernielde stad kwamen de ver
dedigers. de bevrijdende troepen
van buiten Stalingrad en de over
gebleven inwoners bijeen. Er was
geen vreugde in hun harten. Het
was een vreemde, stille bijeen
komst. zonder fanfares.
\7 REUGDE was er wel bij de
v Nederlanders die elke dag
zorgvuldig het snel veranderende
front bijtekenden op hun kaarten.
Uit rouw om Stalingrad gelastte
Seyss Inquart. dat de Nederlandse
bioscopen, schouwburgen en con
certzalen drie dagen gesloten
moesten worden.
DE Amerikaanse troepen
dringen dieper in Noord-
Afrika door en landen op nieu
we punten, terwijl de resten
van het Asleger uit Egypte
worden geveegd. De oorlogs
kaart van Egypte wordt opge
rold; de tienduizenden Italia
nen en Moffen, die zich nog op
dit gladde vlak bevinden, wor
den er weg geborsteld en glij
den de gevangeniskooien in."
Dat was het eerste deel van een
radio-uitzending van 9 November
1942, die begon met (herinnert
b zich „de stem" nog?): „Hier „Ra-
aio Oranje", de stem van Strijdend
Nederland, op 1500, 373, 285 en 261
Meter, en in de 49. 41 en 25 Me
terband. Goeden avond luisteraars
in Nederland, in Oost en West, op
zee. of waar ook ter wereld U hoort
allereerst de Kroniek van de Dag
door Bob".
En dan kwam „Bob" (A. den Doo
laard) en hij zei: „De Amerikaanse
troepen
Uit verborgen radio's en zelfge
maakte kristalontvangertjes vingen
wij, in bezet Nederland, elk woord
als manna op. Die felle toon van
Radio-Oranje was precies waar we
behoefte aan hadden. Wie dagelijks
te lijden had van de arrogante be
zetter en wie had dat niet buiten
de kleine groep profiteurs! laaf
de zich aan de fanfares van de
overwinningen bij El Alamein. aan
het oprukken van de Amerikanen
in Noord-Afrika, aan elk schot dat
de bevrijding nader bracht. Het
ging hard daar in Afrika. Zo hard,
dat de illegale bladen schreven:
„De eindstrijd is in zicht". De on
dergrondse miniatuuikrantjes be
zonnen zich in hoofdartikelen al
over de problemen die zich na de
oorlog zouden voordoen.
De bevrijding stond voor de deur.
dachten de optimisten, zonder veel
acht te slaan op de voorzichtige
Churchill, die waarschuwde, dat
dit „het eind van het begin" was.
()P 11 November jubelde Radio-
Oranje:
„Ik zal U eerst het grote nieuws
geven, dat kort voor de uitzending
binnenkwam. In heel Frans-Marok-
ko en Algerie is vanmorgen om ze
ven uur de strijd geëindigd. De
operaties zijn dus afgelopen. De
Britse en Amerikaanse legers zijn
thans van Algiers uit met grote
spoed op weg naar Tunis, waar.
zoals U weet, Duitse parachutisten
zijn geland. De plaats Bugie, 180
km. ten Oosten van Algiers, is reeds
bezet".
De Duitsers zetten in allerijl de
versterking van de Nederlandse
kust voort. Den Haag en" andere
kustplaatsen werden verminkt, de
duinenrij werd verwoest en de
bunkerbouwers verdienden schatten.
We begonnen ons af te vragen of
de geallieerden nog op tijd hier
zouden zijn om verdere vernielin
gen te voorkomen.
I NTUSSEN gnuifde Nederland
x over het bericht in „Het (ille
gale) Parool", dat de redactie had
overgenomen uit Görings blad, de
Essener National Zeitung:
„In de Wilhelmstrasze bepaalt
men zich er toe te verklaren, dat
men ten aanzien van de situatie
in Noord-Afi ïka nog geen verkla
ring kan afleggen. Eerst wanneer
vaststaat, welke partij gewonnen
heeft, zal gezegd kunnen worden,
wie van de situatie voordeel
heeft kunnen trekken".
Voor óns was dat geen vraag
meer. Wie die winter een Winter
hulpbus onder de neus geduwd
kreeg, dacht grimmig: volgend jaar
krijgen jullie daar geen kans meer
voor.
De grootste ellende moest voor
ons volk nog komen, maar de hoop
volle stemming van November 1942
werd alleen geëvenaard toen de in
vasie in Normandië begon.
Luitenant-generaal Eisenhoweï, die de organisatie in handen had
van „Torch", zoals de reusachtige landingsoperatie in Noord-Afrika
heette, had enorme moeilijkheden te overwinnen voor hij de gigan
tische armada had uitgerust die op 8 November voor de kust van
Afrika verscheen. Nog diezelfde dag capituleerde Algiers. Op 10
November werd Oran genomen en de dag daarop Casablanca. De
Duitsers reageerden prompt met de bezetting van Vichy-Frankrijk.
Ook landden zij in Tunesië, waardoor ze een sterk bolwerk in
handen hadden tegen de sneloprukkende Amerikaanse troepen.
De landing in Noord-Afrika betekende vooral wat luchtaanvallen
betrof een aanzienlijke verlichting voor het Rode Leger.
„Schiet op knullen. Ik kan er maar honderd tegelijk hebben".
(„De troepen van de As haastten zich
zich over te geven" Legercommuniqué)
„In de afgeloptn maanden hebben de Russen alle internationale wetten
der beschaafde oorlogvoering geschonden. Zij hebben niet voor te
stellen gemeenheden begaan". (uit een rede van Goebbels)
Hïe nazi-generaals hadden Hit-
ier gewaarschuwd, dat de
Russische frontlijn veel te lang
was. Zij stelden voor terug te
trekken tot Rostov. Maar Hitler,
die in September al had voor
speld, dat Stalingrad spoedig
zou vallen en die zichzelf bo
vendien als een strategisch ge
nie beschouwde, weigerde Dat
bezegelde het lot van de Duitse
troepen bij Stalingrad. Want
toen de Russen half November
hun grote offensief inzetten, zo
als de nazi-generaals hadden ge
vreesd, vielen zij in twee grote
tangbeivegingen aan zowel uit
het Noorden en Noord-Oosten
als uit het Zuid-Westen. De in
Oostelijke richting uitstekende
punt van het Duitse front werd
afgeknepen en Hitiers troepen
zaten in de val. In het begin
waren de Duitsers vol hoop,
dat zij de omsingeling konden
doorbreken. Die hoop verdween,
toen een pantserdivisie onder
Von Manstein in December bij
Kotelnikov door de Russische
generaal Malinovsky werd af
geslagen en zich moest terug
trekken. De Russische troepen
die gehard waren in het barre
klimaat, sloegen diepe bressen
in de Duitse linies tussen Don
en Wolga. Uit alles bleek, dat de
Duitsers onvoldoende rekening
hadden gehouden met De Rus
sische winter. Niet alleen waren
dr troepen niet gekleed op de
felle kou, maar bovendien raak
ten de tanks en de automatische
wapenen onklaar. In Januari
1943 nam de Duitse terugtocht
het karakter aan van een mas
sale vlucht.
