KERSTMIS IN ENGELAND Edelweisz THEO JOEKES Gezellige drukte, verlichte eta lages, vele kerstkaarten, „Christ mas Carols mistletoe en dennen groen, de kerstman metcadeaux, het kerstdiner met plumpudding toe, een ieder gaat naar de kerk, pantomime en circus, tot besluit worden kerstboom, hulst en mistletoe verbrand V.J Wie dichtte en componeerde Stille Nacht - Heilige Nacht? HARTIGE HAPJES De legende van de Woensdag 24 December 1952 ZO is het nog herfst in Londen, koud, nat, mistig en trooste loos, en zo, haast van de ene dag op de andere, staat daar tegen de gevel van het wereldberoemde warenhuis in Oxford Street die lange rij reusachtige kerstbomen weer opgewonden te knipperen met duizenden beurtelings aan- en uitflitsende gekleurde lichtjes. Maar dan is het nog pas begin November, en voor de meeste Londenaars te vroeg. Wij voelen pas werkelijk dat Kerstmis in aantocht is als op een goede Decembermorgen de eerste kerstkaart door de brievenbus naar binnen komt fladderen om onmiddellijk op de schoorsteenmantel te worden uitgestald of als. nog korter voor de grote dag. uit het nachtelijk donker van onze straat, de eerste klanken komen aanwaaien van de traditionele „Christmas Carols" (kerstliedjes) waarmee groepjes zingende kinderen of jongelui langs de huizen trekken om geld in te zamelen voor een liefdadig doel of hun eigen spaarpot Op het platteland en in de kleinere steden worden de carol singers" nog dikwijls binnengevraagd om een glas warme punch of een kop chocolademelk te drinken, want zo hoort het eigenlijk, maar in de grote stad is dat gebruik nu vrijwel uitgestorven, TOCH werpt ook m Londen het naderende feest naarmate de Decembermaand verstrijkt hoe lan ger hoe meer lichtplekken vooruit niet alleen m de étalages van de winkels, die weliswaar niet zo'n volledige transformatie ondergaan als met Sinterklaas in Nederland maar die toch altijd wel met wat hulst, dennetakjes. kunstsneeuw of het vertrouwde rode figuurtje van ..Father Christmas" worden getooid, niet alleen op de aanplakborden van .London Transport", waar een affiche met een glundere kerst man in kleurig mozaïek alle bus- en treinreizigers dit jaar een vro lijk kerstfeest wenst, zoals het ver leden jaar een afbeelding van een ouderwetse kerstkaart was; maar ook in hele stadswijken tegelijk, zo als bijvoorbeeld op de groenten- door fruit- en bloemenmarkt van Covent Garden, die permanente opstopping van vrachtauto's, met handkarre tjes manoeuvrerende sjouwers en stapels kisten in de nauwe straat jes benoorden The Strand, waar appelen, knolraap en chrysanten in de loop van December geleidelijk aan verdrongen worden door mach tige bossen hulst uit Engeland, mistletoe uit Normandië en spar retjes uit Schotland die van hier uit over de winkels worden gedis tribueerd. Want de Londenaar koopt zijn kerstgroen niet op straat maar in de groentewinkel. Kerstkaarten DE boekhandels zijn in November begonnen met de verkoop van de tientallen millioenen kerstkaar ten die jaarlijks worden omgezet, van de traditionele, met veel goud versierde afbeeldingen van post koetsen. sneeuwlandschappen, klok ken, kerstmannen, hulst en rood borstjes. die onder de klanten van de goedkope warenhuizen nog al tijd het meest gewild zijn tot de moderne, „intellectuele" ontwerpen die. hoe decoratief ook. met Kerst mis vaak niets meer te maken heb ben; van de kleine prentjes die compleet met enveloppe een dub beltje kosten, tot de rijkst uitge voerde kunstwerken van twee gul den of meer per stuk. Dit jaar brengt één firma zelfs een als kerstkaart vermomd plat kartonnen doosje in de handel, waar men. door aan een klein zwengeltje te draaien, de eerste maten van „Jin gle Bells", een bekend kerstliedje, aan kan onttoveren. En het is haast niet te geloven dat de kerstkaart die zo bij uitstek tot de tradities van de Engelse Kerstmis hoort, nog maar iets meer dan 100 jaar oud is. Immers, een van de grote char mes van Engeland's spreekwoorde lijke zin voor traditie is het ge mak waarmee hier, naast eeuwen oude gebruiken, ook voortdurend nieuwe tradities ontstaan en binnen enkele jaren zo vastgeworteld ra ken dat. om een voorbeeld te noe men. de kinderen die ieder jaar om deze tijd na het invallen van de duisternis door hun ouders worden meegenomen naar Trafalgar Square, v/aar tussen de fonteinen en de Na tional Gallery een 20 meter hoge kerstboom met honderden lichtjes staat te pralen dat die kinderen zelfs als zij volwassen zijn gewor den, nauwelijks zullen beseffen dat de traditie van die boom op Trafal gar Square niet even oud is als de „carols" die zij er, samen met dui zenden anderen, omheen zingen, terwijl het in werkelijkheid nog maar 5 jaar geleden is dat de bur- Semeester van Oslo de eerste van eze reuzensparren naar Londen stuurde. Trouwens, het hele idee kerst boom" is nog maar betrekkelijk jong in Engeland. Prins-Gemaal Albert bracht het gebruik mee uit Duitsland toen hij hier in 1840 met Koningin Victoria kwam trouwen. Dat jaar was er voor het eerst een kerstboom op het paleis. Het ko ninklijk voorbeeld deed velen vol gen. maar het zou nog jaren duren voor de kunstig in elkaar geknut selde namaak-boompjes die toen (hoe typisch 19de-eeuws!) in de mode waren door echte dennetjes werden vervangen aandacht. Moeder heeft de bekro ning van het kerstmaal natuurlijk al lang klaar en alle leden van het gezin hebben onder het denken van een onuitgesproken wens even mee- geroerd in dat wonderbaarlijke mengsel van broodkruimels, suiker, niervet, krenten, rozijnen, sultana's sukade, eieren, belegen bier. krui den. essence's, wijnen, cognac en rum waaruit inmiddels die verruk kelijke maar onverteerbare klomp kleffe zoetigheid is geworden die „Christmas pudding" heet. De kin deren zijn druk in de weer met het inpakken van cadeautjes en het knippen en plakken van de kleu rige papieren slingers die straks de kamer zullen versieren Want Kerstmis is hier niet alleen een stemmig maar ook een vrolijk feest. De Engelsen kennen immers geen Sinterklaas, zodat de midwinter- uitgelatenheid over de eerste be lofte van een nieuwe lente die alle volken eigen is, en die een Neder lander tegelijk met zijn snoeplust op 5 December kan afreageren, hier moet blijven wachten op het grote feest zelf, met zijn overvloedige maaltijden, zijn gezoen onder de mistletoe de maretak die al bij de oude Kelten gold als een hei lige plant en zijn luidruchtige gezelschapsspelletjes op kerstavond. Daar staat tegenover dat Decem ber ook bij uitstek de maand is van wat wij vroeger liefdadigheid plachten te noemen. Want al is er tegenwoordig, dank zij de sociale verzorging en de gezondheidsdienst, ook vrijwel geen schrijnende mate riële nood meer te verzachten, toch kan de behoefte om juist bij zoveel eigen lichamelijk welbehagen ook eens extra aan anderen te denken, nog altijd vele uitwegen vinden. Een van de origineelste daarvan is de inzameling van gebruikt speel goed die ieder jaar wordt georga niseerd door een van de grote Lon- dense avondbladen. Zelfs het oudste meest gehavende speelgoed is wel kom De vele duizenden stukken speelgoed die zo in November en begin December op het kantoor van de krant binnenkomen worden door vrijwilligers uit het personeel in De Noorsekerstboom op Tra falgar Square. Links een van de leeuwen aan de voet van Nel son's zuilop de achtergrond de National Gallery, rechts een van de verlichte fonteinen. noten ook de „crackers" aan de beurt. De klappertjes-knal waarmee zo'n kleurige pistache uit elkaar ge trokken wordt vormt een flauwe echo van het vuurwerk dat primi tiever volken plachten af te steken om de boze midwintergeesten te ver- jagen. En doen de veelkleurige pa- j pieren mutsen die uit de kartonnen kokertjes tevoorschijn komen en waar alle aanzitttenden zich mee moeten tooien, niet denken éan de verkleed partijen van oude winterfeesten als de Romeinse Saturnalia? 5? Feestgewaad TERWIJL zo de Stad langzamer hand zijn feestgewaad aantrekt, vragen ook de voorbereidingen bin nenskamers hoe langer hoe meer Een van de bekendste Engelse circussen, het Bertram Mills Cir cus, tijdens een van zijn speciale kerstvoorstellingen. Met Kerstmis worden in Enge land overal pantomimes opge voerd. Een scène uit Cinderel la(Assepoester) in het Lon- dense Palladium theater. Op de voorgrond „Prince Charming", welke rol vertolkt wordt door een vrouwelijke actrice. hun vrije tijd opgelapt, bijgewerkt en opnieuw geschilderd en vinden tenslotte met kerstmis hun weg naar kinderziekenhuizen, inrichtin gen e.d. Verlanglijst r} AN wacht alle kinderen vlak voor Kerstmis nog een heel bijzon dere taak: de brief met wensen aan Father Christmas, geadresseerd aan de Noordpool, en hetzy in de brie venbus, hetzij op het open haard vuur gegooid. In het eerste geval komt het briefje, samen met dui zenden andere verlanglijstjes die de post ieder jaar weer voor een heel probleem stellen, uiteindelijk mis schien terecht bij een zeker groot warenhuis dat er dan. op „echt" briefpapier met een portret van de Kerstman, een uitnodiging tot een bezoek aan de speelgoedafdeling op terugstuurt. Er is trouwens geen warenhuis in Londen dat met Kerst mis niet een „toy fair" (speelgoed- kermis) met speciale attracties zo als tovergrotten, sprookjessteden of miniatuur spoorbaantjes organiseert. Op het haardvuur gegooide ver langlijstjes die onverbrand de schoorsteen infladderen zullen, zo wil de traditie, worden verhoord. Father Christmas, hoewel minder gestreng dan St. Nicolaas, is toch be paald niet zo'n onbenullige figuur als het Nederlandse kerstmannetje. Als hij. in de door 8 rendieren ge trokken arreslee waarmee hij door het luchtruim suist, langs de schoor steen van een stout kind komt, gooit hij daar weliswaar geen gard door naar beneden, maar dan toch wel een schep steenkool, die zo'n kleine boosdoener dan de volgende morgen terugvindt in de kous die hij op de avond van de 24ste aan het voeten einde van zijn bed of de rand van de schoorsteenmantel heeft opge hangen. Maar meestal blijkt de „Christmas stocking" gelukkig toch bol te staan van de kleine cadeautjes, snoepjes, noten en vruchten, met helemaal onderin, in de teen van de kous, altijd een mandarijntje. Die geheimzinnig uitpuilende kous is ieder jaar weer de grote verrassing waarmee de kerstdag voor de En gelse kinderen begint. Het „hoofd cadeau" vinden zij dan later aan het ontbijt of 's avonds onder de kerst boom. waar ook de ouderen hun ge schenken voor elkaar neerleggen. Naar de kerk ZELFS gezinnen die anders zelden of nooit in een kerk komen, gaan toch op die 25ste December dikwijls wel de speciale kerstdienst bijwonen, 's morgens om 11 uur, of zijn de vorige avond laat al naar de ge zongen middernachtmis geweest, die ook in de meeste Anglicaanse ker ken wordt gecelebreerd. Maar al is het die dag dan feest voor de kinderen en vacantie voor vader, voor moeder is het een van de drukste dagen van het jaar. Van haar wordt immers die avond het ..Christmas dinner" verwacht dat, als het werkelijk helemaal in stijl wil zijn, bestaat uit gebraden kalkoen, gevuld met kastanjes (of gans, eend, of op zijn minst toch kip); gebakken knakworstjes en spek bij wijze van I garnering; spruitjes en in hun geheel in de oven geroosterde geschilde aardappelen; appelmoes, die hier altijd als saus en niet als „groente" wordt geserveerd, en broodkruimel- saus. Als dat verorberd is wordt het licht uitgedraaid, en even later komt vader of moeder dan met de kerst pudding binnen, die donkerbruine halve kanonskogel, rijkelijk overgo ten met cognac of rum die snel in brand is gestoken, zodat de blauwe vlammen het takje hulst dat er altijd bovenop prijkt doen zengen en knet teren. Voorzichtig eten nu. want in de pudding zijn allerlei kleine muntjes en metalen figuurtjes mee- gebakken die de vinder geluk moe ten brengen. Tenslotte komen, met de sinaas appelen, mandarijnen, appelen en Boxing Day Boxing Day, Tweede Kerst- v-/ dag. zo genoemd naar de spaarpotjes of „boxes" van grof aardewerk waarmee knechts en loopjongens in vroeger dagen op de dag na Kerstmis langs ae deur kwamen om een extra fooitje op te halen, begint het kerstseizoen in schouwburgen, bioscopen enz. Wat het uitgaansleven betreft staan de weken vóór Kerstmis vooral in het teken van de muziek: speciale kerstliede ren-avonden in kerken en concertza len, en ook altijd een aantal uit voeringen van Handel's oratorium „De Messias", dat hier even onver brekelijk bij Kerstmis hoort als Bach's Matthaeus Passion bij Goede Vrijdag. Maar op Boxing Day slaat die meer plechtige stemming om in vrolijkheid. Pantomimes jeugd, die een maand lang op on wennige ouders wordt losgelaten. En in dit verband moeten ook de speciale jeugd-vacantiecursussen worden genoemd, die al sinds jaar en dag door een steeds groeiend aantal wetenschappelijke genoot schappen in de tweede helft van December en de eerste van Janu ari worden georganiseerd. Derge lijke lezingen worden meestal ge houden door bekende geleerden, ontdekkingsreizigers, kunsthistorici e.d., en de enorme toeloop bewijst dat het geen droge lesjes zijn die daar gegeven worden maar we tenschappelijk verantwoorde en toch smakelijk opgediste, vaak met proeven of films geïllustreer de verhandelingen over „Interpla netair Verkeer", „Filmmuziek". „Het Schip van de Toekomst" of „Reptielen" om uit het pro- IDe kerstbomen aan de gevel I van „het wereldberoemde wa renhuis in Oxford Streef'. V gramma voor dit jaar maar enkele voorbeelden te noemen. Zo gaat het kerstseizoen van lering en vermaak straks nog tot ver in het nieuwe jaar door, maar het feest zelf eindigt toch definitief als op „twelfth night" (Driekoningen) de kerstkaarten van de schoorsteenmantel worden weggeruimd en dikwijls bij wijze van speelgoed aan een kin derziekenhuis opgezonden de kerstboom afgetakeld en met hulst en mistletoe in tuin of haard ver brand. Want ook dat wil de tradi tie. V)E meest typisch Engelse vorm van openbaar kerstvermaak is de „pantomime", die weinig of niets gemeen heeft met wat een Nederlander onder het begrip pan tomime verstaat. Deze fantastische kijkspullen, waarvan er tussen Kerstmis en Februari altijd wel een dozijn verschillende m de schouwburgen van Londen te zien zijn, en meer dan tien maal zo veel in het hele land, kan ik niet beter beschrijven dan door de vol gende zinnen van de bekende to neelrecensent Maurice Disher aan te halen: PANTOMIMEeen vorm van kerstvermakelijkheid, geliefd in het gehele Britse Rijk en onbegrij pelijk voor ieder die daar buiten woont; ontleent zijn gegevens aan kinderverhalen, zijn grappen aan actuele politieke en huiselijke pro blemen, zijn muziek aan betrekke lijk nieuwe populaire liedjes en zijn gevoelswaarden aan het geijkte pa troon van liefde en patriotisme, met als extra attracties een bij mengsel van acrobatiek, gooi- en smijthumor, schitterende mise-en scène en reclame." Bovendien wil de traditie van de pantomime dat de mannelijke hoofd rol („principal boy") door een schone jonge actrice wordt vertolkt en de boze of lelijke oude vrouwenfiguur („dame"), die er ook altijd in voorkomt, door een mannelijke ko miek. Om een voorbeeld te geven van het soort verhaal dat. tenslotte nauwelijks meer herkenbaar, als stramien voor deze „kerstpuddingen van het Engelse toneel" wordt ge bruikt. laat ik hier een keuze vol gen uit de panto's die dit jaar op het Londense programma staan: „The Beauty and the Beast" (2 verschillende versies), „Cinderel la" (Assepoester, 3x), „Mother Goose" (Moeder de Gans). „Alad din" (2x), „Robinson Crusoe", Puss in Boots" (De Gelaarsde Kat) enz. enz. enz. Er zijn ook nog andere tradi- Mislletoe kopen bij de groente boer. tionele vermaken. Zo is dit hèt jaargetijde voor een bezoek aan het circus, waarvan er dit jaar maar liefst drie hun tenten in verschillende Londense tentoonstel lingshallen hebben opgeslagen. De bioscopen brengen zo mogelijk spe ciale „gezinsprogramma's" uit en ook de schouwburgen die gewone toneelstukken blijven geven zijn extra goed bezet. Voor de jeugd TJET is geen Middeleeuws gedicht, zoals zo vaak beweerd JJt wordt. De woorden zijn van de hulppriester: Joseph Mohr uit Oberndorf aan de Salzbach. 134 jaar geleden kwam deze jonge man op 24 December 1818 met zijn gedicht bij de organist Franz Gruber en verzocht hem er „even" muziek oij te schrijven voor twee solostemmen, en een koor, begeleid door een guitaar. De opdracht lukte: Gruber schreef de muziek meteen en die zelfde avond nog werd het schone lied in de Nicolaaskerk van Oberndorf gezongen. De dichter zong zelf mee: de tenorpartij en de componist had de basstem voor zijn rekening genomen. Dat de begeleiding op de guitaar moest geschieden kwam door dat het orgel in die kerk slecht en onbruikbaar was. Het Kerst- - lied sloeg onmiddellijk in. Niemand vermoedde toen echterdat deze tere melodie de ganse wereld zou veroveren want er zullen op Kerstavond in alle werelddelen en honderden landen mensen zijn, die het aloude Kerstlied aanheffen, of er verrukt naar luisteren. De componist Gruber stierf in 1863. Op zijn graf staat gebei teld: „Dem Schopfer des weltbekannten Weihnachtliedes: Stille Nacht, Heilige Nacht". Ter afwisseling op de vele zoete versnaperingen, die de feestdagen meestal begeleiden, zal een hartig, pittig hapje in de smaak vallen' Mocht er eens onverwachts visite komen, dan is een hartige tractatie vlug genoeg te maken, mits U maar zoi-gt, altijd de volgende ingrediën ten in huis te hebben: slasaus of olie en azijn, augurkjes, paprika poeder. tomaten-ketchup, aroma (een paar uien en een of meer eie ren). En dan verder kant en klaar gekochte toastjes en een blikje met leverpastei, vispasta of stukjes vis. Deze visconserven zijn tegenwoor dig in allerlei smaken te koop: van de zeer pikante ansjovispasta en ge kruide stukjes haring tot de zachte schelvislever toe. Bewaar de blikjes koel. Voor tevoren aangekondigd be zoek zijn er veel meer mogelijkhe den; sandwiches, belegde crackers, kleine warme broodjes, enz. Hoe U al deze hapjes maakt, dat is grotendeels een kwestie van per soonlijke smaak. Visbroodjcs. Gerookte vis of een blik vis in olie of in gekruide saus, dunne sneetjes brood, hardgekookt ei. tomatenketchup. De sneetjes brood in driehoekjes snijden of er met een glas of andere vorm figuurtjes uit steken, smeren en dan met vis beleggen Het ei hal veren en het wit fijnhakken. Op elk broodje strepen van fijngehakt eiwit en tomatenketchup leggen. Gevulde hoorntjes. 100 g. corned beef of ham- worst), 50 g spaghetti, een zure augurk, een uitje, slasaus of olie en azijn, peterselie of de dooier van eèn hardgekookt ei of pa prikapoeder. De spaghetti gaar koken met zout en met koud water afspoelen. De spaghetti, het vlees (op vier plak ken na), de augurk en het uitje klein snijden Het mengsel op smaak maken met slasaus of olie en azijn De vier plakjes vlees zo oprollen dat een puntzakje of hoorntje ge vormd wordt, dat wordt gevuld met een vierde van het slaatje. De bo- Al venkant bestrooien met gehakte pe- L deze attracties zijn in de terselie, gezeefd eigeel of paprika- eerste plaats berekend op de poeder, jeugd en vooral de kostschool- wm. X* OEN de drie Wijzen uit het -1- Oosten de ster boven Jeruza lem zagen staan tijdens Herodes' regering, verklaarden zij onmiddel lijk: „nu moet er in Judea een Kind geboren zijn bestemd om de mensheid te redden, om onze Hei land te worden". De ster gleed naar het Westen. De drie vorsten volgden haar tot zij in Judea kwamen Daar bleef zij stil staan boven Bethlehem en tot hun verbazing vonden de drie kruide stukjes haring tót de zachte j Wijzen het Goddelijke kindin tno Roiiraa» do hlitioc GOn Stal. Wat werd or van de ster? Zij had haai taak volbracht, haar doel bereikt zij behoefde niet meer te blijven stralen, doch evenmin kon deze zo. bijzondere ster plotse ling in het niét verdwijnen. Daar om zocht de ster haar toevlucht op aarde en zij dwaalde weken, maan den lang om een plek te ontdek ken waar zij zich thuis zou voelen. Steeds kleiner werd de ster en zeer vermoeid; zij zocht, zocht, maar nergens zag zij een plaats, waar zij behoorde en waar zij zich voor goed zou kunnen vestigen. Tot dat zij op een heerlijke Meinacht in het Zwit serse Alpengebied belandde met zijn bekoorlijke bergweiden en zijn vriendelijke bevolking „Hier is het!", dacht de ster „hier wil ik blijven" en zij deelde zich in dui zenden vallende sterren, die zich verspreidden over de toppen der bergen Herders en gemzenjagers, ontdekten de volgende morgen het wonder van de nieuwe bloemen, die in één nacht ontloken waren tus sen de sneeuw. Zó blank en rein waren deze bloemen die op de ster. ren geleken, dat de mannen ze meteen ..Edelweisz'' noemden: Edel- wit! Deze heel bijzondere bloem bloeit nergens anders, niet in da len, niet in wouden slechts op de hoogste toppen der bergen dicht bij het gebied van de eeuwige sneeuw treft u ze aan De Zwitsers zien in haar een talisman, die hun land door alle eeuwen heen tegen twis ten en strijd verdedigt. En terwijl de Engelsman zich op Kerstmis tooit met hulst en mistletoe, steekt de Zwitser dan het fluweelzachte blanke slerrebloempje op zijn hoed het bloempje dat eens de gids was van de drie Wijzen uit het Oosten! Links de traditionele kerstkaart, zoals ze nog altijd verreweg het meest verkocht wordt; voorbeeld van de moderne school. rechts een Kerstmannetje mocht niet gekust worden Ieder jaar tobben de Ameri kaanse componisten van lichte mu ziek en de liedjesschrijvers zich af om nieuwe Kerstliedjes te verzin nen. Maar het radio- en televisie station van Huntington (West- Virginia) weigerde toch een van die liedjes uit te zenden. Het heet te: „I saw mammy kissing Santa Claus last night" (Ik zag mama gisteravond het Kerstmannetje kussen). „Het liedje is beledigend voor het Kerstmannetje," zeiden de radiomensen.

Historische kranten - Archief Eemland

Dagblad voor Amersfoort | 1952 | | pagina 8