-VISUM VOOR MOSKOU
verhelderend beeld van Sówjet-samenleving.
Oost en West zien elkaar
door gekleurde bril
Leerzame tussenlanding in
„verboden Rusland"
VJ
Zaterdag 27 December 1932
OP een morgen in Maart 1950 rinkelt de telefoon in de Parijse woning van Michel Gordey,
reizend correspondent van France-Soir. Zonder veel animo neemt Gordey de haak op,
maar al na de eerste woorden, gesproken aan de andere kant van de lijn, verandert zijn hou
ding van ongeïnteresseerd-zijn er in een van de grootste oplettendheid. Vijf weken eerder
heeft hij bij het Russische consulaat-generaal in Parijs een visum voor de Sowjet-Unie aan
gevraagd, met de heel kleine hoop daar over een, twee of twintig maanden eens iets van te
horen. Collega's, die hetzelfde vóór hem heoben gedaan, wachten al twee jaren. Maar hij,
Gordey, krijgt op die Maartmorgen, iets meer dan een maand na de datum van aanvraag, van
de Russische consul-generaal het telefonisch be richt, dat het visum voor hem gereed ligt.
W/ at de Russische autoriteiten
V bewoog, in het geval-Gordey
zo goedertieren te zijn? Gordey
heeft gedurende zijn daarop vol
gend verblijf van twee maanden
in Sowjet-Unie naarstig, maar te
vergeefs het antwoord op deze
vraag gezocht. Wel vond hij er vele
andere dingen,welke hij later be
schreef in een boek. dat thans in
Nederlandse vertaling, onder de
titel „Visum voor Moskou", bij de
uitgeverij Ad. Don'ker te Rotter
dam is verschenen. (Prijs 9.50
Gordey vertrok naar Moskou, ge
wapend met twee belangrijke voor
delen op het betrekkelijk kleine
aantal buitenlanders, dat de Sow
jet-Unie in de laatste jaren mocht
bezoeken: hij spreekt vloeiend Rus
sisch (zijn ouders waren in Frank
rijk genaturaliseerde Russen) en
hij is een journalist, wiens opmer
kingsgave tijdens reportages, ge
maakt in vele delen van de wereld,
bijzonder is gescherpt. Het is on
getwijfeld daaraan te danken, dat
Gordey. ondanks de betrekkelijk
korte duur van zijn reis en de
talrijke beperkingen, welke hem
van de zijde de Russische autori
teiten waren opgelegd, een zo ver
helderend beeld van de Russische
samenleving heeft kunnen ontwor
pen. als „Visum voor Moskou"
biedt.
Geen vrees voor
M.ÏÏ.D.
Waarvoor Gordey zich het meest
interesseerde, waren de Sow-
jet-mensen. „Laat mij een dag
doorbrengen in het gezelschap van
een Russische arbeider, een intel
lectueel een ambtenaar; toon mij
hun huishoudboekje, hun woning,
hun gezin en de sociale instellin
gen, waarop ze zijn aangewezen;
laat mij zien wat ze lezen?" smeek
te Gordey de autoriteiten onmid
dellijk na zijn aankomst in Mos
kou Het baatte niet; zelfs geen uur
heeft hij vrij kunnen spreken met
een Rus, die daarvoor nu eene
niet door de autoriteiten was uit
gezocht Bijna permanent was hem
het gezelschap van een Intourist-
gids opgedrongen en mocht het
hem soms zijn toegestaan, zijn weg
alleen te gaan, dan sloot de bui
tenlandse snit van zijn kleding de
monden van hen. met wie hij in
aanraking kwam.
Dit laatste schrijft Gordey niet
toe aan vrees voor de M.W D., de
geheime politie, zoals men wellicht
zou aannemen. Hij noemt het ge
loof aan deze vrees zelfs een van
de grootste misverstanden, welke
in het Westen ten aanzien) van de
De ware gunstelingen van het
Sowjet-regiem zijn de kinderen.
Willen de ouders naar de bio
scoop? De kinderen behoeven
niet stromeloos rond te lopen,
madr kunnen in een speciale
kinderbewaarplaats worden on
dergebracht. Deze foto toont de
kinderkamer in her Oedarnik-
theater te Moskou.
(Foto „Sowjet-Union")
Sowjet-Unie bestaan De Rus keat
geen abnormale vrees voor de po
litie geheim of in uniform
omdat hij zich een staat zond-.r
M.W.D. eenvoudig niet voor kan
stellen. Hij beschouwt deze M.W D
dan ook als een vanzelfsprekend
iets en toorKt voor zijn agenten niet
veel meer ontzag dan een Wester
ling voor een rechercheur. Een
illustratief voorbeeld: In Moskou
woont Gordey de voetbalwedstrijd
Dynamo—Torpedo bij Dynamo,
het elftal van de M.W Dspeelt
bijzonder ruw. twee spelers van
Torpedo worden op baren wegge
dragen, het publiek wordt opge
wonden en schreeuwt ..Vuiliken,
beesten, moordenaars". Nog erger
wordt het in de tweede speelhelft;
een fanatiek aanhanger van Tor
pedo loopt naar de lijn en roept de
aanvoerder van Dynamo toe;
„Schaam je, bruut Als je kinderen
had, zouden ze bang voor je zijn
En op de tribunes schreeuwt man:
„Wij verwachten sport, geen ge
weldpleging. Mer» speelt in tricot,
niet in uniform!" De officieren en
manschappen van de M.W D.. in
groten getalen aanwezig het is
hun stadion horen al die op
merkingen, zonder te kikken
Gevaarlijke
propaganda
V\ Taarom dan wel die niet te
doorbreken gereserveerdheid
tegenover de buitenlanders? Zij
is het gevolg van een nooil-
aflatende propaganda, die de
„kapitalistische" wereld afschildert
als slechts van één idee bezeten-
de voorbereiding van de oorlog
tegen de „socialistische en vrede
lievende Sowjet-Unie" Dag in dag
uit hameren pers, radio en ten dele
ook film. toneel ei\ litteratuur op
de hoofdthema's van de communis
tische leer over de ..kapitalistische"
landen: zij zijn in verval; zij kun
nen/ een langere periode van vrede
niet verdragen; zij verdrukken net
proletariaat in armoede, de kolo
niale volken door een brute ex
ploitatie; maar de onderdrukten
verzetten zich teRen deze politiek;
zij beminnen en bewonderen de
Sowjet-Unie. die hun enige on
grote hoop is
Men kan er slechts naar raden
of de leiders, die verantwoordelijk
zijn voor het verspreiden van dit
onware beeld der Westelijke lan
den, aan hun eigen propaganda ge
loven. Maar herhaaldelijk moest
Gordey bemerken, dat de gemid
delde Sowjet-burger er muurvast
aan gelooft en yoor hem staat het
ook buiten kijf. dat daaruit het
welhaast griezelige wantrouwen,
waarmede men de buitenlander be
jegent. voortspruit.
Van het volkomen valse begrip,
dat de Rus zich, als gevolg van de
propaganda van zijn regering, om
trent het buitenland heeft ge
vormd, geeft Gordey talrijke voor
beelden. Wij verhalen er hier een
van. Tijdens een kort bezoek aan
Stalingrad vertelt Gordey. diep
onder de indruk van het werke
lijk gigantische opbouwwerk, dat
daar reeds, met enthousiaste me
dewerking der bevolking, is ver
richt, zijn begeleiders, dat het bui
tenland zich de heldhaftige strijd
van Stalingrad nog steeds herin
nert en dat in Parijs een plein en
een métro-station naar de stad zijn
genoemd. De aanwezige Russen
reageerden met een ..Nu vast-niet
meer" en tegelijk persten hun ka
ken zich op elkaar.
„Toch, nu nog. Waarom kunt u
dat niet geloven0"
„Omdat met uw fascistisch en
anti-sowjetregiem de naam van
het plein vast veranderd is."
Gordey kon praten als Brugman,
maar de Russen bleken vastbeslo
ten. geen woord te geloven van
wat hij vertelde.
Rus voelt zich
geen slaaf
Hoewel Gordey er. behoudens
dan in een of twee gevallen,
niet in slaagde, werkelijk vrij met
met smart op een „bevrijding" van
het Westen uit zitten te wachten,
wordt door Gordey daarom ook
volkomen vals genoemd.
Vredelievend, maar....
Evenmin juist noemt hij de te
genovergestelde mening: name
lijk. dat de Sowjet-mensen. opge
zweept door een agressieve pro
paganda. geestelijk voorbereid zou
den zfjn tot een aanvalsoorlog in
Europa en Azië. Herhaaldelijk
heeft Gordey zich kunnen overtui
gen van de fundamentele vrede
lievendheid der Sowjet-volken. die
overigens maar al te begrijpelijk
is na de diepe wonden, die We
reldoorlog nr II de Sowjet-Unie
toebracht. Wel werd hij, anders-
zijds, getroffen door een patriotis
me. dat overigens een traditio
nele deugd der Russen door een
propaganda, die de Sowjet-Unie als
verre superieur aan alle andere
landen ter wereld voorstelt en b j
voorbeeld de grote uitvindingen
der mensheid vrijwel zonder uit
zondering aan Russen toeschrijft,
een wat'geëxalteerd karakter heeft
gekregen. Op grond van dit pa
triotisme voorspelt Gordey ook.
dat een eventuele aanval op de
Sowjet-Unie op een even taai ver
zet zou stuiten, als aan Napoleon
en Hitier werd geboden. Waarbij
wij dan deze opmerking moeten
maken: de Sowjet-leiders zouden
een eventueel door hen ontketende
aanvalsoorlog zeker als een de
fensieve oorlog voorstellen en hun
geraffineerde propaganda stelt hen
ongetwijfeld in staat een dergelijk
bedrog voor de eigen bevolking
volledig te maskeren. Gordey's be
wering. dat de Sowjet-regcring fei
telijk geen agressieve maar een
defensieve oorlogspropaganda voert,
delen hebben om te kopen. Hoe -s
het daarmede gesteld0 Aan de
hand van eigen waarnemingen en
hem verstrekte officiële gegevens
berekent Gordey, dat, wanneer men
afziet van de huisvesting, nog altijd
een zorgelijk probleem in de Sow
jet-Unie. de levensstandaard van
ie Russische arbeider niet ver
meer achter ligt bij die van >ie
Westeuropese werker. Zo ligt bij
voorbeeld dc luxe van een motor
fiets thans binnen het bereik van
de geschoolde Russische arbeiders.
Overigens wijst Gordey erop dat
de arbeiders in de Sowjet-Unie in
zekere zin een bevoorrechte klasse
vormen. En hem werd geen gele
genheid gebocjen te onderzoeken,
hoe de Sowjet-burgers op het plat
teland leven
De arbeiders zijn echter niet de
best betaalde werkkrachten in de
Sowjet-Unie: dat zijn dg hoge
ambtenaren, officieren, fabrieks
arbeiders, geleerden, journalisten
en vooral ook de kunstennars. Zo
bezit de toneelschrijver Simonow.
bekend om stukken, waarin de
Sowjet-Unie bovenmate verheer
lijkt. het „oorlogszuchtige en onze
delijke" Amerika daarentegen
scherp gehekeld wordt, verschei
dene Amerikaanse en Russische
auto's, een fraaie flat in Moskou
en een buitengoed.
De vraag of deze leidende groep
inderdaad, zoals de Sowjet-propa-
ganda beweert, van onderen wijd
openstaat voor begaafde arbeiders
en arbeiderskinderen wordt door
Gordey met „ja beantwoord. „Dit
land", schrijft Gordey" dat voort
gaat te industrialiseren heeft een
toenemende behoefte aan technici
kaders en elites en het Sowjet-re
giem is daarom wel verplicht om een
Sowjet-mensen te spreken, kon
men hem natuurlijk niet verhinde
ren. gesprekken van Russen onder
ling. op straat, in de ondergrond
se. in de winkels en in de cultuur
parken mede aan te horen en hen
in hun doen en laten gade te slaan
Van deze mogelijkheden heeft uj
lerdege gebruik gemaakt en veel
van hetgeen hij heeft opgemerkt
blijkt strijdig met in het Westen
gangbare meningen omtrent de
Russische samenleving en de in
haar gevestigde ideeën Om met
het. belangrijkste te beginnen; het
Westen is geneigd, een scherpe
scheidingslijn te trekken tussen de
betiekkelijk kleine groep commu
nisten, aangevoerd door de myste
rieuze mannen in het Kremlin, en
dc grote massa der Sowjet-volken.
De eersten ziet men als fanatieke,
zij het ook koel-berekende. drij
vers. die alles ondergeschikt willen
maken aan de idee van een we
reldoverheersing door Moskou En
daartegenover, of beter gezegd
daaronder, zouden dan de millioe-
nen. in feite vredelievende. Rus
sen. Oekrair.ers, Georgiërs enz
staan, die door de leiders in sla
vernij zouden worden gehouden
en uitgebuit ten bate var» een
greep naar de wereldheerschappij
voor het communisme.
Gevaarlijke nonsens, zegt Gordey
op grond van de door hem opge
dane ervaringen. De Sowjet-bur
ger voelt zich geen slaaf en kan
zich zelfs geen slaaf voelen, omdat
hem alle vergelijkingsmateriaal
met de toestand elders ontbreekt.
Wanneer hij al vergelijkingen trekt,
doet hij dat met de situatie in het
Rusland van vóór 1917 en derge
lijke vergelijkingen moeten op
velerlei gebied in het voordeel van
de huidige toestand uitvallen.
Wat de verhouding tot de heer
seres» in het Kremlin betreft: de
geleidelijke verbetering. welke
sinds 1917 in het lot van de Rus
sen en de overige Sowjet-volken ;s
gebracht en die nog geenszins ten
einde is. heeft het prestige van
het communistische regiem in toe
nemende mate versterkt. De ge
wonnen oorlog tegen de Duitsers
was in dit opzicht natuurlijk ook
van enorme invloed. Wanneer Sta
lin thans inderdaad door de brede
massa's als een afgod wordt ver
eerd, vindt dit voor een niet ge
ring deel zijn oorzaak in de waar
lijk grootse wijze, waarop hij het
verzet tegen de nazi-legers leidde.
De in het Westen wel gehuldigde
opvatting, dat de Sowjet-mensen
Een kijkje in oen nieuwe le
vensmiddelenwinkel in Kiew.
Tijdens het bezoek van Gordey
aan de Sowjet-Unie, begin 1951,
puilen dc Russische staatswin
kels uit van verbruiksartikelen
van allerlei soort. De kwalitei
ten waren dikwijls minder goed
dan in het Westen.
(Foto ..Sowjet-Union")
schijnt daarom niet geheel juist.
Van meer belang is dan ook de
vraag, of de Sowjet-leiders werke-
Iijk vredelievend zijn. Als een mo
gelijk bewijs daarvoor noemt Gor
dey het feit, dat deze leiders bij
de wederopbouw van de door de
Duitsers zwaar geteisterde Wes'.-
Russische steden kosten noch moei
te sparen. En het zijn niet slechts
nieuwe stadswijken, ja. geheel
meuwe steden die worden opge
trokken. duizenden architecten zijn
onafgebroken in de weer om dat
gene, wat historisch of artistiek
van waarde was en vernield werd,
volledig in de oude staat te restau
reren. Zij zouden dit niet doen.
zegt Gordey, indien zij op korte
termijn een oorlog in de zin had
den of die verwachtten. Maar ook
hierbij past weer een aantekening
onzerzijds, de fascistische totali
taire staten waren bezeten van een
bouwwoede, die zeker met even
redig "was aan hun vreedzaamheid.
Sterker is dit argument van Gor
dey: het Sowjet-regiem doet ken
nelijk zijn uiterste best. de levens
standaard van de bevolking te ver
hogen: do grote warenhuizen en
winkels in Moskou en andere ste
den puilen uit van de aantrekkelijke
artikelen (overigens dikwijls van
mindere kwaliteit dan in het Wes
ten» en ze worden grif gekocht;
de mensen zijn behoorlijk gekleed
en geschoeid, zijn vrolijk en amuse
ren zich op velerlei wijzen. De
-Sowjet-Unie is economisch nog
niet sterk genoeg, meent Gordey.
om dit alles te doen en tegelijk
een grote oorlog voor te bereiden
Levensstandaard
zo groot mogelijke massa de toegang
tot deze categorieën van leiders en
specialisten te openen." En ver
volgens geeft hij dan vele voor
beelden var» arbeiders, die door
vlijt «n bekwaamheid en met alle
mogelijke steun van het regiem
„hogerop" zijn gekomen. (Meer re
cente inlichtingen uit de Sowjet-
Unie. o.a. verstrekt door de gewe
zen Britse ambassadeur in Mos
kou Kelley wijzen daarentegen op
een ontwikkeling, die wel degelijk
gaat in de richting van een erfelij-,
ke leidende klasse. Zo neemt het
aantal studenten aan de universi
teiten. dat studeert op kosten van
de ouders en niet op die van de
staat, sterk toe Kelley zegt zelfs,
dat het voor een kind van een
arbeider vrijwel reeds onmogelijk
is geworden, aan een hogeschool te
studeren.)
Gunstelingen van
het regiem
T") e ware gunstelingen van het
J-/ regiem zijn echter niet de
kunstenaars, zelfs niet. wanneer zij
zich strikt aan dc „partijlijn" hou
den en zich niet overgeven aan
misdaden als „formalisme" en ,.cos-
mopolitisme". Gordey schrijft „Te
Moskou, als in de andere grote
Sowjet-steden. heb ik de grote be
voorrechten van. het regiem ge
zien. de kinderen. Ik heb de bij
zondere zorgen kunnen waarderen,
die hun groei en eerste levensja
ren omringen. Ik heb, beter dan
uit redevoeringen of theoretische
artikelen begrepen,, waarom de
jonge burgers van de Sowjet-Unie on-
der'dergelijke omstandigheden opge
groeid. wel oprecht gehecht moe
ten zijn aan het sociale en politieke
regiem, waaronder zij leven."
Gordey bezocht een bewaarplaats
voor zuigelingen, een waar kin
derparadijs. hoewel het niet eens
een modelinriching was: het Cen
trale Huis der Pioniers, ook al een
soort paradijs, maar voor oudere
kinderen, waar hij jongens van 15
jaar onder deskundige leiding o.a.
een radiozender zag bouwen een
middelbare school, vrij oud, maar
voorzien van de modernste hulp
middelen bij het onderwijs.
Natuurlijk is de cultuur, die men
aan de kinderen bijbrengt een com
munistische cultuur, maar, zo zegt
Gordey, „men geeft aan de jeugd
intelligent georganiseerde vrijf en
culturele horizonten van zulk een
wijdte, dat heel wat landen er voor
beelden zouden kunnen vinden voor
de oplossing van de „crisissen van
het jonge geslacht, waarover men
in het Westen zoveel spreekt."
„Koeltoera
„Koeltoera" cultuur is ove
rigens een begrip, dat in de Sow
jet-Unie op alle gebieden opgeld
doet. In werkelijkheid heeft hot
een veel uitgebreider strekking
dan ons woord cultuur. Is een ver
koopster beleefd tegen de klanten-
zij geeft blijk van koeltoera; zijn
er leren fauteuils geplaatst in het
hoofdpostkantoor te Moskou voor
de wachtenden: het is een overwin
ning van de koeltoera; is een con
ductrice in de trolleybus lomp te
gen de reizigers: kameraad, het
ontbreekt u aan koeltoera; een
nieuwe gestroomlijnde trein, een»
nieuw type Sowjet-auto, walsijzer,
dat in een bepaalde fabriek goed
koper en sneller wordt vervaar
digd, het is alles niet minder koel
toera dan het Russische ballet, door
Gordey het beste van de wereld
genoemd, de „cultuurparken" oij
de grote steden, die de burgers een
rijk gevanëerd en hoogstaand ver
maak bieden (schaakzalen, open
lucht-toneel. sport enz.) een nieuw
toneelstuk, een museum en een bi
bliotheek.
Deze diepe eerbied voor de
„koeltoera", die de lezer van „Vi-
f
Russische jongens tijdens de
Engelse les op een middelbare
school. Scholen en andere in
stellingen van onderwijs genie
ten de speciale zorg van het
Sowjet-regiem. Gordey, de
Franse journalist, die de Sow
jet-Unie bezocht, woonde ver
schillende lessen in Russische
scholen bij. Zijn algemene in
druk was. dat het Sowjet-on-
derwijs een pril heeft bereikt,
ongeveer gelijk aan dat in de
Westelijke landen. Maar na
tuurlijk speelt de propaganda
er een grote rol in.
(Foto „Sowjet-Union")
stijgende
Het gretige kopen, dat Gordey
steeds weer constateerde is na
tuurlijk een gevolg van de tijdens
en vlak na de oorlog heersende
schaarste. Maar men moet de mid
In de Sowjet-Unie verrichten
dc vrouwen werk. dat in het
Westen gemeenlijk uitsluitend
door mannen icordt gedaan.
Deze vrouw vindt haar taak in
de bediening van een beton-
stortkraan bij de Siberische ri
vier dc Irtysj, waar op het
ogenblik een electro-krachtsta-
tion wordt gebouwd.
(Foto Sowjet-Union
sum voor Moskou" ongetwijfeld
ontzag inboezemt, heeft echter een
gevaarlijke schaduwzijde Koeltoe
ra is namelijk „sowjetskaja koel
toera". de Sowjet-cultuur, die zich,
volgens de officiële uitleg, door
haar kwaliteiten radicaal onder
scheidt van de cultuur der „uit
buitingsmaatschappijen".
Scheidsmuur
Het is deze mateloze Russische
zelfverheffing, gepaard aan
een verguizing van alles wat niet-
Russisch is, die in „Visum voor
Moskou" steeds weer naar voren
komt En dat maakt de lezing van
Gordey's meesterlijke reportage,
ondanks het in feite toch niet on
gunstige beeld, dat zij van de Sow-
jet-samenleving geeft tot een hui
veringwekkende ervaring Zeker,
dc Rus blijkt niet de barbaar, voor
wie velen in het Westen hem hou
den Hij is een mens, in vele op
zichten niet minder „beschaafd"
en soms zelfs ..beschaafder" dan
de Westerling Maar tegelijk is
of wordt hij door de communis
tische propaganda gemaakt tot een
gevaarlijke drijver, bereid om zijn
waarheid" zo nodig met geweld
aan de „ongelovigen" op te drin
gen.
Waarschijnlijk zou het beeld van
eigen uitverkorenheid in» een na
der contact mei de andere volken
var» de wereld niet ongeschokt
blijven. Maar het is juist dit con
tact, dat door de Sowjet-autoritei-
ten onmogelijk wordt gemaakt En
het is deze kunstmatig opgetrok
ken scheidsmuur, die ook verant
woordelijk is voor het wanbegrip,
dat in het Westen omtrent de Sow
jet-Unie bestaat De „twee werel
den" worden zo door toedoeD van
Moskou steeds verder uit elkaar
gedreven.
Misschien is er een mogelijkheid,
dat dit eens zal veranderen. Gor
dey gelooft, dat een goed deel der
Sowjet-propaganda verklaard kan
worden uit een „minderwaardig
heidscomplex", dat men nog altijd
ten aanzien van het Westen heeft.
Hij gelooft ook. dat de Sowjet-
Unie haar grenzen wijder zal open
zetten. zodra zij in alle opzichten
oen vergelijking met de Westelijke
landen kan doorstaan. Met hetgeen
de Russen hem lieten zien was dat
vrijwel steeds het geval. Maar het
viel hem onmiddellijk op. dat in
de voor vreemdelingen verboden
gebieden ten Zuiden van Stalingrad,
waar zijn vliegtuig, door slecht
weer gedwongen, verschillende tus
senlandingen moest maken, de toe
stand op velerlei gebied heel wat
slechter was dan bij voorbeeld in
Moskou. De Russen schaamden zich
daar duidelijk voor en het waren
dus geen „militaire geheimen", die
men voor de vreemdeling wilde
verbergen, maar juist de tekenen
van een nog altijd bestaande ach
terlijkheid. Men moet hopen, dat
Gordey het bij het rechte eind
heeft en dat niet slechts in het be
lang van de vrede, maar ook,
omdat een verzoening voor beide
werelden rijke vruchten zou af
werpen. Dit laatste te hebben dui
delijk gemaakt, is een van de be
langrijkste verdiensten van Gor
dey's boek.
