1952: Westen houdt Oosten in toom
NIEUWJAARSFOOI:
een vrijwel verdwenen gebruik
w
Techniek neemt grote stappen
in het atoomtijdperk
Ontstaan in n tijd toen er nog nauwelijks
geld in omloop was
ït oensda? 31 December 1952
finland volbrengt
herstelbetalingen
aan sowjet unie
[spionage I
proces
in zweoenI
i_.
economische conf r
in moskou
CNGELANL
ICOMM ZUIVERlNGl
KABINET
PINAY VALT
W//////B
1 ONDERHANDELINGl
OVER USA BASES
[japan weer
souverein
i; [CHINA
y*7! Tuh
}UAStOKKOJ
SLEPENDE CONF
IN PAN MOEN JONj
INDIA
IINOO
1 CMINAiuit
[faroek
[afgezet]
1 ANTI RANSE|
ONLUSTEN
[STRIJO TEGEN COMM. REBELLENI
KCNYA
mau mau|
opstand!
ACTIE TEGEN
APARTHEIOS-
POLITIEK
CANADA
[eisenhoweri
[PRESIDENT
ZWARE
OVERSTRO-
MINGEN
[OVER USA
MEXICO
COLUMBIA
CCUA DOR
BEZOEK VAN
PRINS BERNHARD
pcpir
evita peron|
overleden
(argentin/e
PLAN TOT AANLEG
j VAN VLIEGVELDEN
VOOR ATOOM
BOMMEN AERPERS
NECERLANOS-
NOORSE CYCLOTRON
VOOR INOUSTRIEEL
ONDERZOEK
Grotnland
[PROEF
EIPLOSIFSI
KJCLUR4
Conodo
|PRQEFE»PL
•.■O0AR-
PROEF
EXPLOSIES
Initio
Broitht'
UONTlt
oen o l
Argeptm/è'
Zuid Al rik o
AtO O M L A B ORAT ORIA
IN STAAT VAN WORCHNG
Grot c
Oceaan
Atlantische
Grote
Oceaan
Oceaan
Indische
Oceaan
zuto.<-
A F RIKA
wettelijk blok
iMi/h Communittitch blok
III11) Arabische Liga
lüd Malcise staten
NIEUW ZEELAND
Jean de Lattrc
de Tassigny
Orerlcdcn 11 Ja
nuari, 63 jaar
oud, Franse Ho
ge Commissaris
cn opperbevel
hebber in Indo-
Chiiia. bekend
door zijn veld
tocht tegen de
Duitsers in J944,
Koning George
VI van Enge
land
Overleden 6 Fe-
bntari, 57 jaar
oud, na een long
ziekte. Koning
George was het
toonbeeld ran
een constitutio
neel vorst.
Dr Maria
Montessori
Overleden 6 Mei,
te Noordwijk aan
Zee Sl jaar oud,
aan een hersen
bloeding Mevr.
Montessori werd
wereldberoemd
door haar onder
wijsmethode
Eva Perón
Overleden 26 Ju
ni. 33 jaar oud.
Waarschijnlijk
aan kanker. De
vroegere filmfi
gurant c Era
Duarte had als
Sir Stafford
Cripps
Overleden 21
April, drie dagen
voor zijn 63e ver
jaardag.
Sir Stafford was
het economische
genie van Enge
lland en ccn van
de scherpzinnig
ste geesten van
de Labourpartij.
Graaf Carlo
Sforza
Overleden 4 Sep
tember. oud 78
jaar. Als minister
van Buitenlandse
Zaken van Italië,
speelde graaf
Sforza een grote
rol in de Euro
pese beweging.
f'ero,
loert
arh
Kurt
Schumacher
Ade
Dr Chaim
Weizmann
Overleden 'J No
vember, 77 jaai
oud, na een hing- m-
durige ziekte. Dr ***1
Weizmann, cc
der voormanm
van de Zionisi
sche beweging
was de eerste
president van dc
staat Israel.
TT EN hoge ambtenaar van het
Amerikaanse State Department,
deskundige in Russische aangele
genheden, ontwierp na de commu
nistische coup in Praag, die het dy
namische, agressieve imperialisme
van de Sowjet-Unie volledig ont
maskerde. een defensieve politiek
voor de vrije wereld. De ontwerper,
George Kennan hij was dit jaar
korte tijd ambassadeur in Moskou,
maar moest dit als onwelgevallig
persoon spoedig weer verlaten
gaf aan zijn politiek de naam „con
tainment". Een juiste naam, want
zij streefde naar een „inblikken" van
het Russische machtsbereik en het
scheppen van een kracht, die de vrije
wereld in staat moest stellen bij de
onvermijdelijke ontknoping die
niet beslist een oorlog zou behoeven
te zijn tegenover het communis
me een sterke positie in te nemen.
Kennan's concept werd aanvaard, is
sindsdien de officiële politiek van
de inmiddels nauw in de NATO ver
bonden democratische staten %'an het
Westen geweest en moet derhalve
ook eind 1.952 tot grondslag worden
genomen van de balans, die men aan
het einde van een jaar pleegt op te
stellen Doet men dit, dan kan men
vaststellen, dat ook in de afgelopen
twaalf maanden het communisme
kon worden gehouden binnen de
grenzen, die het op 31 December
1951 te middernacht had. De oorlog
in Korea, voor Moskou zeker even
voordelig als hij voor het Westen on-
voordelie is en door het communis
me dan ook welbewust, tegen de
verlangens van de gehele overige
wereld in. voortgezet, bleef beant
woorden aan zijn doel: verhindering
van openlijke communistische agres
sie elders. 'De oorlogen in Indo-
China en Malakka. die eveneens on
verminderd voorwoedden, zijn van
oudere datum dan die van Korea.J
OTAAL bleef de „koude oorlog",
een strijd, die door Moskou
wordt gevoerd met alle oirbare en
onoirhare middelen, behalve die van
openlijke oorlog, en streeft naar een
geweldloze verovering van nieuwe
strategische posities buiten het com
munistische imperium. Natuurlijk
richtte hn zich, de Russische traditie
getrouw, het hevigst naar die pun
ten, waar het Westen niet geheel
zonder eigen schuld het zwakst
is: de van een fanatiek nationalisme
bezeten Arabische wereld, het Indi
sche sub-continent, waar India en
Pakistan elkaar naar de strot drei
gen te grijpen om het bezit van
Kasjmir, het door burgeroorlog ver
scheurde Birma, dat feitelijk geen
staat meer is. doch slechts een geo
grafisch begrip.
VERENIGDE
STATEN
Steenkoolprod 5Q6min ton per joor
Staaiprod 96mln. ton per jaar
WEST EUROPESE KOLEN
EN STAAL GEMEENSCHAP
Steenkoolprod 201 min tonpjaor
Staaiprod 28 min ton per jaar
Stcenkoolprod 264mln ton p jaar
Staolprod 4Qmin ton per Jaor
Het is in dit enorme gebied, tus
sen Turkije en Indo-China gelegen,
dat de koude worsteling tussen Oost
en West naar een hoogtepunt dreigt
te worden gevoerd. Immers in West-
Europa en in het Verre Oosten
bouwde de vrije wereld, naar Ken
nan's recept ,in het afgelopen jaar
een militaire macht op. die welhaast
zeker nog ver ligt beneden de vei-
ligheidsminimum, maar Russische
pressie in die richtingen toch minder
waarschijnlijk maakt.
NBEKEND bleef, welke ont-
wikkeling zich in de militaire
en economische krachtsverhouding
voltrok vanzelfsprekend, want
juist op dit punt zijn de toch al
weinig mededeelzame Russen super-
geheimzinnig. Voor wat het Westen
betreft, weet men, dat in. West-Eifro-
pa thans 50 divisies meer of minder
paraat staan, dat de wapenproductie
op volle toeren is gaan draaien en
dat Amerika een waterstofbom tot
explosie heeft gebracht Daartegen
over staat, dat de NATO haar plan
nen voor de toekomst, met het oog
op het economische weerstandsver
mogen van West-Europa, ietwat
heeft moeten beperken en dat poli
tieke wrijvingen de herbewapening
van West-Duitsland uitstelden.
In West-Europa gelooft men vrij
wel algemeen, dat dc huidige inter
nationale situatie nog steeds een toe
passing van Kennan's politiek van
beperkte risico's eist Daarentegen
zijn in het dynamischer Amerika
sterrimen luid geworden, die haar
zouden willen vervangen door een
politiek van terugdringen van het
communisme. Het antwoord op de
vraag, welke koers nu verder moet
worden gevaren, zal in het komende
jaar worden gegeven door Eisenho
wer, de nieuw-gekozen president der
Verenigde Staten en in die functie
de feitelijke leidsman van het Wes
ten.
OCH, al die oude jaren, die toch ook eens spiksplinternieuw
geweest zijn! De een na de ander volgden ze elkaar op en
ze hadden zelfs geen gelegenheid een lege plaats achter te laten.
En dan: al die oude gebruiken, waarvan de folkloristen blijk
baar nooit moe worden te verhalen, in dunne en dikke boeken,
waarbij de een vrijmoedig overschrijft wat de ander (in wéér
een ander boek) tevoren had gevonden. Al die gebruiken wor
den vergeten, of in het gunstigste geval blijft er slechts een
herinnering over, een voorstelling, die misschien niet meer is
dan een vage afspiegeling.
IE kent er bijvoorbeeld de ge
schiedenis van de Nieuwjaars
fooi?
Het schijnt, dat niemand meer
met enige zekerheid kan zeggen
wanneer dit gebruik in ons land is
opgekomen. Ook kennen we de bij
zonderheden niet meer. die bij de
oude zede van de Nieuwjaarsfooi be
hoorden. Nu ja. we weten dat de
„Aschhaalders en de Karlieden'
alsmede de „Vullers en Aanstekers
der Lantaarnen" dat wil dus zeg
gen de voorlopers van ons hui
dige gemeentereinigings-personeel
evenals de beoefenaars van andere
thans veelal uitgestorven beroepen,
als bijv. de porders, de gewoonte-
hadden op Nieuwjaarsdag aan hun
cliëntèle een zogenaamde Rijmprent
aan te bieden. Dit gebruik kwam
tegen het midden van de achttiende
eeuw op en het heeft zich, hier en
daar,nog tot aan het begin van onze
eeuw staande kunnen houden. Een
Joodse manufacturer in Bolsward
een tachtig jaar geleden, gaf aan al
degenen, die hem kwamen geluk
wensen een grote rode zakdoek ten
geschenke. Wantrouwend van aard
(of zijn Pappenheimers kennende)
vroeg hij aan een paar van die
nieuwjaarsbezoekers, die hem, naar
hij dacht, voor de tweede maal kwa
men feliciteren:
„Zijn jullie de mannen van het
riool?"
Waarop de mannen in het minst
niet verontwaardigd, dat ze voor
putjesscheppers werden aangezien
antwoordden: „Neen, wij zijn de
mannen van de tonnetjes!'
Er is weinig wat nog aan deze
gewoonten herinnert; de „Nieuw
jaarsgroeten" van on?e couranten
bezorgers bijvoorbeeld, zijn er nog
een overblijfsel van.
Zonder geld
EEN fooi, dat weet men, is een
in beginsel onverplichte, doch
door gebruik geijkte vergoeding
voor bewezen diensten. Dit slaat,
dunkt ons, vrij aardig op de
Nieuwjaarsfooi, die ook heden ten
dage een landarbeider nog wel, na
dat hij zijn boer een gelukkig nieuw
jaar heeft gewenst, in de eeltige
hand wordt gedrukt. Alleen meent
men op goede gronden te kunnen
aannemen, dat de Nieuwjaarsfooi
reeds bekend was in de tijd toen er
in het dagelijks leven nog vrijwel
geen geld in omloop was
Wanneer dat geweest kan zijn?
Ongeveer vier eeuwen geleden, zo
leert ons prof. R. Fruin. de befaam
de Nederlandse historicus (1823
1899). had men in West-Friesland
buiten de steden, in het dagelijks
leven nog nauwelijks van geld ge
bruik gemaakt: „In de eerste jaren
van het bewind van Karei V", zo
vertelt deze geleerde, „stond er bij
voorbeeld op het eiland, dat zich
tussen de beide, later drooggemaak
te wateren van de Schermer en de
Purmer uitstrekte, maar één mo
len. waar alle boeren hun graan
moesten laten malen voor één oor
tje de zak. Maar dikwijls waren
ze niet in staat dat maalloon bij
een te brengen en dan betaalden ze
meteieren!" Eieren waren in
die dagen blijkbaar de gewone,
gangbare pasmunt. Prof. Bruin geeft
hiervan nog een interessant voor
beeld: „De enige wasvrouw, die
hier in de streek de hoofddoeken
van de struise boerinnen met zeep
mplaats van met de gewone dui-
vendrek waste een Brabantse van
afkomst ontving éen ei voor haar
moeite cn twee-en-dertig eieren
golden één stuiver!" Als we de fol
kloristen willen geloven, had ook
de Nieuwjaarsfooi oorspronkelijk
met een gave in geld helemaal niets
te maken. Volgens D. J. v. d. Ven
zou het woord „fooi", dat ook
thans nog bekend is in het Zuid-
bevelandse feestelijke koolzaad
fooi" en in het Westbrabantse
„Aardappelen- en boekweitfooi"
oorspronkelijk een feestmaaltijd of
een drinkgelag hebben aangeduid.
Hoe dit nu zij, men mag wel aan
nemen. dat later het geven van een
Nieuwjaarsfooi in geld, aan gezel
len en leerlingen, aan knechts en
meiden, vooral verband zal hebben
gehouden met het feit. dat tegen
het einde van het jaar de vorderin
gen werden geïnd en de schulden
betaald. Kortom, dit was de tijd
van het jaar. waarin handwerkslie
den, boeren lands- en kerkdienaren,
grondbezitters enz. over gereed
geld beschikten en het schijnt re
delijk. dat de in dienstbetrekking
staande personen hiervan een deel
meekregen in de vorm van een
Nieuwjaarsfooi, die men moet zien
als een soort toeslag op het over
eengekomen loon.
Van geheel andere aard waren de
Nieuwjaarsfooien, die adellijke of
rijke heren uitdeelden als beloning
voor lofdichten en zegenwensen.
Deze .Nieuwjaarsbladen" werden
niet zelden gedrukt en in vrij grote
kring verspreid Het oudst bekende
gedrukte Nieuwjaarsblaó werd 1
Januari van het jaar 1584 aan Prins
Willem van Oranje aangeboden, en
hij beloonde zijn twee boden, die
het hem kwamen overhandigen met
drie Carolusguldens als Nieuwjaars
fooi. Helaas mochten de zegenwen
sen niet in vervulling gaan, want,
zoals men weet, viel de Prins in dit
zelfde jaar nog door moordenaars
hand.
Een aalmoes
I N verscheidene streken van ons
A land trekken in onze dagen op
Nieuwjaarsdag vrolijke troepen plat
telandskinderen er op uit om de
buren geluk te wensen, waarbij ze
een rijke oogst aan lekkernijen bin
nenhalen. In de zogenaamde „goe
de oude tijd" echter hadden derge
lijke tochten, niet van kinderen,
maar van volwassenen, een heel
wat minder vrolijke betekenis. Hele
troepen werkloze handwerkers, dag
loners of andere behoeftigen liepen
boerderij na boerderij af om wat
brood, wat reuzelkanen of een stuk
je garstig spek in te zamelen en ook
wat koperen centen, die in een hou
ten nap klaar stonden. Hier kreeg
de Nieuwjaarsfooi het karakter
van een aalmoes. In onze dagen
zouden we nauwelijks een voorstel
ling kunnen hebben van de schrik
barende armoe, die er in ons land
een eeuw geleden heerste als we in
de bezettingstijd goen hongerwinter
hadden meegemaakt. ..De Nieuw
jaarsfooi". aldus lezen we m een
der. vele beschouwingen over diver
se Nieuwjaarsgebruiken, „was een
onmisbare bron om het karig loon
in de harde wintertijd aan te vul
len!" Precies één eeuw vóór onze
hongerwinter, in het jaar 1845. werd
de ellende zo groot in dit jaar
heerste de beruchte aardappelziek
te en was er een duurte waarmee
de lonen geen gelijke tred hielden,
ook al steeg de arbeidstijd tot 12
a 14 uur en zelfs nog langer dat
er in verschillende Hollandse ste
den hongeroproeren uitbarstten,
waarbij bakkerswinkels werden ge
plunderd. In de streek van Olden-
zaal, Enschede en Almelo werd in
dat jaar boomschors en zand in het
roggebrood meegebakken. hetgeen
ernstige maag- en ingewandsziekten
tot gevolg had. De Nieuw jaarsfooi
verloor in die tijd zijn idyllische
betekenis De wens „een gelukkig
nieuwjaar" moest voor velen wel
als een bespotting klinken: ze had
den de hoop opgegeven, dat het va
derland voor hen als vrije, wer
kende mensen nog ooit bewoonbaar
zou kunnen worden gemaakt. De
landverhuizing naar Amerika steeg
in die tijd van enkele honderden
tot ettelijke duizenden per jaar.
In deze sfeer kon de gemoedelijke,
patriarchale Nieuwjaarsfooi zich hoe
langer hoe minder handhaven en
men kan wel zeggen, dat ze met de
ontwikkeling van de industrie en
met de opkomst van de moderne
arbeidersbeweging gaandeweg is
verdwenen.
De reeks atoomproeven in Ne
vada werd dit jaar voortgezet
met nieuwe explosies. Voor het
eerst namen militairen aan de
proeven deel. Een van de explo
sies werd per televisie uitgezon
den. Ruim 35.000 Amerikanen
zagen de paddensioelwolk.
lMffiUWE atoomontploffingen, het
1 atoomkanon, de atoomduikboot,
electronisch gerichte raketten en
door geluidsmuur brekende straal
vliegtuigen maakten dreunend, gil
lend en gierend nieuws in 19.52 De
techniek deed enkele reuzenstappen
op een weg, waarvan niemand pre
cies kan zeggen waarheen hij leidt
Eén van de talrijke explosies die dit
jaar in de hele wereld plaats von
den. liet een dreigende echo na: de
eerste waterstofbom „verdampte"
een koraaleiland in de Eniwetokar-
chipel. Het verschrikkelijkste wapen
ooit door mensen uitgedacht, wierp
zijn infernaal licht over de aarde.
De Britten brachten hun eerste
atoombom tot ontploffing op dc
Monte Bello-eilanden. zij demon
streerden een nieuw raketwapen cn
openden de eerste geregelde vlieg-
dienst met straalvliegtuigen.
Het menselijk vernuft richtte zich
niet alleen op vernietiging. Euro
pese atoomgeleerden besloten een
centraal laboratorium te vestigen in
Genève. Daar zal het gebruik van
atoomenergie voor vredesdoeleinden
worden onderzocht.
Dc geleerden maakten ons dit jaar
steeds meer vertrouwd met de ge
dachte. dat binnen afzienbare tijd
een tocht naar de maan mogelijk is.
Hoe het precies moet gaan via
een in het heelal roterend ruimte
station ligt allemaal al theore
tisch vast. De technische mogelijk
heden zijn er ook. Het is alleen nog
een kwestie van geld en tijd.
Tenslotte was er dit jaar ook het
raadsel van de vliegende schotels.
Radar noch snelle straaljagers die
achter het vreemde verschijnsel
aanjoegen, waren in staat het raad
sel op te lossen.
Deze bestuurbare bommen ge
bruikten de Amerikanen in Ko
rea. In de staart van het projec
tiel, dat zes ton weegt, bevindt
zich een ontvanger. Door middel
van signalen kan de bombardier
de richting van de bom wijzigen.
Het raadsel van dc vliegende
schotels werd niet opgelost.
Wel slaagden enige mensen, on
der wie deze Amerikaanse ma
rineman er in. het geheimzin
nige verschijnsel te fotografe
ren.
Dc Britten onthulden- in Augustus iets over hun nieuwste raket
wapen. Het projectiel kon een snelheid ontwikkelen van 3200 kilo
meter per uur en hoger vliegen dan enig vliegtuig. Bovendien kun
nen de projectielen, dank zij ingewikkelde electronische apparaten
zelf hun doel opsporen en vernietigen. De raketmotoren, die de
„bom" voortstuwen vallen in de lucht automatisch af.
'tl NAGASAKI
[MWCTOX
Au» t rol it
Westelijk blok
Communistisch blok
vindpiaotscn van (Jronlum
V /<rvaardiging van atoombommen
