186
187
duiventil bij boerderij Princenhof in Hamersveld. De originele til
is na jarenlange verwaarlozing in 1968 afgebroken en (in afwachting
van betere tijden door de gemeente opgeslagen.
Vorig jaar verscheen het boek Nederlandse duiventillen, door H.W.M.
Giezen-Nieuwenhuys en C.C.S. UJilmer. Kern van het boek vormen 40 aqua
rellen van duifhuizen. De exemplaren bij Heiligenberg en Den Treek zijn
beide afgebeeld, laatstgenoemde zelfs op de voorplaat. Daarnaast bevat
het boek een uitgebreide inleiding. Achterin staat een aangevulde lijst
van duifhuizen, die 89 torens en -tillen bevat.
Bij het doornemen van de lijst valt op dat de meeste duifhuizen bij kas
telen of landgoederen horen. Dat klopt ook wel. In de Middeleeuwen was
deze vorm van kleinschalige veehouderij voorbehouden aan de hoge geeste
lijkheid en de adel. Vanaf de 16de eeuw gingen ook burgers duiven houden.
Het recht bleef echter beperkt tot de eigenaars van een bepaalde hoeveel
heid land.
Duiven werden gehouden als voedsel, maar ook om de mest. Nog in 1931
werd bij kasteel Amerongen 4000 kilo duivemest in het openbaar verkocht.
Vooral de tabaksteelt maakte er graag gebruik van. Tabaksplanten ver
eisen veel nitraat en fosfaat en duivemest bevat beide. De plaggenmest
die in onze streken gebruikelijk was, schoot voor de tabakskuituur
tekort door gebrek aan fosfaat. Het is bekend dat in de 17de en 18de
eeuw uit het hele land duivemest werd vervoerd naar de Gelderse Vallei
en de aangrenzende delen van de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe, ge
bieden die toen het centrum vormden voor de tabaksverbouw (Roessingh,
pp. 125 vlg.). Het is misschien geen toeval dat in dit gebied ongeveer
een kwart van de overgebleven duifhuizen te vinden is. In ieder geval
blijkt de duivenhouderij meer te zijn geweest dan een elitaire hobby.
De band met de tabaksteelt, waarvan verder zo weinig sporen zijn over
gebleven, kan een extra argument zijn voor behoud van de duifhuizen in
onze streek.
Literatuur
Giezen-Nieuwenhuys, H.W.M. C.C.S. UJilmer. Nederlandse duiventillen;
historische duifhuizen geschilderd en beschreven. Terra, Zutphen 1987.
Karsemeijer, H.N. G.A. Gvereem. "Duifhuizen in Nederland", Bulletin
Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond. 1985, jrg.84 pp. 220-230.
Roessingh, H.K. "Inlandse tabak; expansie en contractie van een handels
gewas in de 17e en 18e eeuw in Nederland", A.A.G. Bijdragen 20. Land
bouwhogeschool Uageningen 1976.
Duivenvlieggaten en het torentje van Oud-Leusden
J. Verduin
Het artikel van mevrouw A. Lakeman-Blom over duiventorens in de 4de
jaargang, nummer 2 eindigt met een vraag; Waarom zitten er gaten in
het torentje van Oud-Leusden en zijn dit duiven-vlieggaten
Hoewel ik op dit gebied een absolute leek ben, lijkt het me aardig
mee te delen wat de heer F.J. Dieters uit Stoutenburg me een half jaar
geleden over het torentje heeft verteld. De heer Dieters was destijds
betrokken bij werkzaamheden aan het torentje en noemde mij uit het
hoofd een aantal bijzonderheden over de konstruktie;
- De muurdikte bedraagt onderaan cirka 2 meter en is bovenin cirka
1.80 meter.
- De muurvulling bestaat uit veldkeien in schelpenkalk
- De muurgaten bovenin de toren dienen oorspronkelijk voor het aan
brengen van steigerwerk ten behoeve van dakreparaties.
Tijdens herstelwerkzaamheden in de jaren veertig heeft men nog van
deze muurgaten gebruik gemaakt voor het aanbrengen van hulpkonstruk-
ties. Volgens de heer Dieters was de muurvulling een bijzonderheid,
waaraan de toren wellicht zijn hoge ouderdom te danken heeft. Slopen
van het muurwerk kon nooit rendabel zijn.
Helaas is de heer Dieters in juli van dit jaar overleden.
De kopermolen aan de Tweede Steeg
J. Verduin
Inleiding
Het kruispunt van de Hessenweg met de Barneveldsche beek wordt vanouds
aangeduid met 'De Kopermolen'. De brug over de beek en de op de zuide
lijke oever gelegen boerderij houden de naam levend. Het bewuste kruis
punt ligt 500 meter noordwestelijk van de dorpskern Stoutenburg. De
beek heeft hier sinds eeuwen de grens gevormd, eerst tussen Stouten
burg en Amersfoort en vanaf 1969 tussen het nieuw gevormde Leusden
en Amersfoort.
