yx
'V/ n n - i
J<7/^/7cyz
68
Bij de wieg van Hamersveld
Jan Verduin
Inleiding
□ver het ontstaan van Hamersveld zijn we betrekkelijk slecht gedo
cumenteerd. De meest toegankelijke informatie is van Cor van den
Hengel (1) en (2) en van W.A.G.Perks (3) afkomstig.
Algemeen wordt aangenomen dat de ontwatering van het centrale veen
gebied, de zgn. Hamersveldse ontginning, rond 1150 zijn beslag heeft
gekregen.
Het oud-archief van de gemeente Leusden gaat niet verder terug in de
tijd dan tot de eerste helft van de 17e eeuw. Er zijn dan sinds het
begin van de ontginning bijna vijf eeuwen verstreken. Desondanks
blijkt het archief gegevens te bevatten die nieuw licht werpen op de
ontstaansgeschiedenis van Hamersveld.
De volgende onderwerpen zullen in deze bijdrage aan de orde komen:
- De "ploeg" als oppervlaktemaat in Hamersveld;
- Een kaart van de Hamersveldseweg van 9 november 1727;
- De naamsafleiding van de boerderij "De Zuidwind".
Dan worden de feiten op een rijtje gezet, er volgt een korte konklu-
sie en een poging tot rekonstruktie van het oude Hamersveld.
Het wordt géén eenvoudig verhaal, de stof leent zich er niet zo toe.
Om de gang er nog enigszins in te houden moet ik noodgedwongen met
talrijke noten werken, waarvoor mijn excuses.
De ploeg als oppervlaktemaat in Hamersveld
Het woord ploeg kent verschillende betekenissen. Volgens etymolo
gische woordenboeken was een middeleeuwse betekenis van ploeg "een
stuk land" (4) of "een akkermaat" (5).
Van Iterson (6) schrijft over deze ploeg: "Laatst genoemde zéér
oude benaming, welke in verschillende streken van West-Europa wordt
aangetroffen, wordt vaak promiscue (door elkaar) gebezigd met de naam
hoeve. Door beide uitdrukkingen wordt aangeduid een complex lande
rijen van een bepaalde grootte, (eventueel met daaraan verbonden
waardelen op gemeenschappelijke gronden), benoodigd voor het uit
oefenen van een normaal boerenbedrijf."
69
•x
Afb. 1. Een stukje tekst van de uitzetting van het Logiesgeld uit 1728.
- Tot Welke voorsz. lasten ter somme van negen hondert negen en vijf-
tigh gulden ses Stuijvers veertien penningen zijn 63 9/1G ploegen
uijtmakende drie duijsent agt hondert vier en dertigh mergen, die de
opgesetenen onder de resp.e geregten gebruijken, dogh vermits de
waerden, volgens de conditiën van verpagtinge niet sullen werden
gequotiseerdt zoo moeten de 63 9/10 ploegen vermindert worden met
15 ploegh zijnde alsdan drie duijsent sevenhondert negen en vijftigh
mergen.
- 3759 mergen.-
