in
70
71
Deze ploeg werd rond 1700 nog als oppervlaktemaat in Leusden ge
bruikt, vooral in documenten met betrekking op de zgn. Slaperdijks-
lasten en het Logiesgeld. Dat Logiesgeld was een belasting (eigen
lijk een servituut) op alcoholhoudende drank.
Merkwaardigerwijs werd deze belasting geheven op basis van de
totale hoeveelheid grond waarover men beschikte. Waarden of her
bergiers waren echter vrijgesteld; zij betaalden hun belasting op
sterke drank via een andere heffing, die van het "Gemaal en Cleyn
Segel".
De Leusdense (Hamersveldse) ploeg mat 60 "morgens", waarbij de
morgen op ca. 6/7 ha. mag worden gesteld. De ploeg komt dus overeen
met ruim 50 ha.; er gaan krap twee van die ouderwetse ploegen in
één vierkante kilometer.
Voor het woord "morgen" worden in oude aktes ook wel de woorden
"mergen" of "mergentaal" gebruikt. Volgens de "Dikke van Dale" moet
het meervoud van morgen met een "s" worden geschreven, hoewel me
dat enigszins vreemd in de oren blijft klinken.
Het omrekensommetje van ploegen in morgens komt in de documenten
betreffende het logiesgeld en de slaperdijkslasten een aantal keren
voor, zodat vergissingen in dit opzicht niet mogelijk zijn (7).
Ik wil dit beklemtonen, omdat zowel Perks (8) als Cor van den
Hengel (9) de ploeg op slechts 16 morgens stellen.
De ploeg van 16 morgens heeft, en dan nog in de tijd beperkt, voor
de markegenoten van de Leusderberg gegolden, echter niet voor de
boeren van Hamersveld.(afb. 1). Deze konden niet, zoals de boeren
in (oud-)Leusden, voor hun steken van plaggen en het houden van
schapen terugvallen op een gemeenschappelijke heide.
Het eigen bedrijf moest deze primaire behoeften kunnen dekken en der
halve veel uitgestrekter zijn.
(Uó J_ 11 u
<3 7> fcrln. Ifïgl- ir lf
^~o
v - r
11
''H <"V- V-
Afb. 2. Men moest noodgedwongen met breuken gaan rekenen. In dit
stukje tekst wordt het grondbezit van de vrijgestelde her
bergiers becijferd. De uitzetting dateert uit 1698.
- Willem Buijsch wed.e 2/15 1/20 1/15 1/15 1/15 1/15
1/15 maeckende tsamen 31 mergens
Jan Evertsz. int Swarteberghje 1/20
1/40 1/15 1/20 tsamen 11j mergen
Dirck Aelten in de Moff 1/12 1/4
1/60 tsamen 21 niergen
Geurt Sijmonsz3/16 1/8 1/16 225 mergen
(Reken maar na, de ploeg kwam op 60 morgens. Geurt Sijmonsz. was de
waard in de Zwarte Steeg).
Er waren destijds meerdere belastingen op basis van het grondbezit of
van de hoeveelheid bewerkte grond, zoals het oudschildgeld, het mor
gengeld en het huisgeld. Deze werden echter geheven op basis van de
"goede" morgens, de echt produktieve of in cultuur genomen grond,
meestal slechts een fraktie van het totale aantal morgens. Verder
werd bij deze belastingen vrijwel altijd in morgens en niet in
ploegen gerekend. Dat had een goede reden, want het rekenen in
ploegen was lastig.
Afb. 3. Ook hier ritselt het van de breuken. Dit is het eerste blad
van de uitzetting van 1698 betreffende Hamersveld. De volle ploeg is
uitgangspunt en wordt met 14 guldens en 12 stuivers belast.
Sommetjes als 1/2 van 7/8, 1/5 van 2/3 en 4/5 van 2/3 geven een glo
baal inzicht hoe de afsplitsingen zich hebben kunnen voltrekken.
