234
zaken. Zo werd er afgesproken dat de ingezetenen de dijk-, molen- en
polderlasten in tegenstelling tot de buurtlasten en Slaperdijksgelden
wel aan de nieuwe gemeente moesten betalen. Voorts werd 1 januari 1837
de peildatum voor de alimentatie der behoeftigen. Degenen die al voor
1837 armlastig waren, werden nog door de oorspronkelijke gemeente
onderhouden. Tot slot werd bepaald dat de grenswijziging ook gold
voor de kerkelijke gemeenten. Zo konden Hervormden uit Donkelaar
zonder bezwaar gaan kerken in Woudenberg.
De grondruil van Donkelaar betekende niet de enige grenswijziging
voor Leusden en Stoutenburg. Met name waren er ingrijpende verande
ringen van de gemeentegrens met Amersfoort (1894/1916). Polak schreef
uitvoerig over de grensafbakening met Amersfoort.
Samenvattend kunnen we stellen dat de gemeente Leusden grofweg is
ontstaan uit de gerechten Leusden c.s. (zonder Donkelaar) en Asschat,
terwijl Stoutenburg het gelijknamige gerecht omvatte met de stads-
kampen van Amersfoort.
Samenvoeging Stoutenburg en Leusden
Het Provinciaal Blad nr. 56 berichtte in 1829 over het plan om de ge
meenten Stoutenburg en Leusden/Asschat samen te voegen. Het gemeente
bestuur van Leusden kwam daarop in vergadering bijeen en besloot de
provincie te informeren over de bezwaren, die tegen een dergelijke
bamenvoeging bestonden. Allereerst stond Leusden niet te springen om
met Stoutenburg samen te gaan, omdat laatstgenoemde gemeente er finan
cieel gezien niet zo florissant voor stond. Dit was toe te schrijven
aan het relatief grotere aantal behoeftigen in Stoutenburg. Bovendien
stelde men dat de "communicatie" tussen Stoutenburg en Leusden ernstig
belemmerd werd door de beek en laaggelegen landerijen langs de grens
scheiding die 's winters onder water stonden. Beide bezwaren achtte
het Leusdense gemeentebestuur echter wel door billijke schikkingen
uit de weg te ruimen. Hoe er in Stoutenburg werd gedacht over een
mogelijke samenvoeging is mij onbekend. De Belgische Opstand van
1830 droeg er in ieder geval toe bij, dat de herindelingsplannen
in de ijskast belandden.
Toen in 1853 de plannen om Leusden en Stoutenburg samen te voegen
weer tevoorschijn werden gehaald, richtte de Leusdense bezwaren
zich wederom op de bovengenoemde punten. Bovendien trok men in twijfel
of de gemeentelijke herindeling wel zou leiden tot de beoogde bezuiniging
en wees men erop dat de uitgestrektheid van de toenmalige gemeente
235
Leusden veel problemen gaf. Laat staan als Stoutenburg daar nog bij
werd gevoegd.
Van Stoutenburgse zijde werd vernomen, dat zij de mogelijke financiële
voordelen van samenvoeging niet vonden opwegen tegen het communicatie
probleem. Voorts betreurden zij dat met de oprichting van een nieuwe
gemeente Leusden de naam Stoutenburg "die zo oud in de geschiedrollen
voorkomt" verloren zou gaan.
Dit laatste was overigens de enige weerklank tegen de samenvoeging die
als immaterieel te bestempelen was. Ten onrèclbte beweerden sommigen
bij de herindelingsperikelen van 1969 dat de verschillende aard van
de bevolking (op godsdienstig gebied)een samenvoeging van Leusden
en Stoutenburg ook alsin de 19e eeuw ongewenst had gemaakt. In 1853
was Stoutenburg overwegend katholiek (ongeveer 85 De verhouding
katholiek-protestant was in Leusden toen grofweg fifty-fifty, waarbij
aangetekend moet worden dat de kern Hamersveld als katholiek te
boek stond en Leusbroek als protestant. Natuurlijk is het niet uit
gesloten dat er op straat om godsdienstige redenen afkeurend werd
gesproken over een mogelijke samenvoeging. In het afchief heb ik
daar echter niets ziwart op wit over gevonden.
Beide gemeenten hadden altijd al dezelfde persoon als burgemeester.
Onder zijn leiding werkten de buurgemeenten op bepaalde punten (mili
tie-zaken) samen, hetgeen in voorgaande eeuwen in kerspelverband
of op waterstaatkundig gebied ook al het geval was. Je zou kunnen
zeggen dat Leusden en Stoutenburg langzaam hebben kunnen wennen aan
een gezamenlijke toekomst, die niet in 1853 maar pas veel later, in
1969, daadwerkelijk haar beslag kreeg.
Relevante bronnen
G. van Leeuwen, Samenvoeging Stoutenburg en Leusden (in 1853) in:
Verenigingsorgaan Historische Kring Leusden, jg. 8 (1992), nr 2
liJfiG. Perks, Geschiedenis van de gemeentegrenzen in provincie Utrecht
van 1795 tot 1940, uit: Provinciale Almanak Utrecht, jg. 34 (1962)
R. Polak, De grens tussen Leusden en Amersfoort, in: Flehite, jg. 19
(1988) nr 3/4, p. 48-53
J. Verduin, Van grenzen en gerechten, in: Verenigingsorgaan Hist.
Kring Leusden, jg. 5 (1989), nr. 4 en jg 6 (1990) nr 1
Archief gemeente Leusden: agenda 1829-1836, 1853-1855; grensbep.
Archief gemeente Stoutenburg: agenda 1853; procesverbaal grensbep.
