16 september 1992
Bijlage
De arbeidsinzet
De spoorwegstaking
252
In samenhang met de onthulling van een nationaal verzetsmonument moest in dit
overzicht het accent wel vallen op de werkzaamheden van de TD-verzetsgroep.
Voor zulke activiteiten in Leusden werden twee jaar geleden drie Yad Vashem onder
scheidingen uitgereikt.
Daarom mag hier niet onvermeld blijven, dat de onderscheiding vooral is toegekend
aan wie 'met gevaar voor eigen leven' vervolgde joden hebben gered. 'Hij die een
mensenleven redt, heeft als het ware de hele wereld gered'.
In de toespaak namens de Israëlische ambassade is gememoreerd hoe de naam
'De Mijlpaal' van het huisje aan de (toen nog) Heiligenbergerweg 41voor veel
geredde joden de belangrijkste 'mijlpaal' in hun leven is gaan betekenen.
Literatuur.
Hans Buiter en Ignace de Haes, Het geruisloze verzet, de geschiedenis van de TD-
verzetsgroep tijdens de Duitse bezetting. Uitgave Kerk en Vrede, Amersfoort, 1988.
- J. Verduin, De T.D.-groep en het vervalsen van persoonsbewijzen, in: Historische
Kring Leusden, 5de jaargang,(1989), nr 2, blz 229-234.
- Harry Theeboom (Alias Frans Jan Berkenbosch), Als kind van 16 jaar moest ik in één
dag volwassen zijn, mijn onderduikverhaal.
- Het geruisloze verzet 50 jaar na dato, ter herinnering aan de 'TD' reünie gehouden
op 16 september 1992 te Leusden, (redactie H. Theeboom)
In bovenstaand artikel werd, met Leusden als voorbeeld, één van de facetten van
TD-activiteiten belicht. Om aan het stille verzet van ambtenaren recht te doen, moet
ook naar twee andere belangrijke aspecten van dit verzetswerk verwezen worden.
Daarbij is ook gebruik gemaakt van verkregen mondelinge informatie vanuit de
TD-groep.
In april 1942 werd door de bezetter een begin gemaakt met de openlijke gedwongen
tewerkstelling in Duitsland. De achtergrond hiervan werd gevormd door de zware
nederlagen aan het 'Oostfront' en de noodzaak de oorlogsproduktie op te voeren.
De Duitse overheid wenste een verandering van de gemeentelijke arbeidsbeurzen.
Zij wilde een organisatievorm, waarin maatregelen snel in de uiterste hoeken van het
land aan ambtenaren bekend gemaakt konden worden. Een eventuele weerstand van
bij de gemeentelijke instellingen werkende ambtenaren, moest door strenge controle
onderdrukt worden.
Op 1 mei 1941 waren er 37 Gewestelijke Arbeidsbureaus (GAB) en 143 bijkantoren
253
opgericht. Bovendien was er een Rijks Arbeidsbureau om de maatregelen te
coördineren. Bij elk GAB werd een Fachberater aangesteld, doorgaans een Duitse
nationaal-socialist die controle op de gang van zaken uitoefende.
In Rotterdam probeerde een groep van twintig mensen van het GAB door ambtelijk
knoeien met o.a. valse afkeuringen de uitzending van Nederlandse arbeiders naar
Duitsland te saboteren.
Eén van deze mensen heeft na contacten met Hendriks een bijzondere rol gespeeld
bij de opbouw van een landelijk netwerk. Het voordeel van werken in groter verband
was natuurlijk dat gebruik gemaakt kon worden van de deskundigheid van ambte
naren uit andere sectoren.
Toen de deportaties van de joden in 1943 praktisch voltooid waren, heeft de TD-
groep zich ingezet voor het beschermen van Nederlandse mannen die door de Duit
sers met uitzending werden bedreigd. Meer hierover is te lezen in het boek 'Het
geruisloze verzet', in de hoofdstukken 1.3 en 3.3.1 t/m 3.3.9
Aan de spoorwegstaking, die door de regering in Londen uitgeroepen werd, was in
Nederland al vóór september 1944 organisatorisch werk vooraf gegaan.
De organisatie lag in handen van één van de directeuren van de NS en een vertegen
woordiger van de personeelsraad. Het Nationaal Comité van Verzet zou de staking
door het gehele land organiseren. Het Nationaal Steunfonds zou de staking
financieren, als het de verantwoording over het financiële gedeelte van de staking zou
krijgen. De TD-groep was zijdelings bij de staking betrokken, doordat zij stakers in
sommige gevallen van papieren voorzag.
Al gauw merkte de TD-top, dat er overal in het land gebrek aan leiding was.
Men besloot zich actief met de spoorwegstaking te gaan bemoeien. Vooral in het
Noorden en Oosten van het land hebben de TD-leden uiteindelijk een groot aandeel
gehad in de communicatie en organisatie bij de financiering van de spoorwegstaking.
Tevens heeft het netwerk vooral gezorgd voor het uitbetalen van de lonen aan de
stakers. De koeriersters van de TD-groep hebben hierin een grote rol gespeeld.
