de TD-groep 1994: een nationaal monument het begin 244 245 Op de zojuist beschreven manier kon men aan onderduikers een veilige identiteit verstrekken. Toen de Amersfoorter Hendriks individueel joodse onderduikers ging helpen, had hij persoonsbewijzen en distributiebescheiden nodig. Hij kwam in contact met de al genoemde Leusdense ambtenaar. Deze wees hem de weg hoe hij onder duikers kon 'rondzetten in de gemeenteadministratie'. Hendriks, die zelf geen gemeenteambtenaar was, vond het systeem zo ingenieus dat zij gingen samenwerken om de nog zwakke plekken uit het systeem te verwijderen en de opzet te verfijnen. In het vervolg zal duidelijk worden, hoe Hendriks, als een geboren organisator, in het land contacten legde en op die manier een netwerk tot stand bracht, dat uitgroeide tot een landelijke verzetsgroep onder ambtenaren van bevolkingsregisters, distributie kantoren, arbeidsbureaus en falsificatie- ateliers. Pas later in de bezettingstijd werd dit netwerk door andere verzetsorganisaties "de TD-club" genoemd. Hoe is deze naam, waarin "TD" voor Tweede Distributiestam kaart staat, ontstaan? Dit heeft alles te maken met de heel eigen manier, waarop de plannen van de bezetter met die tweede distributiestamkaart werden gesaboteerd door administratief verzet. Mede daardoor mislukte de opzet van Seyss Inquart en Rauter. Bij de inwerking treding waren alle onderduikers al voorzien van deze tweede, nieuwe, stamkaart. Op 16 september 1992 werden in Leusden drie hoge Israëlische Yad Vashem Onder scheidingen uitgereikt, als erkenning voor het redden van joodse onderduikers door de activiteiten in Leusden en Amersfoort. Bij die gelegenheid nam een aantal onderduikers het initiatief voor het plaatsen van een nationaal monument voor allen die aan 'het geruisloos ambtenarenverzet' hadden meegewerkt, en trad ook een comité van aanbeveling naar buiten. Nu, twee jaar later, dit monument onthuld wordt, is er alle reden om in ons blad op de activiteiten van deze verzetsgroep van nationale betekenis de aandacht te vestigen. Behalve van de al jaren geleden gepubliceerde literatuur, is daarvoor van het recent verspreide onderduikverhaal van Harry Theeboom (alias Frans Jan Berkenbosch) als bron gebruik gemaakt. Het is wel zaak de uitdrukkelijke wens van de nog in leven zijnde TD verzetsmensen te respecteren, 'dat alle publiciteit rond de onthulling van het nationaal monument in Leusden naamloos zal geschieden, met uitzondering van één persoon wiens naam in het verhaal over de TD-verzetsgroep niet mag ontbreken. Dat is de naam van wijlen prof. dr. A. Hendriks uit Amersfoort, de stuwende kracht en grondlegger van de TD-verzetsgroep. Hij was het die openingen heeft gecreëerd om het geruisloze verzet in een groot deel van het land steun in de rug te geven.' Door zijn naam -ook in dit artikel, als enige- te noemen, worden al diegenen geëerd, die een bijdrage aan het geruisloze ambtelijke verzet hebben geleverd. Het is immers bekend dat vanaf 1941 ambtenaren, ieder op hun eigen wijze, op lokaal en regionaal niveau hun nek hebben uitgestoken. Het ambtenarenverzet heeft zich afgespeeld in honderden gemeenten van ons land, en het verhaal dat u nu gaat lezen zou zich, wellicht in iets andere vorm, ook in een andere gemeentesecrtarie hebben kunnen afspelen. Nu er in Leusden een nationaal monument onthuld is, komt de eer toe aan allen die in het geruisloze verzet hebben gezeten. Na 5 mei 1945 hebben alle leden van de TD- verzetsgroep zich uit het verzet teruggetrokken. Zij stelden geen prijs op een eerbe toon en onderscheidingen. Daar ging het hen niet om. De invoering van de tweede distributiestamkaart, waarvan de naam TD-groep dus is afgeleid, speelt in de periode van het najaar 1943 tot de zomer 1944. Toen was de manier, waarop aan onderduikers een veilige identiteit werd bezorgd al veel geperfec- tioneerder dan in de eerste periode, midden 1942. Maar hoe kwam de zaak dan op gang in 1942? We zagen al dat men in het begin aan onderduikers een echt persoonsbewijs verstrekte waarop de gegevens waren ingevuld van een bestaand persoon. Zo kreeg bijvoorbeeld Harry Theeboom, toen hij in augustus 1943 uit Amsterdam naar Leusden gehaald werd, de identiteit van de 3 maanden jongere Frans Jan Berken bosch. Zolang de echte Frans Jan 'onze alias' maar niet ontmoette, zou dit geen problemen geven. En de kans op zo'n contact was nagenoeg uitgesloten, omdat Frans Jan in een internaat tot priester werd opgeleid. De allereerste onderduikers waren in de zomer van 1942 op een nog primitievere manier -als dat een goede term is- aan een persoonsbewijs geholpen. Het was de familie Cohen, de joodse brood- en banketbakker uit Amersfoort. Zij werden in Leusden opgevangen. De uit 4 personen bestaande familie Cohen kreeg een persoonsbewijs, met verzonnen gegevens en uiteraard zonder vette 'J' erin. Als een controleur navraag zou doen, zou de ambtenaar in Leusden kunnen melden dat de bewuste personen inderdaad ingeschreven stonden in het bevolkingsregister. Maar een geboortebewijs zou, indien nodig, natuurlijk nooit getoond kunnen worden. Dat was wel het geval als de gegevens van bestaande levende personen gebruikt werden voor een persoonsbewijs, vandaar dat het systeem werd verbeterd.

Historische kranten - Archief Eemland

Historische Kring Leusden | 1994 | | pagina 6