de methode werkt
de volariër Frans Jan Berkenbosch
250
waaronder schoolvrienden; ook zij leefden allen onder andere namen.
Zelfs werd met hem afgesproken, hoe hij zou moeten reageren als de Duitsers onver
hoopt zouden ontdekken, dat hij besneden was. Dit zou dan in Zuid-Afrika, waar
Harry Theeboom inderdaad gewoond had, om gezondheidsredenen zijn gebeurd.
Na enige tijd vertrok Harry naar de Achterhoek, waar hij nota bene door Hein Cohen,
die als eerste onderduiker in Leusden onderdak had gekregen, van de trein werd
gehaald.
In de Achterhoek werd Harry in september 1943 gearresteerd, op zijn onderduik
adres, als Frans Jan Berkenbosch.
Natuurlijk waren de Duitsers ervan overtuigd, dat hij een jood was. De Grune Polizei
bracht hem naar de gevangenis in Arnhem.
Vanaf het eerste moment van zijn gevangenschap bleef Harry Frans Jan Berken
bosch. Bij de S.D. in Arnhem klampte hij zich vast aan de wetenschap, dat -hoe dan
ook- zijn persoonsbewijs in elk geval niet vals was.
Uiteindelijk zei hij, dat ze maar naar het gemeentehuis moesten bellen, waar hij het
persoonsbewijs had gekregen.
Natuurlijk bracht de arrestatie van Harry Theeboom de groep in een alarmfase. Men
dook enige tijd onder tot het weer rustig werd.
In november werd de gemeentesecretarie in Leusden gebeld door iemand van de
Joodse Raad in Arnhem, die betrokken was bij transporten naar Westerbork. Het ging
om inlichtingen over een zekere Frans Jan Berkenbosch.
Na enige minuten wachten antwoordde de ambtenaar, dat hij vastgesteld had, dat
inderdaad in Leusden de naam Frans Jan Berkenbosch bekend en geregistreerd
was.
Nu er kennelijk geïnformeerd werd, lag het voor de hand, dat men bij een verdere
onderzoek terecht zou komen bij het O.P B.-register in Den Haag.
Daartegen moest iets ondernomen worden.
Hendriks slaagde erin om een contact te leggen in Den Haag. De kaart van de echte
Frans Jan Berkenbosch werd uit het register gehaald en vernietigd. Het was nog
beter geweest, als er een kaart met foto en handtekening van Harry Theeboom voor
teruggezet had kunnen worden, maar die waren niet beschikbaar.
Er zou natuurlijk ook navraag gedaan worden bij de gemeentesecretarie van Amers
foort. Daarom moest de archiefkaart van de echte Frans Jan omgewisseld worden
met gegevens van de dubbelganger. Om druk uit te oefenen op een Amersfoortse
ambtenaar van wie medewerking nodig was, schreef de ambtenaar in Leusden een
dreigbrief aan zichzelf, zogenaamd namens de illegaliteit, waarin medewerking geëist
251
werd voor het geval de SD navraag zou doen naar de juiste identiteit van Frans Jan
Berkenbosch, geboren te Utrecht op 25 november 1926.
Hij ging naar Amersfoort en toonde deze brief schijnbaar terloops en vertelde zich niet
te willen laten doodschieten. De collega dacht er net zo over en zou dus meewerken.
We zagen al dat de SD ervan overtuigd was, dat de gevangen genomen Frans Jan
Berkenbosch een jood was. Na 14 dagen gevangenis in Arnhem werd Frans Jan
weggevoerd. Aan een dame van de Joodse Raad op het Arnhemse station, die hem
vertelde, dat hij naar Westerbork gebracht zou worden, vroeg hij verbaasd wat hij
daartegen moest doen, want hij was geen jood.
In Westerbork zou hem blijken, dat deze mevrouw iets over hem had doorgegeven.
Men was met zijn situatie bekend en er zou contact worden opgenomen met kamp
commandant Gemmeker.
In afwachting daarvan bleef hij Frans Jan Berkenbosch. Omdat velen, daar in Wester
bork, hem natuurlijk ook kenden als Harry Theeboom, was het erg moeilijk om gelijktij
dige ontmoetingen te vermijden, met wie hem als Harry of als Frans Jan kenden.
Uiteindelijk moest Frans Jan zich op 25 november 1943 melden bij de kampcomman
dant Gemmeker, die erover begon dat het een bijzondere dag was.
Harry had de tegenwoordigheid van geest te bedenken, dat Frans Jan die dag 17
jaar werd.
Als verjaardagscadeautje werd hij ontslagen uit Westerbork, omdat uit onderzoek was
gebleken dat hij geen jood was. Frans was zoals hij zei: 'heel blij dat ik uit dit joden
kamp weg macj. Gemmeker gaf hem nog de opdracht zich direct na vrijlating te
melden bij de Sicherheitsdienst in Arhem, waarvoor Frans Jan een afmeldingsbrief
mee kreeg. Wegens een epidemie liet het vertrek nog 2Vz maand op zich wachten,
met alle risico's van dien, maar uiteindelijk kwam hij vrij.
Zijn dilemma was nu eerst naar Leusden te gaan voor overleg, of zich direct bij de SD
in Arnhem af te melden. Hij besliste de zaak af te maken en meteen naar Arnhem te
gaan. Deze beslissing bleek de juiste te zijn. De SD was namelijk van zijn vrijlating op
de hoogte en vertelde hem dat hij precies op tijd was. Frans Jan vroeg zijn persoons
bewijs terug in een gesprek met bersturmfuhrer Böhme, die man die hem na zijn
arrestatie meerdere malen had verhoord. Hij kreeg een document, waarin de SD
verklaarde, dat bij nader onderzoek was gebleken dat hij volariër was, en dat tijdens
het onderzoek het persoonsbewijs in het ongerede was geraakt. In opdracht van de
SD moest een nieuw persoonsbewijs worden uitgereikt. Dit was het mooiste docu
ment, dat hij in die tijd als jood kon ontvangen.
Harry bleef tot 1945 Frans Jan Berkenbosch.
