De namen Asschat, Hagenouw en Lapeers
260
261
Bovenstaande gegevens uit 1937 bestaan uit persoonlijke herinneringen van toen aanwezige
bewoners, uit
- Expresso; mei 1963 (25 jaar Don Bosco Leusden);
- Salesiaans Nieuws; mei 1963. Toespraak P.Inspecteur J.ter Schure
(25 jaar Don Bosco Leusden);
- Archief: Ned.Provincie Salesianen van Don Bosco (nr. 06.1.1. 8/1.1. (1)).
Situatie mei 1937:
In 1916 liet de toenmalige
burgemeester van Leusden,
mr.J.K.H.de Beaufort een plan
ontwerpen voor een Landhuis
(villa), een Tuinmanswoning
en Koetshuis, een Boerderij en
varkensstallen kippenhok.
Dit alles werd gebouwd op het
landgoed "Leusder-end" in
1916.
De datum van de eerste steen
voor het landhuis is: 31 augus
tus 1916.
De burgemeester met zijn
huisgezin en bedienden woon
den er verschillende jaren.
Omstreeks 1930 werd het
gehele landgoed met bebou
wing verkocht aan een heer
Van den Hengel. Deze liet
enige kleine verbouwingen
uitvoeren in het Landhuis en
het Koetshuis.
In 1937 werd geheel "Leusder-
end" aangekocht door een
commissie, uit naam van de
Salesianen van Don Bosco die
er hun Salesiaans werk wilden
beginnen.
AlLandhuis (villa);
Hoofdgebouw.
A2: Tuinmanswoning en
Koetshuis.
A3: De Boerderij.
A4: Varkensstallen en kippen
hok.
ARHHFMSE WE(3
Kaart. 1
HISTORISCHE K/?//V
H.Th. Hormann
In hoofdstuk 1 van het vorig jaar verschenen
boek Omtrent Asschat (1) schrijft Jan Verduin
dat Hagenouw en Lapeers de oudste boerderij
en in Asschat zijn. Uitgerekend deze drie
namen leveren problemen op bij de verklaring
van hun betekenis. Ik zal proberen die te ach
terhalen.
Asschat
In het boek Nederlandse plaatsnamen (2)
wordt Asschat verklaard als afscheiding: het
voorvoegsel af en schat in de betekenis
schededat scheiding zou betekenen. In deze
verklaring wordt voorbijgegaan aan het gege
ven dat de oudere spelling van Asschat Aschat
was. Van een voorvoegsel af is geen sprake.
Deze uitleg is dus niet juist.
De vormen aa (b.v. De AA in Noord-
Brabant), ee (b.v. Edam), ie (b.v. Krommenie)
en ij (b.v. Het IJ) duiden een waterloop aan en
gaan terug op het Germaanse woord ahwa
(vgl. het Latijnse aqua) dat water betekende.
Het tweede deel van de samenstelling Asschat,
nl. schat, is een wel heel vreemde eend in
onze regionale taalbijt. Wij kennen hier schut
((b.v. Schutterhoef), schot (b.v. Schothorst) en
schoten (b.v. Bunschoten). Deze vormen zijn
etymologisch wel verwant aan elkaar en aan
schat: afschieten, afbakenen van land. De wis
seling van u/o-vormen laat ik hier verder bui
ten beschouwing.
De wisseling van de o/a-vormen treffen we in
veel Nederlandse plaatsnamen aan. Ik heb vijf
categorieën kunnen onderscheiden.
1Bunschoten heeft altijd de o-vorm gehad:
Bonschoten in het jaarl294, Bunschoten in
1300 en Bonscoit in 1312.
2. Colmschate (gemeente Deventer) heeft van
ouds de a-vorm: Colmescate in 1230. De bete
kenis is: kleine boerderij (kate/kot, vgl. keu
terboer) van de persoon Colmo.
3. Veecaten (gemeente IJsselmuiden) is
begonnen als o-vorm: Coten in 1241, Vecote
in 1440; later kreeg de a-vorm de overhand:
Vecaten in 1460.
4. Kotten (gemeente Winterswijk) is wisselend
begonnen: Katen naast Koten in 1302; de o-
vorm is gebleven.
5. Voorschoten is met de a-vorm begonnen:
Forschate in de 11e eeuw; later kwam de o-
vorm: Vorschot in 1208. Bij de verklaring van
deze plaatsnaam wordt vermeld dat skate
Oudfries is. De betekenis van deze naam is:
begroeide hoek zandgrond die uitspringt in
drassig terrein bij de Voor, een waternaam.
Dat de a-vorm Oudfries is, wordt bevestigd in
andere taalstudies.
Het is dus niet ondenkbaar dat de naam
Asschat van Oudfriese oorsprong is. De aan
wezigheid van Friezen in onze provincie is
een historisch gegeven. Vreeswijk, gelegen bij
de stad Utrecht, betekent niets anders dan een
nederzetting van de Friezen. Aardig om in dit
verband te vermelden is dat de leenman, die
door Karei de Grote in 777 het bos werd inge
zonden door hem zijn leengoed, o.a. Oud-
Leusden, af te pakken, een Friese naam had:
Wigger, in het Latijn Wiggerus (van de
Wiggeruslaan in Leusden-Centrum).
Voorlopig houd ik het er maar op, dat de naam
Asschat een Friese achtergrond heeft en bete
kent: begroeide hoek zandgrond die uitspringt
in een lager moerassig terrein bij een water
loop, de huidige Modderbeek.
Hagenouw
Voorschoten bleek hierboven een samenstel-
