262
263
ling te zijn van Voor en schoten. Gaat deze
splitsing nu ook op voor bijvoorbeeld
Winschoten? Neen: het blijkt wat ingewikkel
der te zijn. In 1391 is er sprake van bewoners
Windschoter. (3) Deze naam moet gesplitst
worden in Windes en cote en betekent: kleine
hoeve (kot) van de persoon Windo (zie hierbo
ven Colmschate). De tussen-s moet dus nu
eens bij het eerste deel en dan weer bij het
tweede deel van de samenstelling getrokken
worden.
Dit probleem bestaat ook met de tussen-». Is
het nu Hage en nouw of Hagen en ouwl In
Omtrent Asschat kiest Jan Verduin voor
Hagen en ouw.
Het Middelnederlandseh Handwoordenboek
(4) geeft geen enkele samenstelling met
Hagen als eerste deel. In het Grote Van Dale
Woordenboek van voor de invoering van de
nieuwe spelling in 1996, heb ik één woord
gevonden met hagen als eerste deel, alle ande
re samenstellingen hebben hage. Dan gaat het
om het woord luigenbank in de uitdrukking op
de hagenbank gezet wordendie betekent: het
slachtoffer worden van (echtelijke) ontrouw.
In dit woord zullen we misschien de eigen
naam Hagen mogen lezen. Deze Hagen was
een trouweloze hoveling in het
Middelnederlandse Nevelingenlied en het
Middelhoogduitse Nibelungenlied. Vroeger
ging van het woord haag een zekere dreiging
uit. In het Middelnederlands was een hagetis-
se een heks. Een hagemeester, een hagemunter
en een hageprediker deden verkeerde dingen:
onbevoegd de geneeskunde uitoefenen, valse
munten maken en valse preken houden. Naast
de hagenbank kennen we het procrustesbed.
Er zijn dus wel meer meubelstukken misbruikt
om mensen te treiteren.
De Grote Bosatlas (5) geeft drie aardrijkskun
dige namen met haag als eerste deel:
Hageland (boven Leuven), Hagestein (bij
Vianen) en Hageveld (bij Heemstede). Zonder
tussen-» dus.
Ook in Haghehorst, de oude naam van de
boerderij Hakhorst, ontbreekt ieder spoor van
een tussen-» (6).
Het woord nau(w)/nou(w) betekende in de
middeleeuwen: nauwengkleinbekrompen
enz.; nauwen betekende nauwersmaller
maken. Denk aan het Duitse genau en het
Nederlandse nauwelijks. In de topografie ken
nen we nauw als vernauwing in waterlopen:
Nauw van Bath, Nauw van Calais en de
nieuwkomers Nijkerkernauw en Nuldernauw.
In Nederlandstalige plaatsnamen ben ik dit
nauw niet tegengekomen. In de topografie van
landen waar Duits gesproken wordt (of werd),
zijn juist erg veel plaatsnamen te vinden met
nau als tweede deel van een samenstelling.
De Grote Bosatlas geeft zes plaatsnamen:
Beznau, Gronau, Haguenau, Holtenau,
Langnau en Lustenau. In vakantiegidsen staan
er nog veel meer. Om er enkele te noemen:
Adenau, Dernau (omgeving Eifel en Moezel),
Bernau, Kornau en Murnau (in Beieren).
In deze opsomming valt de naam Haguenau
op. Deze plaats ligt in de Elzas, vandaar de
Fransaandoende spelling. Toen dit gebied nog
op Duits grondgebied lag, was de spelling
Hagenau. Deze stad is ontstaan rond de burcht
van keizer Frederik I Barbarossa, van wie ze
al in het jaar 1164 stadsrecht kreeg. Hagenau
ligt aan de waterloop Moder en aan de rand
van het bos van Hagenau (7). Moder is een
Duits woord voor modder. Merkwaardig: de
Modderbeek vormt de noordelijke grens tus
sen Asschat en Stoutenburg. Toeval?
Om de ontginningen in de 1 le en 12e eeuw
goed te laten verlopen werden boeren-kolonis-
ten aangetrokken, "die vaak uit dezelfde
nederzetting op het oude land afkomstig
waren maar soms ook van ver kwamen."
(8) Hamersveld en Hoevelaken hebben moge
lijk kolonisten van elders aangetrokken. (9)
Ook uit Hagenau in de Elzas?
De naam Hagenouw was in het verleden ook
aan personen gekoppeld. In de 15e en 16e
De boerderij Groot Hagenouw
eeuw speelde een familie Van Haghenouwe
een niet onaanzienlijke rol in het openbare
leven van Amersfoort. Een Wouter van
Haghenouwe was in 1407 en 1409 schout; nog
een, misschien wel dezelfde. Wouter van
Hagenouwen was in 1442 en 1444 raad; een
Willam van Hagenouwe was in 1464 raad;
weer een Wouter van Hagenou was in 1478
raad; nog een. misschien wel dezelfde. Wouter
van Hagenouwen was in 1510 raad; en Wouter
van Hagenou, mogelijk dezelfde, was in 1513
schepen. Deze gegevens zijn afkomstig uit het
boek Beschryving van de stad Amersfoort.
(10)
De relatie tussen de plaatsnaam Hagenau, de
familienaam Van Hagenouwe en de boerderij
naam Hagenouw heb ik niet kunnen ontraadse
len. Nieuwe historische gegevens maken het
evenwel niet onvoorstelbaar dat hier sprake
kan zijn van "kolonisatie van ver".
Jan Verduin verklaart in Omtrent Asschat, dat
Hagenouw betekent: natte graslanden omge
ven door een haag. Zulke natte graslanden kan
ik me moeilijk voorstellen op een begroeide
hoek zandgrond, die omgeven is door moeras
sen. Vooralsnog kom ik tot een andere beteke
nis van Hagenouw: een beperkte open ruimte
omgeven door een haag.
De positie van de boerderij in Asschat kan dan
alsvolgt beschreven worden: Hagenouw was
een boerderij met aanvankelijk weinig grond
daaromheen, omgeven door de bebossing op
de zandgrond van Asschat, dat zelf lag aan een
waterloop en verder omgeven was door moe
rassen. Vanuit die boerderij zullen boeren-
