268
269
1. Grootveld
Zuidwind
2. Vijf verdwenen erven
3. Ooievaarshorst
4. Groot Sandbrink
5. Hamersveld
6. Rossenberg
7. Het erf naast de
8. Zuidwind
9. Grote Riet
10. Groot Sandbrink
11. Droffelaar
AFDRACHTEN MET DE DERDE GARVE IN
LEUSDEN C.S.
Leusbroeker ontginning en voor de erven
Hamersveld, Rossenberg, bet 'Erf naast de
Zuidwind' en de Zuidwind in de Hamersveldse
ontginning. Dhr.C.G. van den Hengel merkte
echter al eerder op dat ten tijde van de
Hamersveldse ontginning daar al enkele erven
moeten hebben gelegen: - Ook kan een blok
vormige aanleg van de eerste huispercelen uit
gangspunt (voor die ontginning - J.V.) zijn.
Dit blijkt het geval met Hamersveld,
Bruinhorst en de Zuid wint (die Borchhorst
kan geheten hebben), die dan later ingepast
zijn in hel ontginningsschema
'Hamersveld'(8). -
Dhr.van den Hengel verwart hier denkelijk
Bruinhorst met het vroegere 'Erf naast de
Zuidwind' (dat tegenwoordig Groot Bruinhorst
wordt genoemd). Met het Hamersveldse
Rossenberg en met het Leusbroeker Groot
Sandbrink moet naar mijn mening van soort
gelijke inpassing sprake zijn geweest. Groot
Sandbrink zou daarmee een erf van vóór de
Leusbroeker ontginning zijn.
Er zijn nog andere criteria voor het indelen
van middeleeuwse erven. Ik wil daar niet te
diep op ingaan en stip er twee aan:
- Oude Landbouwgronden.
Dhr.ing.C.J.Schothorst heeft een tiental
jaren geleden in ons blad een zeer lezenswaar
dig artikel gepubliceerd over 'Oude bouwland
gronden onder Leusden' (9). Hij noemt de
vroege Dikke Eerdgronden en de wat latere
Laarpodzolgronden. Onze oudste erven moe
ten op deze gronden hebben gelegen.
- Namen van erven. Veel van onze oudere
erven hebben een naam op -laar of -horst.
Heel globaal mogen we stellen (10):
- 'Laren' uit ca. 10e eeuw.
- 'Horsten' uit ca. 11e eeuw.
HISTORISCHE
De middeleeuwse erven tot en met de periode
van de collectieve ontginningen kunnen nu in
drie groepen worden opgesplitst, waarbij ik
afga op de drie genoemde criteria:
1De erven van vrije boeren, waarvan de per
celen als enclaves tussen het groot-eigendom,
de 'villa', hebben gelegen (11).
Deze erven lagen op Dikke Eerdgronden, hun
namen eindigen niet op -laar of op -horst.
maar klinken wél goed-middeleeuws. Deze
erven hebben niet met de Derde Garve
betaald.
Een vrij mysterieuze groep. De nazaten van
deze boeren lijken later al dan niet vrijwillig
alsnog horig te zijn geworden. Loef op het
Heetveld, Lapeers en Hagenouw in Asschat en
De Korte Niep (rond 1330: 'Cnordeniip') in
Stoutenburg zouden tot deze groep kunnen
behoren. Er zijn nog wel andere kandidaten.
Het blijft echter bij vermoedens.
2. Een grote groep oudere erven, kennelijk
bewoond door horige boeren die dan ook met
de Derde Garve hebben betaald. De namen
van deze erven denken we te weten (zie hier
voor par.2 en 3). Deze namen eindigen soms
op -laar en wat minder op -horst. De erven lig
gen vaak op Oude Landbouwgronden.
We mogen aannemen dat deze erven - echter
met uitzondering van hun eventuele afsplitsin
gen - al aanwezig waren voordat de collectie
ve ontginningen van resp. Hamersveld,
Asschat en Leusbroek in gang werden gezet.
3. Een eveneens grote groep erven die tijdens
de collectieve ontginningen van Leusbroek,
Hamersveld en Asschat zijn ontstaan.
Zij betaalden niet met de Derde Garve en hun
namen eindigen enkele keren op 'horst'. Ze
liggen niet op Oude Landbouwgronden.
Noten:
1. Bernard Slicher van Bath: 'De agrarische
geschiedenis van West-Europa 500-1850',
blz. 165. Uitgeverij Het Spectrum BV,
Utrecht.
2. Zie b.v C.G.van den Hengel: 'Bijdragen tot
de Geschiedenis van Leusden tot 1811',
Bijlage V. 1. Uitgave in eigen beheer.
3. Historische Toegangen van de Gelderse
Vallei:
Deel 14: Oudsehildgeld Leusden C.S.
Deel 15: Idem Hamersveld, Asschat,
Snorrenhoef en Donkelaar.
Deel 16: Idem Stoutenburg, Maarn en
Maarsbergen.
Bureau voor Familie-Historie, 't Schilt 60 te
Woudenberg.
4. J.Verduin: 'De oudere boerderijen in de
noordpunt van Leusden'. Historische Kring
Leusden, 13e jaargang nr.2, blz. 197 e.v.
5. De betalingen met pluimvee werden niet in
het eindbedrag verwerkt en kunnen gevoeg
lijk buiten beschouwing blijven.
6. De boerderij 'Grootveld' in Leusden betaal
de tevens met een mud raapzaad waarvan ik
de prijs niet heb kunnen achterhalen. Ergo:
Eén vergelijking met twee onbekenden.
7. Idem, pag.290.
8. V.d.Hengel, pag.14
9. Ing.C.J.van Schothorst: 'Oude
Bouwlandgronden onder Leusden'.
Hist.Kring Leusden, 2e jaargang nr. 1;
pag.22 e.v.
10. Zie b.v.: 'Geschiedenis van de provincie
Utrecht, tot 1528', pag.68. Stichtse
Historische Reeks, Utrecht 1997.1
11. Mr.A.S.de Blécourt: 'Kort begrip van het
Oud-Vaderlands burgerlijk Recht', pag.105.
