Ansfridus, Alpertus van Metz
en Hohorst
Zo zou een verhaal kunnen beginnen over
de monnik Alpertus van Metz, die bijna dui
zendjaar geleden in Leusden in zijn mooiste
Latijn over bisschop Ansfridus heeft
geschreven. De Amsterdamse historicus Van
Rij houdt het erop, dat deze monnik inder
daad op de Hohorst, het oudste klooster in
de provincie Utrecht, zijn verhalen aan het
perkament heeft toevertrouwd. 1
Over de ouders van Ansfridus weten we
niets.(2) Wel kennen we, zijn echtgenote en
dochter niet meegerekend, vijf familieleden
van hem. Tot hen behoorden Unroch, graaf
van Teisterbant. Everhard, graaf van Drente
en Sal land (vermeld 944-960) en diens zoon
Diederik 1. bisschop van Metz (965-984).
Dezelfde Alpertus van Metz die de laatste
jaren van bisschop Ansfridus beschreven
heeft, heeft een biografie gewijd aan deze
Diederik I. (3) Verder kennen we twee ooms
van vaderszijde van Ansfridus (jr.). Dat
waren Robert, bisschop van Trier (931-956)
en Ansfried (sr.), de graaf "met de vijftien
graafschappen". (4) Deze Ansfried (sr.) ont
ving op 7 oktober 950 van toen nog koning
Otto I (regeringsperiode 936-973) het
markt-, munt- en tolrecht van Cassallum (5),
een plaats die waarschijnlijk gelegen heeft
bij het huidige Maaseik. Ansfridus (jr.) erfde
die later van zijn oom. (6) Beide ooms zorg
den voor de opvoeding van hun neef. Over
zijn jeugd is weinig bekend. Hij heeft waar
schijnlijk aan de domschool van Keulen
gestudeerd. (7)
Het is niet verwonderlijk dat Ansfridus, die
kennelijk behoorde tot een familie van bis
schoppen en graven, in 961 als zwaarddra
ger (8) koning Otto I begeleidde op diens
krijgstocht naar Italië en dat hij op 2 febru
ari 962 in Rome aanwezig was toen de paus
deze Otto I tot keizer kroonde. (9)
Omstreeks 965 keerde Ansfridus terug uit
Italië en huwde hij met Hereswit (ook
Herswindis en Hereswint gespeld).) 10) Ze
kregen één dochter en noemden haar
Benedicta. (11)
Over de omvang van de bezittingen van
Ansfridus is langdurig en druk gespecu
leerd. Naast het boven al genoemd
Cassallum. is alleen verifieerbaar dat rech
ten en inkomsten in het graafschap Hoei aan
de Maas hem toebehoorden en dat hij goe
deren bezat in het graafschap Rien bij
Antwerpen, die hij als bisschop van Utrecht
aan de kerken van Sint Salvator en Sint
Maarten aldaar gaf. Verder schonk hij aan
het klooster Hohorst te Leusden de hof te
Driel in de Bommelerwaard met lage en
hoge rechtspraak, die hij zelf door koninklij
ke schenking had gekregen en de helft van
de tol en de munt te Vught. 12)
Samen met zijn echtgenote stichtte
Ansfridus, in overleg met en na toestem
ming van de bisschop van Luik, de bekende
abdij in Thorn. Dit klooster was bedoeld
voor vrouwelijke religieuzen, die leefden
volgens de regel van Benedictus. (13)
Aanvankelijk zal het wel de bedoeling
geweest zijn een familieklooster te stichten,
waar zi jn familieleden begraven konden
worden en waar hun nagedachtenis in ere
gehouden kon worden. Heel wat adellijke
families hadden toen zo'n familiegrafkerk.
Ansfridus' dochter Benedicta werd de eerste
abdis van dit klooster. (14)
Kort voor Ansfridus' benoeming tot bis
schop van Utrecht overleed Hereswit in het
Brabantse Gilze. Hij begroef haar lichaam
in het "secretarium" achter de abdijkerk. In
deze familiegrafkelder werd later ook
Benedicta begraven. 15)
De aanvaarding van het ambt van bisschop
vormde voor Ansfridus een essentiële wen
ding in zijn loopbaan: van hoofd van een
dynastie tot leider van een bisdom. Het bezit
van een familieklooster deed toen niet meer
ter zake. Hij had immers maar één dochter
en deze was abdis. Om dit klooster een
zekere toekomst te garanderen gaf hij het
met een aantal landerijen, rechten, vrije
mannen en horigen aan het bisdom Luik.
Een tijdschriftartikel stelt eigen grenzen aan
zijn lengte. Dat is logisch, maar soms ook
lastig. Het boek van Alpertus van Metz biedt
een schat aan informatie en laat zich lezen
als een spannend jongensboek. Enkele gre
pen uit die informatie mogen deze uitspraak
ondersteunen.
In 1005 verscheen er een komeet. In het jaar
daarop heersten over de hele wereld grote
hongersnoden en sterfte. De weerzin van de
doodgravers was zo groot, dat ze zieken die
nog niet overleden waren, met de doden
meebegroeven. 17)
In 1006 plunderden de Noormannen Tiel.
(18) Graven in onze regio verrieden en be
streden elkaar naar hartelust; hun echtgeno
tes speelden daarbij niet altijd een verzoe
nende rol. (19) Nog meer kometen versche
nen, waarop vele oorlogen volgden. (20)
Tielenaren waren ruwe klanten. (21)
Commotie barstte los toen een geestelijke
overging tot het joodse geloof. In de corre
spondentie die daarover ontstond, vlogen de
scheldwoorden om eikaars oren, terwijl de
wederzijdse argumenten bedoeld waren om
de tegenstanders neer te sabelen. (22)
De Franse koning Lotharius wilde het
gebied tot aan de Rijn aan zijn gezag onder
werpen. Daarmee kwam hij in conflict met
de Duitse keizer. In dit spel van dood en
verderf speelde bisschop Diederik I van
Metz (965-984), één van de vijf bekende
familieleden van Ansfridus, zijn rol mee.
(23)
Het wordt nu tijd dat Lampertus van Metz
zelf het woord neemt om over Ansfridus te
vertellen. We lezen dan niet zijn Latijn,
maar de vertaling die de historicus Van Rij
daarvan gemaakt heeft. Helaas moest weer
veel weggelaten worden.
H.Th. Hormann
Het regende niet meer, de wind was gaan
liggen en de laatste zonnenstralen gleden
over het moeras. De avondvogels klonken
vrolijk. Gebogen over een stuk perkament
zat liij zijn gedachten te ordenen. De monnik
had veel historisch materiaal verzameld,
maar hij wilde niet breedvoeriger zijn dan
nodig was.
Alpertus van Metz was enkele maanden
geleden aangekomen in het klooster dat bis
schop Ansfridus op de Hohorst in Leusden
had gesticht. De keuze van deze plaats,
waar rust en meditatie konden gedijen,
waardeerde hij zeer. Hier zou het lukken een
boekje open te doen over rampen, strijd,
maar vooral over de vrome Ansfridus. Zijn
geest waarde hier nog rond.
Ansfridus' leven tot aan zijn bisschops
wijding in 995
(16)
Alpertus van Metz' boek Gebeurtenissen
van deze tijd
Ansfridus' leven en sterven in Alpertus
van Metz' Gebeurtenissen van deze tijd
