Een middeleeuwse zomer
op Kasteel Stoutenburg
(352^|
van het huidige Leusden wordt beschreven.
Het boek wordt met tal van kaarten en foto's
geïllustreerd. Het boek is de eerste uitgave
van een serie waarin allerlei aspecten van de
geschiedenis van Leusden en Achterveld
/uilen worden belicht.
De uitgave komt tot stand op initiatief van
de bestuurscommissie "Fonds publicaties
geschiedenis Leusden" van de Historische
Kring Leusden.
"Boerderijen in Leusden" kost in de boek
handel f 34,50.
1. Inleiding
De Utrechtse bisschop Floris van
Wevelinkhoven 1378-1393) verbleef een
groot deel van het jaar 1379 op het kasteel
Stoutenburg. Zijn rentmeester, ene
Godevaert, boekte de bisschoppelijke
inkomsten en uitgaven tijdens dat verblijf
onder een zestal hoofdstukjes:
In deze bijdrage komt alleen het laatste
hoofdstukje aan de orde. Het valt hierbij op
dat de bisschop allerlei uitgaven tijdens zijn
verblijf op Stoutenburg voor zijn rekening
nam, ook als ze betrekking hadden op nor
male huishoudelijke karweitjes.
2. Godevaert
De rentmeester Godevaert was een druk
bezet man. Hij hield boek van de inkomsten
en uitgaven van de bisschop in het
Nedersticht (ongeveer de huidige provincie
Utrecht) en was verantwoordelijk voor het
binnenhalen en verdelen van de oogst. Hij
liet zich op zijn talrijke dienstreizen vaak
door de pander of deurwaarder Wouter van
Haghenouwen vergezellen. In moeilijke
gevallen kon hij de hulp inroepen van de
maarschalk van Eemland: Ghisebrecht van
Hardenbroec geheten. De rentmeester had
een vrachtrijder. Willeken die waghen-
knecht. in vaste dienst. Voor omvangrijke
vrachten kon hij boeren oproepen, die dan
gratis met paard en wagen moesten assiste
ren. Deze verplichting rustte onder meer op
de boeren uit Leusden, Leusbroek, Soest en
Zeist. In één geval is sprake van elf wagens
die al de volgende morgen moesten uitrij
den, en dat in oogsttijd!
Godevaert werkte geregeld met tijdelijke
hulpkrachten, soms als opzichters bij de
oogst, dan weer voor het omvangrijke dors-
werk of als hulp bij het innen van de
Tienden, een belasting in natura van meest
al 10 van de opbrengst. Hij moest bij de
inning hiervan tijdig ter plaatse zijn om niet
achter het net te vissen, en kwam in de
oogsttijd letterlijk ogen en oren tekort.
3. I)e Rekeningen
Van Godevaert zijn alléén de Rekeningen uit
het dienstjaar oktober 1378 - oktober 1379
bewaard gebleven. Van de rentmeester
Gherijts de Keijsers zijn uit de periode
1426-1430 overeenkomstige rekeningen
bekend. Deze bevatten gegevens over de
oorlog tussen twee bisschopskandidaten, de
postulaat geéiste bisschop) Rudolf van
Diepholt en zijn tegenstrever Zweder van
Culemborg. De oorlog vormde voor onze
direkte omgeving een dieptepunt in de
Hoekse en Kabeljauwse twisten en werd
door Rudolf gewonnen. De Rekeningen
maken melding van enorme schade, waar
door een aantal belastingen tijdelijk niet
konden worden geheven: 'Daer is dit jair
niet af gecomen om des orloghes wills'heet
het dan, of: Oedevaders-horst leghet ledich.
Ooievaarshorst was niet het enige slacht
offer, want de 26 hoeven van de marke van
de Leusderberg werden dat jaar collectief
vrijgesteld van belastingen! De nieuwe bis
schop Rudolf was echter niet voor één gat te
vangen en voerde prompt een nieuwe belas
ting in, de accijns op het bier. Bier was des
tijds een eerste levensbehoefte...
Bovengenoemde Rekeningen zijn in 1926 in
boekvorm gepubliceerd 1Andere belang
wekkende middeleeuwse rekeningen zijn te
vinden in: De Registers en Rekeningen
van het Bisdom Utrecht, door mr.S.Muller.
Ik heb daarover al eerder geschreven in de
H.K.L., 7e jaargang, nr. 1: 'Het Kasteel
Stoutenburg rond 1335'. We gaan nu een
kijkje nemen op hetzelfde kasteel in de vre
dige zomer van 1379. Het geldsysteem is
eenvoudig. Eén schild (sch.) telt twaalf
plaggen (pl.) en één plag bevat twee groten
(gr.). Ondanks de eenvoud werden nog veel
rekenfouten gemaakt. Ik heb deze zonder
meer overgenomen.
4. Van ghemeynen Saken tot
Stoutenborch (2)
- Dit is wat Godevaert vanwege het vertrek
van miin heer bissschop Floris van
Wevelinkhoven) van Utrecht naar
Stoutenburg heeft uitgegeven gedurende de
genoemde tijd.
Op de eerste plaats het zaad, dat op de zon
dag na St.Joris (St.Joris 23 april) werd
gekocht om de moestuin mee te bezaaien.
Op de eerste plaats een kwart pond uien
zaad: 11/2 pl.
Idem een kwart pond peterseliezaad:
1 gr.
Idem en kwart pond bietenzaad: 1 gr.
Idem vier lood slazaad: 2,5 pl.
Idem een half pond spinaziezaad: 1,5 pl.
Dat maakts tesamen: 6,5 pl.
-Idem 4 ellen linnen laken, voor schorten
voor Rucop van 5 gr. per el,
in totaal: 7,5 pl.
-Idem der moeder tot Stoutenborch
voor kannen en melkzeven: 4 pl.
-Idem voor een slot op de kippenren: I pl.
-Idem voor één paar schoenen: 4 pl.
- Idem voor twee hennen
voor de valken: 2 pl.
-Idem voor peper: 2 pl.
Idem werd aan Gheertruden van der Bilt
tot twee keer toe een paar schoenen gege
ven, omdat zij bereid was de boodschappen
te doen die voor het Huis nodig waren:
6 pl.
Idem werd voor Werneer en de keukenhul
pen laken voor mutsen gekocht, zodat zij
gewillig hun werk zouden doen:
2 sch. 1 pl.
Idem voor Jan van Boemel voor het bier-
vervoer, toen mijn heer niet op Stoutenburg
vertoefde:
4 pl.
Idem op de zaterdag na St.Odulphus 12
J. Verduin
- Die cost tot Stoutenborch ter Coeken
keuken);
- Pent rye provisiekast);
- Bottelrië drank) tot Stoutenborch;
- Corner tot Stoutenborch (dit hoofdstukje
noemt de kosten voor de verlichting met
behulp van vetkaarsen);
- Fori je foerage of paardenstal) tot
Stoutenborch;
- Van ghemeynen algemene) Saken tot
Stoutenborch.
HISTORISCHE K/?/.
Opmerking: We weten niet wie 'de moeder
van Stoutenburg' is geweest. Wellicht was zij
de vrouw van de slotheer, die waarschijnlijk
Steven heette en die zich onder meer met
het gieten van vetkaarsen heeft bezig gehou
den. Op de hennen voor de valken kom ik zo
nog terug.
