HAKHOUT,
zaamheden voor Willem met zich mee, zoals
die van voorzanger, klokkeluider, doodgra
ver en onderwijzer. Van dat laatste baantje is
niet veel terecht gekomen want Willem nad
- om met Van den Hengel te spreken - flink
wat land onder de ploeg en was door de
week in de eerste plaats boer. Zijn tapstede
leunde al met al zwaar op de nabijgelegen
kerk. Het restaurant Oud Leusden is nog een
direkte nazaat van de voormalige bedoening.
Er was nog een andere bekende kroeg in
Oud-Leusaen: 't Swarte Berghje, vlak bij de
toenmalige grens met Amersfoort. De grens
werd ter plaatse door de Diefweg gevormd
en liep over het voormalige kazerneterrein,
't Swarte Berghje lag aan de Leusderweg,
enkele honderden meters zuidelijk van die
grens en had zijn opkomst mede aan die lig
ging te danken. De tapstede lijkt in 1536
nog niet aanwezig te zijn (4), en stond later
vooral bij de Amersfoortse overheid in een
kwade reuk.
In Amersfoort werden voor sterke drank
hogere prijzen dan in Leusden gerekend. De
poorters uit de stad weken veelvuldig uit
naar 't Swarte Berghje om daar een stevig
glas te drinken. Dat Kostte Amersfoort geld
en aan de burgers van de stad werd dan ook
m 1560 verboden onder Leusden 'gelagen te
gaan zetten'. Slechte Gerritje, de vader van
Oldenbamevelt, heeft dat gebod overtreden.
Hij werd bij zo'n clandestien uitstapje
betrapt en beboet.
Tussen de stad en 't Swarte Berghje is het
tot een reeks van processen gekomen want
de goedkope taveerne is jarenlang een doom
in het Amersfoortse vlees gebleven. De
oprichter van Flehite, W.F.N.van Rootselaar,
heeft een en ander uitvoerig uit de doeken
gedaan (5). In 1583 werd aan de waard en
waardin verboden 'er een lichte herberg op
na te houden'. Dat wijst in de richting van
het oudste beroep. Vechtpartijen waren vols
trekt geen uitzondering, en dan meestal 'op
het mes'. Op 21 augustus 1648 vond nabij
de herberg de 'inspectie oculair' (schouwing)
van het lijk van H.Jordens plaats, die door
Th.Lampnen was doorstoken (6).
De eerste w indkorenmolen bij Bavoort werd
in de 16e eeuw op een perceeltje van één
morgen (0.85 ha) neergezet (7). Dat perceel
tje werd gesplitst en op het grootste part
werd de bekende tapstede van Bavoort
gebouwd. De boeren uit Hamersveld, Oud-
Leusden en Leusbroek waren verplicht hun
graan op de molen te laten malen
en konden nu vlak bij de molen het meelstof
uit hun kelen spoelen. Ook begon bij de
brug van Bavoort een eeuwenoud karrepad
naar Amersfoort. Het Monnikepad in
Amersfoort, tussen de Copernicusstraat en
de Daltonstraat, is hiervan een restant. Op
de plek van de tapstede, die nog nét in het
gerecht van Oud-Leusden lag, staat nu een
restaurant. Nabij Bavoort, maar aan de over
kant van de Heiligerbergerbeek, kon men bij
Peel Nennynx op De Grift ten gelage gaan.
We weten dit doordat Peter Hermans daar
op nieuwjaarsdag 1610 zijn vroeger liefje
aanviel. Omstanders getuigden: 'Peter stoet-
te hair met de voeten voir naar gat. Ook
wilde hij haar met een mes beksnijden,'
met een mes het gezicht openhalen, zodat er
op de wang een ontsierend litteken zou ont
staan), maar dat werd hem belet. Hij werd
naar buiten gesmeten (8).
Er waren in de 18e eeuw afgelegen drinkge-
legenheden die je niet onder de officiële tap-
steden vermeld vindt. Perks noemt als zoda
nig de 'Herenkamer' in Den Treek.
Mr.W.H.de Beaufort werd in 1807 eigenaar
van wat toen een bedenkelijk kroegje was en
heeft daar zijn landhuis gebouwd (9). Ook
elders in Leusden is zo nu en dan sprake
van knipjes of clandestiene tapgelegenhe-
den.
De tanstede De Moff - nu restaurant De Mof
in de nocht van de Amhemseweg - heeft zijn
naam waarschijnlijk ontleend aan de pachter
uit 1599: 'Evgenaar Jan Aertsen ende bruij-
ekt pacht) de Moff". Wat later wordt de
Moffinne als pachtster genoemd (10). In
1611 werd de kastelein betrapt op 21/2 vat
bier zonder accijnsbriefje. De belastinggaar
ders wisten het wel te vinden 'onder bossen
rijzen tegen het varkenskot aan' (11). De
eerste tapstede werd op een perceeltje grond
van 1 /8e morgen gebouwd en heeft denke
lijk te weinig oestaanszekerheid geboden. In
later eeuwen blijkt de uitbater van De Moff
tevens boer met een vrij aanzienlijk grond
bezit te zijn.
De concurrenten van De Moff zaten niet ver
weg. Allereerst bij Bavoort en De Grift, en
dan nog twee kleine tapsteden langs de hui
dige Leusbroekerweg: de Nagtegaal en het
Zwaantje. Deze twee zijn duidelijk van later
eeuwen dan De Moff. De Moff bezat meer
status, ook al doordat daar het Rechthuis
van Leusden en Leusbroek werd gevestigd.
Zo'n Rechthuis was de voorloper van ons
gemeentehuis, waarin ook de plaatselijke
rechtspraak werd uitgeoefend. In een onge
dateerde 'Notitie van de Herbergiers off
Tappers onder den Gerechte van Leusden
C.S. woonende', worden drie namen in
Leusbroek genoemd: 'Evert de Neeling, de
Wed. Zaar Dirkse in de Moff en Hermen
Gerritsen in de Nagtegaal' (12). -
Genoemde Evert de Neeling stond in 1767
als eigenaar en 'bruiker' van het Zwaantje te
EIKE, ESSE EN ELSE - - -
8 ptrrcBlcn ,§taaar Hakhout
T*an 22 jpcrrttlrn <£rtra «ftaaar
©ie gtncgtn iït tE fcoopEti/ ftaniE
boek en werd opgevolgd door Reinier van
de Glashorst (13). Herman Gerritsen werd
in 1770 benoemd tot 'oppasser van het
Rundvee' in Leusbroek. Er heerste veepest
en de in te voeren runderen moesten van
deugdelijke certificaten zijn voorzien (14).
Tapsteden werden soms naar een populaire
waard vernoemd. Dat is met De Swarte
Steeg in Hamersveld het geval geweest.
Deze bekende herberg heeft op de plek van
de RABO-bank in de Biezenkamp gestaan
en werd nog op een kaart van 1844 met de
naam van Geurt Simonse aangegeven (15).
Deze Geurt Sijmonsz. was n.b. de pachter
uit 1686! (16). De naam 'De Swarte Steeg'
was het meest gangbaar en werd ontleend
aan de toenmalige weg naar de Heiligenberg
(17). Allemaal nogal verwarrend, ook al
omdat het verlengde van de
Hamersveldseweg tegenwoordig de
Zwarteweg heet. De postkoets van
Amsterdam naar Arnnem reed via
Amersfoort, Hamersveld en De Glind. De
route in Leusden liep over de Zwarteweg en
sloeg vervolgens bij de Swarte Steeg linksaf
naar Asschat en Snorrenhoef. De Postweg in
Snorrenhoef herinnert nog aan die tijd. 'De
Swarte Steeg' deed dienst als Rechthuis voor
Hamersveld, Asschat, Snorrenhoef en
Donkelaar. De oudere Hamersvelders heb
ben nog het beeld van vrouwe Justitia in de
gelagkamer gekend, dat bij de sloop van het
Rechthuis verloren is gegaan.
Er moet in Hamersveld rond 1767 sprake
geweest zijn van een tweede tapstede, en
aan niet de Rosbeijer, die van later datum
lijkt. Er werd officieel melding gemaakt van
'Hendrik Hendrikse aan de tolboom' (IX).
De eigennaam Hendrik Hendrikse was in
Hamersveld niet onbekend, maar de bijbe
horende Hendrikken hebben niet op plekken
gewoond waar je een tolboom zou verwach
ten. Ik heb nog even aan een tol op de
Heiligenbergerweg gedacht, op de grens met
Amersfoort. De Heiligenberg met direkte
omgeving was in 1767 echter grondgebied
van Asscnat en niet van Hamersveld.
Voorlopig hou ik het erop dat het gezochte
kroegje nabij de Swarte Steegh heeft gele
gen. Dij de plek waar de vorige eeuw nog
Staande in Hamersveld op de Pbacfche Het Klooster
en in 'c Bosch op de Moddcrbeek by het Vliet
]VIen prefenteerd publiek (op Dag) te
verkoopen
Itaanbc Dp bc piaarfcBc 6« Klooaer. gelegen In
Htmcryvdd, SjUIÈcr J»n Aalbeirfcn, tOirn 00H aan-
tan5fnB baar ban 5a! boen/ al fit No 1, 3,3 op bc
©iet iErrgen/ No. 4 op öc (Ctatt iEcrgtn/ Na 5.
op 't 3Tanb ober bcIPtrtring/ No 6 op De,§cfjot'
fjotft No 7. Iang£ bc Bemelfcflc Bant tn No 8.
op bc ©etbe tjalf iEcrgcn.
Esic cn Elfc Bosch-Hout, ftaanbc In fiet Sosrfj op
bc Moddcrbeek gdcgcn aan bc Lirucn bp Bet Vliet,
gctccbcnb ban No. 1 tot lntlul£.
op Dtngsdag ben December 1808 mibbaff^ tm
4. uuren, ern [ju!}* tlOT br IDcbütnr ban AakGeuniên
In be herberg De Mosfel, aan bc ^toartctaeg enen
bulren Amenfoorc
Zeg het voort.
Te utm-m, by g POST. o? de Wane .1=u, jU>«.
Een verkoping in herberg De Mossel
