521
Amersfoort naar het zuiden hebben ge
voerd.
Op een kaart uit 1867 van de gemeente
Leusden staat het wegvak over de
Leusderhei volledig ingetekend (Afb. 1zie
pijl. Hoe oud mocht deze route wezen? Tot
mijn spijt kon ik deze vraag niet beantwoor
den. want mijn oudste wegenkaartje van
onze omgeving gaat niet verder terug dan
het jaar 1594 en daar staat hij al op
aangegeven! Hij heet dan de
Sterkenburgerweg - Sterkenburg ligt vlak
onder Driebergen - en eindigt op het kaartje
bij de grens van Woudenberg met een fors
'Cruis'.
Dhr.H.P.Deys beschrijft het oude kaartje als
volgt (1):
- Kaart van de Leusderberg en omgeving,
door Cornelis Montfortius en kopie door
Jan van Diepenem, 1594.- Dit kaartje in
vogelvluchtperspectief houdt verhand met
een proces tussen de gecommitteerden van
de Staten (van Utrecht) en (via Jan van
Huchtenbroeck) 'die van Leusden over de
te betalen helft van de kosten, verbonden
aan het vangen der wolven in de 'graue
duijnen 'door de Staten en de andere helft
door de gebruiker of eigenaar van de lan
den te betalen. Links op de voorgrond de
'Beeck met 'de bavoorder brugge
De Sterkenburgerweg ligt op het kaartje aan
de linkerkant en verdwijnt bij het 'Cruis'
achter de horizon. Rechts van het kruis staat
'Wout Wech' of Woudweg. Hetzelfde
'Cruis' komt kennelijk ook voor in een
grensbeschrijving van de Leusderhei, eve
neens uit 1594 (2). Een citaat hieruit. De
grens loopt ..van de dorpe van Soest tot aen
het berchgjen, geleghen boven Overhees,
genaempt den Uuythuevel ende zoe voorts
van den Uuytheuvel suydwerts op verby den
Eselenberch, Blommenheuvel tot achter aen
den Strilo op Willem Ammels Cruys toe op
den Biesdel ende van den Biesdel onder de
berch nederwerts....
De naam Willem Ammels ben ik in Leusden
nooit tegengekomen. Wél hebben er in
Amersfoort in de 15e eeuw twee gezags
dragers van deze naam gewoond (3). De
vraag of één van deze heren zijn naam aan
het kruis heeft geschonken, moet helaas
onbeantwoord blijven. Over wegkruisen
wisten anderen gelukkig wat meer te
vertellen. Twee citaten:
- Behalve de wegkapelletjes komen we ook
wegkruisen tegen, en dat al vóór de 16e
eeuw. In verschillende gevallen ging een
kruis aan een kapelletje vooraf en soms
bleef dat kruis zelfs staan ook na het
optrekken van het gebouwtje. Hoewel het
kruis in de eerste plaats als religieus sym
bool is bedoeld, lijken, als men afgaat op de
plaatsen waar de wegkruisen werden
geplaatst, ook wel praktische motieven bij
de oprichting een rol te hebben gespeeld,
zoals het markeren van grenzen (4). -
- Wegkruisen. De gewoonte, om op een
kruising een wegkruis aan te brengen, stamt
vermoedelijk uit de periode onmiddellijk na
de kerstening. Kruiswegen waren bij de hei
denen van belang als plaats waar de geesten
woonden. Deze plaatsen werden gekerstend
door er een kruis te plaatsen. Het kruis is
vaak overdekt tot een klein kapelletje; een
lindeboom staat erbij. Wellicht was de
plaats van de boom hier het oudste en werd
het kruis ook geplaatst om de aandacht van
de boom af te leiden. Vooral in Limburg
vinden we nog diverse wegkruisen en
kapellen, bijvoorbeeld in Beesel tussen
Venlo en Roermond(5). -
Opmerkelijk is dat in beide citaten de
mogelijkheid van een bijbehorend kapellet
je wordt aangeroerd. Dat klemt te meer
omdat de oude route onder Amersfoort nog
steeds de Kapelweg heet.
Het leek bij nader inzien niet waarschijnlijk
dat de weg naar een kapel in Amersfoort
zou zijn vernoemd. Kapellen genoeg in
Amersfoort, daar niet van, en dan vooral
aan het begin van de 16e eeuw. Maar toch,
het Amersfoortse stadsbeeld moet reeds in
de middeleeuwen van verre zijn gedomi
neerd door de torens van de Onze Lieve
Vrouwekerk en de St.Joriskerk. Een
onaanzienlijk torentje van één van de
kapellen moet daarbij volledig in het niet
zijn gevallen. De voor die tijd wél opval
lende kerk van Leusden kon moeilijk voor
een kapel worden versleten.
HISTORISCH! K/?/.
Afbeelding 1.
KAART VAA' LEUSDEN UIT IH67. MET DE ZANDWEG OVER DE LEUSDERHEI.
'Leusden en de 'Swarte bergen met
Amersfoort tegen het kader getekend.
Rechts Soest, in het midden een
heuvelachtig gebied met een vijftiental
benoemde heuvels etc. Op de achtergrond
'Cruis', 'Seijst'en 'Utrecht' (afb. 2).
