642
643
Weerbarstig vooruitstrevend.
In mijn herinnering was de Vallei (noord?)
zwaar ouderwets. Ik denk aan de kledij, met
de mutsen en lange zwarte kousen en lange
rokken, geen kniekousen en geen voetbal.
Maar dan denk ik aan de modernisering in
de veehouderij en in de groenten- en fruit
teelt. aan het cursuswezen in landbouw,
fruitteelt, pluimveehouderij, aan de moder
nisering van de stal. en ga zo maar door,
aan de opkomst van het coöperatie wezen.
Dan zat er dynamiek in de Vallei, ook ver
geleken met andere boerenstreken.
Van landbouw naar veehouderij.
Wie tussen de zowat ononderbroken bebou-
wing door van de tol tot aan het spoor uit
keek naar achteren, zag tot aan de horizon,
of beter in het westen tot Heiligenberg en
het Griftdijkje en in het oosten tot aan de
dijk louter grasland. Wie na 1900 was gebo
ren w ist niet beter of zo was het altijd
geweest. Maar juist vlak voor 1900 had er
na zeshonderd jaar een agrarische revolutie
plaats. De aanvoer van het Amerikaanse
graan maakte een lonende korenbouw hier
onmogelijk, ook de tabaksteelt ging ten
gronde. De veeteelt stond niet langer in
dienst van de landbouw, maar werd voor
goed een lonend bedrijf dankzij veeverbete-
ring, gebruik van kunstmest en goede afzet
van de melk via de zuivelfabriek en ten
gevolge van de afzet als consumptiemelk
naar de snel in omvang en welstand groei
ende bevolking van Amersfoort.
Een klein beetje bouw land bleef over, voor
taan in dienst van de veeteelt: de rogge
werd met de hand gedorst, het graan ging
naar de bakker, het stro ging als voer naar
de koeien of rechtsreeks ónder de koeien, in
de z.g. potstal met ongescheiden mestbewa-
ring. De haver was voor de paarden.
Maar naast dit grootvee kwam het kleinvee
op, varkens en kippen. In de varkenshokken
kon men ook veel stro kw ijt. De bietenteelt
ging in belangrijke mate in veevoeder voor
zien en het roggeland leverde na de oogst
nog als stoppelgewas knollen voor de koei
en. Aardappelen werden geteeld voor men
selijke consumptie, de boekweitteelt ver
dween.
Korenland was koeienland geworden.
Samengestelde bebouwing.
Deze term leerde ik op Boerderijendag 14
sept. 2003 over de erven in de dorpen rond
Apeldoorn: het ging om de grote bedrijven
met bijgebouwen. Goed beschouwd had je
exik op Hamersveld in de tijd van het hoofd
accent op de graanteelt louter de huizinge
met voorhuis, en het achterhuis met de deel
en de stal. Voor het beetje hooi en het vele
koren waren er de onvermijdelijke hooiber
gen [bergen betekent hier berging!], een
beetje bedrijf had er al twee. Van een var-
kensschuur was nergens sprake, uit inventa
rissen blijkt dat men een, twee varkens vet
mestte voor de huisslacht. en hoogstens één
toom biggen had. een toom die toen kleiner
was dan in de vorige eeuw. De paar varkens
vonden stalruimte in het achterhuis. En de
wagenloods? Men vindt ze niet in oude erf-
beschrijvingen. De paar wagens die men
had waren ranke oogst-wagens, hoog op de
ranke rood, groen of blauw beschilderde
wielen die op de brede deel stonden en tij
dens het met de hand dorsen even naar bui
ten werden gereden. Een gierbak was er niet
nodig, de mestkar die men kiepen kon al
evenmin. Landbouwmachines die bergruim
te vergden bestonden niet. Een handje vol
kippen was voor eigen gebruik, het eitje en
de kip in de pan waren een luxe. Op oude
afbeeldingen blijkt dat men ze hield op de
hi It tegen de achtergevel, waar ze door het
kippengat in en uit konden over het kippen-
leertje Soms deed in een van de bergen een
half dichtgeplankt deel op de begane grond
dienst als wagenberging. Voor verdere voer
tuigvariaties zie onder vervoer.
Ziezo, nu we ons beeld van het boeren-erf
gezuiverd hebben van alle anachronismen,
later bijgekomen gebouwen en bouwsels,
mag op Hamersveld één nieuwkomer van
begin zeventiende eeuw tot eind negentien
de eeuw of kort na 1950 niet onvermeld
blijven: de tabaksschuren, hoge en lage
typen, altijd van hout. Van sommige ken ik
alleen het bestaan uit de overlevering; vrij
kleine, behalve die van bijna honderd meter
lengte op de 'Zuidw ind'.
Juist na het verdwijnen van de tabaksteelt
en de graanteelt kwam de varkensmesterij
in zwang; wat lag er meer voor de hand dan
de leegstaande tabaksschuur 'vol varkens te
leggen'. Nu waren sommige schuren zo
kolossaal en groeide de varkenshouderij niet
altijd en overal even snel, zodat op sommi
ge bedrijven de varkenshokken a.h.w. ver
dronken in de oude tabaksschuur.
Veelzeggend is m.i. dat men in het Gelderse
spreekt van kapschuren wanneer deze onge
veer de omvang kregen van het achterhuis.
Blijkbaar waren tot dan eventuele andere
schuren en schuurtjes laag, zonder
hooi/strozolder.
moclit vaststellen Jat in bedoelde families
m nar he idsgetro uw en nauwkeurig de
gebeurtenissen uil het verleden waren door
gegeven
Omdat in onze gesprekken vele facetten ter
sprake kwamen die nog niet zo zijn beschre
ven. wil ik proberen die kanten van
Hamersveld en Omstreken snel lussen twee
staaroperaties door vast te leggen, voordal
ook deze oude Hamersvelder de pen voor
goed uit tie hand valt.
Fr kwamen zoveel details aan bedrijfs- en
dorpsleven bij mij boven dat het vast teveel
is voor één bijdrage. Na overleg werd
besloten er een feuilleton van te maken.
Folol: l'an de tol
Foto2. tot de spoorlijn een lint van
boenierijen Dat was Hamersveld.
Foto 's Archie f F. v. Loenen
