784
De bewoners/eigenaars van de Heiligenberg na
de Reformatie
Tussen het jaar 1000 en 1586 werd de Heili
genberg bewoond door monniken. Na bijna
/es eeuwen zijn de laatste monniken uitgezet
en de kapel afgebroken. Na de Reformatie
hebben de Staten van Utrecht het eigendom
en beheer overgenomen en stelden een rent
meester aan.
Zij verpachtten in 1592 de Heiligenberg
(waarschijnlijk toen niet veel meer dan een
boerderij) aan Gijsbert Willemsz en in het
volgend jaar aan zijn opvolger. Maar de Sta
ten hebben geldgebrek (een 80-jarige oorlog
kost nu eeenmaal veel geld) en verkopen de
Heiligenberg in 1637 aan de Amsterdamse
koopman Michael Pauw. Hij gaat er niet
zelf wonen, maar de pachter, die al in 1632
genoemd wordt, Ghijsbert Everts, blijft dat
ook na de koop van Pauw.
Eén zinsnede uit het contract: "worten pach
ter toegelaten den selven huyrjaercn te mo
gen beweyden ende het huys te bewoonen
(tot 1638). Pauw overlijdt in 1640 en zijn
Van Berck verheft de status van de Heiligen
berg tot een buitenplaats. Wat en hoe hij dat
gedaan heeft is niet bekend. Wel dat Vondel
over de nieuwe "outfit" in de zeventiende
eeuw dichtte:
"Ik loof dit landprieel op 't ruijschcn van
de beecken.
Ik loofden Heiligenberg, den Duytschen
Helikon
De Pijnboom en Cypres, en Eyken koel
van lommer
Beschaduwen haar veld, de wak're
honigbij
De geesten aest met dauw, en nektar, vrij
van kommer.
Natuur vereert den disch met ooft en
lekkernij.
Zij schenkt u honig, meede, en sap van
muskadellen.
Hier loeit het welig vee u uit de beemden
toe."
Na ruim dertig jaren, in 1678, gaat de
Ambachtsheerlijkheid Asschat met de
Heiligenberg over in handen van Ja
cob Baron de Peterson. De verkoop
verliep via een publieke veiling van
de failliete boedel van Van Berck.
Helaas overleed nog datzelfde jaar
zijn echtgenote Catharina Bicker.
Hij woont er tot zijn dood in 1704,
waarna zijn enige zoon Ernst Jacob
het hele bezit van zijn vader erfde.
Ernst Jacob de Peterson woonde
echter in Utrecht, maar huwde in
1705 wel met Margarethea Fehrsen
op de Heiligenberg.
Ernst Jacob overlijdt in of vóór 1718 bij een
brand in Utrecht. Zijn vrouw was toen al vijf
jaar dood. De voogden van de minderjarige
kinderen verkopen de Heiligenberg in
het genoemde jaar voor f. 28800,- aan Jan
Agges Scholten. Dan is het vroegere pacht-
pachtcr in 1644. De weduwe van Pauw, Hil-
legonde Spiegel, verkoopt op 18 april 1645
de Heiligenberg aan Carel Alexander van
Berck, die zich heer van Asschat en Heili
genberg ging noemen. Asschat was wel een
heerlijkheid, maar Heiligenberg is dat nooit
geweest, maar viel wel onder het rechtsge-
785
Goed uitgegroeid tot een bloeiende buitenplaats.
Jan Agges gehuwd met Pieternella Hoogenberg,
was tabakkoper. Hij zat dus midden in zijn han
delsgebied: veel tabaksverbouw rond Amersfoort.
Buiten het zomerseizoen woonde hij in Amster
dam.
In 1740 is er weer een verkoop en wel aan Johan
nes Jonas, schout van Doom c.s. Hij koopt alleen
de buitenplaats voor f.10400,-. Heiligenberg be
staat dan onder andere uit: vijftien kamers.Verder
zijn er een tuinmanswoning, stallen, koetshuis,
oranjehuis en een speelhuis, een menagerie en een
volière. Ook worden genoemd boomgaarden en
moestuinen met kassen voor ananas en druif. De
tuin is ingedeeld in terrassen en sterrebossen,
maar er is ook nog wildhoutgewas. Totale opper
vlakte ruim twintig morgen (bijna 17 ha.)
We kunnen wel zeggen dat Heiligenberg status
heeft gekregen. Maar de bewoner/eigenaar was
geen gemakkelijk mens: hij had bijna constant
ruzie met zijn buren over afscheidingen en
dergelijke. De gerechtelijke stukken zijn nog
te vinden in de archieven van de Staten van
Utrecht.
In 1757 vroeg hij aan dezelfde Staten om een
sloopvergunning: de Heiligenberg was aan
het verzakken op de eeuwenoude fundamen
ten. Bovendien stond het huis in het water.
Hij beloofde een nieuw huis te bouwen. Hij
kreeg echter geen toestemming. In datzelfde
jaar verkoopt Jonas de Heiligenberg aan Jo
hannes Kelfkens, die ook een verzoek tot
sloop indiende wegens de hoge herstelkosten
van de bestaande bebouwing. Hij mocht een
deel slopen en de rest herstellen.
Een halfjaar later is het geheel blijkbaar
weer verkoopbaar. In 1759 koopt Coert Brom
het met Marretje de Brec voor f.
1500,-. Wel een teken, dat de gebouwen er
niet meer als een landhuis uitzagen. Coert
Brom woont niet alleen op de Heiligenberg,
hij werkt er ook en wel aan het "houden van
Herberg en tapperije". Protest van omwonen
den en terecht: in de koopcontracten stond,
dat er nooit een herberg gehouden mocht
worden op de Heiligenberg. Coert moet deze
activiteit dan ook stoppen, maar nu zit hij
financieel in moeilijkheden. Hij moet geld
lenen en hij doet er driejaar over om dat af te
lossen. In 1775 wordt dan in een publieke
verkoping aan de meest biedende de Heili
genberg overgedaan en wel aan Gijsbert Jan
van Hardenbroek voor f. 1700,-. Gijsbert Jan
droeg ook de titel heer van Lockhorst (door
zijn vrouw ingebracht) en bekleedde diverse
overheidsfuncties. Hij zal zeker gezorgd
hebben, dat het buiten in een goede staat
gebracht werd, want hij was
het, die verschillende hoge
gasten op zijn mooie
buitenplaats ontving. Hij
overlijdt ongehuwd en
kinderloos in 1788. Zijn erfenis
ging naar zijn jongere broer
Johan Adolf, die toen hij in
1792 overleed, alles naliet aan
zijn vrouw Susanna Civile
gravin d'Aumale, die op haar
beurt afstand deed van al haar
goederen ten gunste van haar
zoon Gijsbert Carel Duco. Hij
verkocht in 1807 de
Heiligenberg aan zijn broer
Ernst Louis. Hij mocht het
oude huis wel afbreken en liet
er voor in de plaats een nieuw bouwen. Dat
bestaat nu nog en wordt gevormd door het
middelste deel van het huidige landhuis. (Zie
foto op deze pagina) Hij liet ook het
Him Bos
bied van Asschat.
