790
I)e classicistische baroktuin in de
18® eeuw
Rond 1700 moet de tuinaanleg geheel ver
anderd zijn. Zoals we op de vogelvluchtte
kening zien. was de berg ingedeeld met
twee terrassen, waardoor de gehele tuin drie
niveaus kende. Omdat zulke tuinen slechts
in landen voorkomen die niet zo vlak zijn
als Nederland, was de tuin van de Heiligen
berg de meest noordelijke terrassentuin in
die tijd!
De terrassentuin w erd door twee assen, één
vanuit het landhuis, een tweede door het
dienstgebouw in drieën gedeeld. Het om-
grachte landhuis lag op niveau één. Dit ni
veau w erd van het volgende tuingedeelte
gescheiden door een muur met twintig va
zen.Via twee trappen in deze muur, kwam
men op het schuin lopende niveau twee, die
tegen de helling van de berg was gelegen.
We zien hier drie parterres met langs de
randen in obeliskvorm gesnoeide taxus.
Vervolgens bereikte men via een tweetal
veel hogere trappen het derde niveau, die
gedeeltelijk door een haag en gedeeltelijk
met solitaire planten was omgeven. Deze
boventuin was geheel vlak aangelegd, en
bestond ook uit drie parterres met ieder in
het centrum een beeld op een piëdestal
(voetstuk).
Vanaf de berg had men een vrij uitzicht in
de richting van Hamersveld. In het opgaan
de geboomte in westelijke richting, waren
enkele openingen uitgespaard, zodat er ook
enkele zichtpunten waren naar Oud-
Leusden.
Behalve de tuin op de berg zien we naast
het landhuis nog meer sier- en nutstuinen
die in rechthoeken en vierkanten zijn aange
legd. Een lange as doorsnijdt dit tuingedeel
te en heeft een uitzicht tot over de Heiligen
bergerbeek. Al turend op de vogelvluchtte
kening doe ik ineens een ontdekking: de
lange as is van water ofwel, de Heiligen
berg had een Grand Canal! Een zichtka-
naal, waarover je wegkijkt in het landschap,
waardoor de tuin schijnbaar oneindig lijkt.
Dit kanaal is een typisch Frans Barokele-
ment, dat op de Heiligenberg 250 meter
lang was. Een restant van dit kanaal is he
den ten dage nog aanwezig op de Heiligen
berg! Het eens zo rechte kanaal, maakt nu in
een meer gebogen vorm, deel uit van het
huidige park.
Het zichtkanaal diende ook om de grachten
aan de overkant van de Heiligenbergerweg,
nu het Zwanenwater, van water te voorzien.
Hier stond in de as van het zichtkanaal ook
een duiventoren.
De meeste Grand Canals werden in de as
van het huis aangelegd, zoals bij Versailles
en kasteel Renswoude. Het kasteel Sceaux,
791
nabij Parijs, heeft echter ook een Grand
Canal dat evenals bij de Heiligenberg naast
het kasteel gelegen is en evenwijdig aan de
hoofdas loopt.
Het landgoed Geerestein in Woudenberg
een rechte laan die ruim een kilometer lang
was! Deze ziehtas liep door tot aan de Ha-
mersveldseweg, het laatste gedeelte van de
zichtlaan is de huidige Burg. de Beauforweg.
Een verkoopakte uit 1740 geeft uitgebreidere
DE BUITENPLAATS DE HEILIGENBERG
heeft een Grand Canal dat wel in de as van
het huis ligt, maar zoals het kanaal bij de Hei
ligenberg aftakte van de Heiligenbergerbeek,
zo haalt ook het zichtkanaal van Geerestein
het water uit een al aanwezige waterloop: de
Grift. Beide landgoederen gebruikten de
Grand Canals om water door te voeren naar
de grachten.
Wat verder nog opvalt is de theekoepel, op
een eilandje in de gracht voor het landhuis.
In de hoofdas voor het landhuis bevond zich
informatie:
Of Amathonte; daar Vrouw Venus mint en
vrijt?
Neen t is de Heil 'genberg, door Vondels
Liergedichten
Zo wijd beroemd, als door bekoorende
Gezichten:
En 't was de moeite waard dat Paradijs te
zien:
En zijnen Heer, naarpligt, uw groete en
dienst te bien,
l 'oor zo veel vriendschap, aan zijn volle
dis genooten,
Met lekk 're spijs gevoed, en geurig sap
begooten.
Maar 't snelle Zonnerad jaagt vast de s
chaduw voort,
En wijgerd ons die vreugd, schoon van de
lust bekoord:
En zeker 't mis te niet, quam hij ons daar
t 'onthaaien
Met zo veel Heusheid: gij vergat u in zijn
zaaien,
En minsaamheen, daar hij zijn vrinden
mede onfangt,
En als om hunnen hals, met bey zijn armen
hangt:
Dat gij u nauwlijks kond ontslaan van zulke
banden,
Die vrindschap vaster vlecht, door heusch
onthaal als handen.
- r
1 J J J -1- - i
l»r llriliKrntMrrg. drlitél luthllrkming. anom. cm 1720
(Arcklrf kx«lrt-l I>C llunr i
De Heiligenberg, detail vogelvhichttekening uit ca. 720, die in het begin van de jaren 90 in het ar
chief van kasteel de Haar werd gevonden. Duidelijk zijn hier de twee assen te zien, die de tuin op de
berg in drieën verdeelt. Eén as vanuit het landhuis en een tweede as die op de berg begint en zich dan
voortzet in een lange zichtlaan voor het huis en twee korte zijassen. De ene zijas begint boven op de
berg en loopt via het poortgebouw tot aan de duiventoren. De tweede zijas is het Grand Canal en
loopt vanaf de Heiligenbergerbeek tot aan een tweede duiventoren.)
De Heerehuizingegenaamt den Heili
genberg voorzien met verscheide vertrekken,
den Berg, hoff en hofsteede, bekwaame
tuinmans wooninge, stallinge, koetshuis,
oranje huis. speelhuis, parterres, schuttingen,
menagerie, voliere, wesen, cabinetten, Turk-
sche tenten, terrassen, boomgaarden en ho-
oven voorsten met hart steenen en Marmeren
Beelden en borstbeelden, groepen kindertjes
ende Vaasen, allerhande excellente f ranse en
