792
793
Op een tekening van Jan de Beyer uit 1749
lijkt het erop, dat het eerste terras, inmiddels
met een parterre de broderie is verrijkt.
In 1757 wordt bovendien nog melding ge
maakt van schuitenhuizen, vijvers en lopen
de wateren.
I)e Engelse landschapstuin in de tijd
van de Romantiek in de 19l eeuw
In het begin van de 19c eeuw wordt eerst het
oude landhuis vervangen door het midden
deel van het huidige witgepleisterde neo
klassieke landhuis. Dan wordt de tuin- en
parkaanleg van de Heiligenberg geheel in
landschapsstijl gew ijzigd. Dit is waarschijn
lijk in tw ee fasen gebeurd.
Als eerste was het de Utrechtse tuin- en par
karchitect Hendrik van Lunteren 1780-
1848) die verantwoordelijk was voor de
metamorfose die de tuin onderging. Uit het
biografisch woordenboek van Chr. Kramm:
"Hendrik van Lunteren: Onder zijne veel
vuldige volvoerde werken, kan men de vol
gende noemen: den aanleg van den Heili
genberg, bij Amersfoort
Bij de tweede fase van de tuinaanleg in
landschappelijke stijl is Johan David Zocher
jr. betrokken geweest. Helaas is ook van
zijn werk geen plan bewaard gebleven. Hij
zou verantwoordelijk zijn voor het Zwanen-
water. de Oranjerie en de duiventoren op de
Heilgenberg.
De landschappelijke tuinstijl is ontstaan
vanuit een streven naar romantiek. Men w il
de een park als een geïdealiseerd landschap,
met kronkelpaden, boomgroepen en vijvers
met gebogen lijnen. Tijdens een wandeling
door de tuin. had men onverwachte door
kijkjes en zichtpunten naar romantische
huisjes, zoals het tolhuisje en de duivento
ren. Een natuurlijk ogende berg (the
Mount), deed het ook erg goed in deze ro
mantische omgeving!
De smaak van die tijd werd goed verwoord
door J. Craandijk, die in 1883 een wande
ling langs de Heiligenberg maakte:
Engelsche aanleg is gegrond op de natuur
zelve en op de eeuwige wetten der
schoonheid. Daarom is zij aantrekkelijk,
omdat zij natuurlijk is. Door de oude mode
werd de natuur geweld aangedaan. Daarom
moest zij voorbijgaan, en een volgend
geslacht moet zich vreemd tegenover haar
gevoelen, gelijk tegenover alles, wat
gekunsteld is en gedwongen, hoe luid het
eens geprezen en hoe algemeen het eens
gehuldigd werd."
Het kan verkeren, de tuinaanleg die in de 18°
eeuw werd bejubeld, wordt een eeuw later
uitgemaakt voor wansmaak!
In onze tijd wordt de 19° eeuwse Engel-
schen aanleg" echter nog steeds gewaardeerd.
Het park van de Heiligenberg is ook nu nog
zeer fraai, en het is dan ook zeer de nog zeer
fraai, en het is dan ook zeer de moeite waard om
op de Open Monumentendag een wandeling door
het normaal gesloten park maken.
Bronnen:
Doctoraalscriptie "De Heiligenberg, 10 eeuwen
geschiedenis van een buitenplaats te Leusden"
door Rianne van Hilten
Leusden, geschiedenis en architectuur MIP door
Hans Renes, Hans Vlaardingerbroek en Leo We
vers.
Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsar
chitectuur Deel Oost en Midden door
Carla S. Oldenburger-Ebbers.
Artikel in de "Woonstede door de eeuwen heen",
genaamd: "Het park van de Heiligenberg te
Leusden", door Heimerick Tromp en Cor van
Donkersgoed.
"Architectuur en Landschap, het ontwerpexperi-
ment van de klassieke Europese tuinen en land
schappen" door C. Steenbergen en W. Reh.
Vogelvluchttekening 2 komt uit de collectie van
Jan Verduin
Leusden Toen en Nu
Reactie naar aanleiding van de vraag in
"Leusden Toen en Nu" uit ons vorige num
mer met de vraag wie zijn deze 4 meisjes?
De twee meisjes links zijn Marie van Nim-
wegen (schoenen), Stien van Nimwegen (wit
geschuurde tripklompen) kleinste meisje
Beiden zijn dochters van Jacobus
De andere twee meisjes mij niet bekend.
Op de foto van de parmantige dames herkent
mijn vader (Jan van Nimwegen, die zelf zo'n
48 jaar aan de Kerkdijk, deel dat nu 't Laan
tje heet, heeft gewoond) twee van zijn zus
sen.Toen hij mij andere foto's van hen liet
zien kwam ik tot de conclusie dat hij gelijk
heeft. De meeste linkse is Marie (van de Pol
van Nimwegen. De kleinste daarnaast is
Stien (Ossendrijver-) van Nimwegen.
Wie de anderen zijn is hem niet bekend.
Zij woonde toen aan de Achterveldseweg,
gemeente Barneveld, provincie Gelderland.
Deze woning, thans Hessenweg 341 (ook
voormalige woning van raadslid Ossendrij
ver), is enige jaren geleden gesloopt en ver
vangen door een nieuw.
Tante Marie is enige jaren geleden overleden
maar zou in leven in oktober 84 geworden
zijn. Dat geeft een indicatie omtrent de ou
derdom van de foto.
Tante Stien leeft nog en woont in
Hooglanderveen. Ten aanzien van de bomen
die langs "t Laantje staan weet ik uit eigen
ervaring dat de bomen op de twee foto's niet
dezelfde zijn.
Er zit tussen de fots's zeker 70 jaar. Zouden
het wel dezelfde bomen zijn dan waren de
bomen veel groter geweest.
Na de oorlog zijn er aan 't Laantje nieuwe
eikenbomen geplant.
andere Fruitboomen, Ananassen en Druyve-
kassen, Broeybakken, Wildhoutgewasch,
Sterreboschen, en Eijkewallen langs de
groote laan. Moestuinen, mitsgaders twee
Duivenhuizen, en verdere aanhorige Weij.
Hooij, Tabak en Bouwlanden, met steegen.
Laanen, Hekken. Piramiden stroomende
beeken en vijvers, te saamen groot meer
dan twintig morgen
....Een andere grindweg slingert in beval
lige bogt langs de vlakte, en aan onse lin
kerhand doorsnijdt zij de schoone lust
plaats, die de plek beslaat, waar eens het
klooster Hohorst of de Heilige Berg heeft
gestaan. In de vorige eeuw was de Heilige
Berg in een 'wereltlijken berg' veranderd,
die door de vaderen ongemeen bewonderd
werd. De hoogte zag er dan ook, naar den
smaak dier dagen, prachtig en cierlijk uit.
Eenige jonge boompjes staan op den top,
waarheen twee volmaakt gelijke trappen
voeren; zorgvuldig geknipte grasfiguren,
onberispelijk van symmetrie, zijn op de
hellingen aangebragt; aan de net geschoren
hagen is de tuinbaas te herkennen als een
meester in zijn vak. Het huis, in een gracht
gelegen, is deels in nieuwen, stijven stijl,
met een zeer nietig torentje op den hoek.
Thans ziet het er anders - wij zegge, vrij
wat behagelijker uit. Wat van het achttiende
eeuwsche huis nog overbleef, is
gemoderniseerd en een vrolijke,
vriendelijke woning geworden; een ruim
grasperk breidt zich daarvoor uit, door een
heldere waterpartij van den grindweg
gescheiden; de 'berg' is met opgaand hout
begroeid. Een grootsch aangelegd park met
breede lanen en paden, met frissche gras- en
bloemperken, omringt het geheel, en met de
overplaats aan de andere zijde van den weg
vormt het een der typen van die
buitenverblijven, die tot de eigenaardige
schoonheden van ons vaderland behooren.
Zal het nageslacht ook eens om zulk een
aanleg glimlagchen, gelijk w ij om den
hooggeprezen aanleg van de lustplaatsen uit
de vorige eeuw? Wie zal zeggen hoe
wansmaak het schoonheidsgevoel kan
misleiden! Maar mij dunkt, de zogenaamde
Jan Schouten
Piet van Nimwegen
