805
Men heeft het Amsterdam-Rijn-kanaal gegra
ven en het gemaakte plan voor het Valleika
naal uitgevoerd, maar zuiver als een ontwate
ringskanaal. Men had geen grote kunstwerken
nodig. Wel had men duikers nodig en overkoe
pelingen. We kennen allemaal de brug aan de
Hogeweg die wel de grootste is, maar lage
overkoepelingen heeft en daar kon je met geen
boot onder door varen. Alleen het water had
zijn loop hier onderdoor. Veenendaal, het
woord zegt het al, is een gebied met veen waar
men turf stak. De turf moest worden afge
voerd. Fin daarv oor heeft men de bisschop Da-
vid-grift gegraven (vernoemd naar een Bis
schop David) Men heeft vervolgens de plannen
verder uitgewerkt en zoveel mogelijk de loop
van bestaande riviertjes en beekjes gevolgd,
gekanaliseerd en verbreed tot men uiteindelijk
bij Amersfoort kwam Vanaf de Grebben tot
aan Amersfoort is dat ongeveer 45 Km. Echter,
toen men één van die plannen op tafel had en
men kon beginnen was er geen geld. Wel was
er een grote werkeloosheid. In Den Haag heeft
men toen gezegd er wel geld in te willen stop
pen, maar dan moesten er arbeiders in ge
plaatst en er mochten geen machines gebruikt
worden. Nou was dat geen groot vraagstuk,
want rond 1940 waren er nog niet zoveel ma
chines, draglines etc. Het enige wat men wel
wilde gebruiken waren "locomobieltjes", waar
achter je kipkarretjes kon hangen. Maar ook
deze karretjes moesten met de hand cq met de
schop gevuld worden door de grote hoeveelhe
den werkelozen uit de grote steden.
Deze werkelozen waren mensen van allerlei
groepen en daar waren zowel onderwijzers bij
als kantoor mensen, maar ook dokwerkers en
fabrieksmensen en allen moesten zij nu de hele
dag buitenwerken. De regering vond dat daar
veel mensen geplaatst moesten worden en zij
staken daar subsidie in. Deze arbeiders kregen
voor dit werk boven hun uitkering een belo
ning. Deze beloning was niet zo hoog.
Deze mensen kregen toen circa 10 a 20 gulden
per week en als ze dan aan het werk waren dan
kwam daar circa tl. 6,- bij. Bovendien moest
het werk door Den Haag geconditioneerd wor
den. Het mocht geen dagloonwerk zijn, dus
geen vast loon. Het moest dus aanbesteed zijn.
Er moesten tarieven gemaakt worden, waar-
Graafwerk
806
Er moesten tarieven gemaakt worden, waar
door al het werk (het graafwerk, het krui-
werk) per strekkende meter werd aanbesteed.
De prestatie van de mensen moest worden
gewaarborgd. Er mocht vooral niet met de pet
naar gegooid worden, maar een werkelijk
prestatie worden verricht. Dit was een moei
lijke opdracht, omdat er allerlei mensen wa
ren, waarvan sommigen er de kracht niet voor
hadden. Toen werd bepaald wie dit werk
doen moest.
Ook werd er bepaald dat het de heidemaat
schappij het werk zou uitvoeren, waaraan ing
Nieuwenhuyzen (de verteller van dit verhaal)
zijn hele leven verbonden is geweest. Hij was
toen pas net in deze streek en was nog jong,
29 jaar. Zijn chef was plotseling overleden en
Nieuwenhuyzen werd voor de opdracht ge
steld. De Heidemij was al op verschillende
andere plaatsen met werkelozen aan diverse
grondwerkzaamheden bezig. B.v. de Bosbaan
in Amsterdam. Ook dat was een groot werk
van ongeveer 1000 hectare groot en ook dat
werd een "werkverschaffingsproject" ge
noemd. (Bij A'dam was het een "waardeloze"
polders waarvan men een prachtig park heeft
gemaakt met o.a. roeivijvers en sportbanen.
Aanvankelijk kreeg men de werkelozen uit de
streek, dus uit de dorpen hier omheen., uit
Amersfoort maar ook uit de grote steden
Utrecht, Amsterdam en Den Haag en niet uit
Rotterdam. Volgens Ing Nieuwenhuyzen wa
ren de Amsterdammers de prettigste, de
Utrechtenaren (met alle respect) waren min
der prettig en de Hagenaren waren heertjes
(althans vlgs medewerkers van de Heidemij)
In Den Haag kon men het eigenlijk niet goed
verkopen dat men in die polder bij Amers
foort ging werken, dus kwamen de mannen
netjes Met een hoedje of een petje op en som
migen met een slokje bij zich in een aktetas
waaruit ook een krant stak. Men gaf de Hage
naars 10 minuten eerder vrij, want dan kon
den ze zich wat opknappen en de schoenen
schoonvegen. De Amsterdammers vonden dat
helemaal niet erg, ze waren makkelijker,
maar hadden af en toe wel een grote mond.
Als er op het werk iets was sprak de hele
ploeg met de betreffende baas en kwam men
met 60-70 man op hem af. Dat werd niet toe
gestaan, maar wel werd er met 2 afgevaar
digde uit de groep gepraat in de werkkeet. Bij
de grote groep liep dat op wat lacherigheid
uit, maar men verdween weer naar het werk.
Ing Nieuwenhuyzen is van mening dat dit te
genwoordig niet meer kan. Toen werd er wel
eens een "harde noot gekraakt"! Bij aankomst
werden de mensen meteen geselecteerd. In de
(directie)keten langs het Valleikanaal werden
loonstaten geschreven. Staten van wel
"honderd meter lang" met wel 46 kolommen
waarop de diverse toeslagen stonden en alles
in dubbeltjes en centen. Zoveel eraf en zoveel
erbij, toeslag voor dit en voor dat, inhoudin
gen die er gedaan moesten worden en in de
laatste kolom wat de man kreeg. Voor dit
werk werden b.v. kantoormedewerkers of on
derwijzers gebruikt, wat op zichzelf al een
organisatie was, want hoe kreeg je de mensen
hier. In die tijd waren er werkkampen, waarin
mensen geplaatst werden en waar ze voor een
week werden ondergebracht. Dat was echter
hier niet de bedoeling. Nee ze moesten met
openbaar vervoer komen, dus met treinen en
bussen. Bussen waren er echter weer niet zo
veel als tegenwoordig, dus was het hoofdza
kelijk met treinen. Het spoorlijntje naar Res
teren werd ervoor gebruikt, het kersenlijntje
van vlak voor de oorlog (het huidige Ponlijn-
tje). Dit loopt parallel aan het Valleikanaal.
De treinen werden gerangeerd in A'foort, op
het kersenlijntje gezet en zo naar de Gelderse
Vallei gebracht. Omdat mensen op verschil
lende punten in- en uit moesten stappen werd,
ook met behulp van werkelozen, de diverse
perronnetjes gemaakt. Daarvoor was rond
hout uit de bossen gehaald voor deze kleine
provisorische perronnetjes.
De technische leiding lag in handen van pro
vinciale waterstaat, waarvan ir Smit de
hoofdingenieur was. Hij zette het kanaal uit
m.n de piketten. Het civiel-technische deel
Het graven van het kanaal.
