Handen werd door hen voorbereid en werd
aanbesteed aan particuliere aannemers. Dit
deel werd niet in werkverschaffing gedaan,
want daarvoor was alleen het zuivere grond
werk. Hoe moetje nu met die mensen wer
ken? U moet zich voorstellen dat het een dras,
zompig terrein was, w aar je amper met laar
zen kon lopen en wat meer een moerasachtig
gebied was. Men gebruikte daarvoor bovenbe-
maling, (ing van Nieuwenhuyzen heeft foto's
laten zien). Bovenbemaling waren grote klis
termotoren die op de kant gezet werden met
slangen. Er werd een werkput uitgezet met
een damwand en er werd een dam gesla
gen. Vervolgens 300 a 400 meter verder weer
een dam met tussen die dammen een werkput
die werd drooggemalen. De mensen moesten
die werkput graven. De uitkomende grond is
voor een deel in de liniedijk terecht gekomen.
(Sommige mensen denken dat het een oud
stuk natuurschoon is, hetgeen onjuist is. Er
bestond geen echte dijk. Wel was er een soort
waterlinie die al heel lang bestond en waar
mee men het gebied bij dreigend oorlogsge
vaar onder water kon zetten. De pompen
pompten dag en nacht. Voor de nacht gebruik
te men de werkelozen uit de streek en kregen
dan overdag vrij. Er moest echter ook 's
nachts gewerkt worden, omdat anders de dag-
ploeg geen droog veld had. De mensen die
groeven kregen allemaal een kleine houten
kruiwagen en een schop. De inhoud van het
kruiwagentje kwam deels in de liniedijk. Een
grootdeel van die grond werd door de Heide-
mij geplaatst op lage terreinen van honderden
boeren en landbouwers.
Het land van de boer was dikwijls sompig. Er
werd dan een afspraak met de boeren gemaakt
om het land op te hogen en te ontwateren.
Daarop werd rijkssubsidie gegeven van circa
90% op de arbeidslonen. De rest moest de
boer zelf betalen. Er werd 60-80 cm land in
gebracht, waarna de werkelozen de boven
grond terug zetten, zodat de boer een koste
lijk stuk land kreeg. Bovendien was dat land
ingesteld op de hoogte van het valleikanaal
dat later ging ontwateren. Men heeft daar heel
veel grond in w eggewerkt, maar soms had
807
men grond te kort. Het geheel ging over circa
1 miljoen kubieke meter grond die moest wor
den gegraven voor het Valleikanaal.
De grond die uit het kanaal naar boven moest
werd gehaakt, dwz een arbeider stond onderin
en stak de grond weg. Om de 1,5 meter stond
op de helling een werkman die dat op de
schop over haakte en doorgaf aan de volgen
de. Eén schep ging over 4 a 5 schoppen voor
het boven lag. Dat er niets verloren werd in
die handeling berustte op een handigheid die
bijna altijd goed ging. Een zeer arbeidsinten
sief werk, waarvoor tarieven bestonden. Over
hoe meer schoppen een schep ging des te ho
ger werd het tarief bij de aanbesteding. Dit
waren bedragen die uit de praktijk waren ont
staan.
Er waren wel moeilijke situaties, maar over
het algemeen viel dat erg mee. Eigenlijk wa
ren er meer leuke gevallen vond ing Nieuwen
huyzen. Zo kreeg hij een telefoon van de
hoofdingenieur van Enschede in Utrecht dat
koningin Wilhelmina zou komen. Zij wilde
het werk zien, ze wilde langs het werk lopen
en met de mensen praten. Nu is het bekend dat
ze niet te boek stond als vreselijk gemakke
lijk. Bovendien was ze niet om de tuin te lei
den, maar ze wilde dit volledig incognito doen
en eigenlijk mocht de heer van Enschede dit al
niet vertellen. Ze zou 2 dagen komen terwijl
men bij Asschat bezig was. Ing van Nieuwen
huyzen liet haar bij de Asschatterweg komen.
Overal lagen de meest glibberige planken
langs en over de sloten en daarover zou ing
Nieuwenhuyzen haar leiden om zich bij de
volgende boer weer bij het gezelschap voe
gen. Toen Wilhelmina kwam had ze gummi
laarzen aan en een kort jakje. De hoofd inge
nieur legde haar het één en ander uit en wilde
haar ergens langs leiden. Koningin Wilhelmi
na was het daar niet mee eens en wilde de an
dere kant op en vroeg de hoofd ingenieur of
hij daar bezwaar tegen had. "Ik zie n.l. aan de
andere kant ook mensen werken."
Van Nieuwenhuyzen meende zich te herinne
ren dat je in die tijd tegen de koningin geen
"nee" mocht zeggen. Enfin de koningin met
haar gevolg de andere kant op langs de men
808
sen die niet (stiekem) van te voren op de
hoogte waren gebracht. Nu was het zo dat men
lastige werknemers wel eens een aparte klus te
doen gaf. Dus ook op dit traject was een lasti
ge vent, een Amsterdammer, bezig met het
teren, carbolineum, van de kruiwagens ergens
achteraf. De majesteit vroeg wat die man daar
stond te doen en liep naar hem toe. Iedereen in
de stress, want nu zou je het
hebben: Een vent met zo'n grote waffel.
De Koningin vroeg: "Zo, man, wat doet u nu?"
'"k Sta te teren!" "En hebt u dat wel vaker ge
daan?" "Nee, juffrouw, nog nooit!"
De Amsterdammer die de majesteit wel her
kende, was ondanks dat hij normaal altijd een
grote mond had, nu geheel van de kaart en ge
droeg zich redelijk netjes. Ondanks dat ieder
een benauwd was voor deze ontmoeting, heeft
men zich achteraf wezenloos gelachen omdat
men dacht dat het zou spaaklopen.
Ing Nieuwenhuyzen vertelt verder over de het
graven van het kanaal.
Men is begonnen met de ontwatering. Ten zui
den van Veenendaal ligt een dijk die de "Rode
Haan" genoemd wordt en die de waterschei
ding is tussen Gelderland en Utrecht. Als Gel
derland in vroeger dagen te veel water kreeg
van de Rijn, dan "verzoop" men bijna. Men
stak dan de de "Rode Haan" door, waardoor
het water naar Utrecht stroomde en Utrecht
onder water werd gezet. Het gevolg was tram
melant, want de bazen van Utrecht
(de bisschoppen van Utrecht) trokken dan ten
velde tegen de Graven van Gelderland.
[U begrijpt dat we over een ander soort graven
en bisschoppen spreken dan tegenwoordig,
want deze groepen sloegen elkaar stevig om
de oren.]
De periode rond de oorlog.
Intussen was men een paar jaar bezig met gra
ven en liep het tegen '38 - '39. De oorlog ging
dreigen en er kwam een mobilisatie. Het leger,
en met name de genie, had geen belangstelling
voor de waterkering meer. Dit was immers een
deel uit vroeger tijden. Echter, ineens bleek
deze waterkering wel van belang en kwam de
gehele militaire staf naar de Gelderse vallei.
Zij bepaalde dat het kanaal moest worden
Kanalisatie Bisschop Davis Grift
Archief F'am. Nieuwenhuyzen
