25 JAAR
NA DE
BEVRIJDING
DONDERDAG 2 APRIL 1970
heen en terug 8 km) op „Dashorst" bij
Dirk Moesbergen. Bij „De Roffelaar"
ACHTERVELD
De hongerwinter raken oververzadigd van het geld en vra-
1944 ls vreselyk. Honderden uitgemergel
de magere mensen komen vanuit Amster
dam en den Haag lopend met karretjes,
kinderwagens en gammele fietsen op har
de banden naar deze streek om er iets
voedsel te bemachtigen, 's Nachts slapen
ze in hooibergen of tussen het vee in.
Vlooien en luizen tieren welig en er is
geen zeep meer te krygen. Langs de weg
zyn is gevaarlijk werk want jonge Duise
soldaten nemen het voedsel wat met
veel schooien is verkregen af en als er
iets wordt tegengestribbeld wordt er ge
slagen of geschoten of wat nog erger is:
in de trein getrapt en geslagen, drie of
vier dagen en nachten zonder voedsel of
ontluchting in afgesloten goederenwagons
naar een gruwelkamp diep in Duitsland
of Polen.
Duizenden mensen uit het Westen van
ojis land lopen honderden kilometers en
trekken naar het gastvrije Overijssel en
Drente waar gelukkig iets meer voedsel is
te krijgen De boeren hier proberen iets te
helpen maar het is haast geen doen Wordt
er gedorst dan staan tientallen mensen
enkele uren van tevoren al in de rij te
wachten, in de hoop om een kilo rogge te
krijgen. Slechts een enkele parasiet profi
teert van de hongerellende Zij durven
achthonderd tot duizend gulden te vragen
voor een mud rogge, tien gulden voor één
ei. driehonderd gulden voor een kilo boter,
vijfentwintig gulden voor een liter melk,
vierhonderd gulden voor een mud aardap
pelen, zout twintig gulden per pond. tabak
dertig gulden per half ons Deze profiteurs
Johannes Hermanus van Burgsteden
werd door de Duitsers doodgeschoten op
29 december 1944. Ook zijn vader Corne
lls van Burgsteden werd op zyn hoeve
-üet Kwade Gat" te Stoutenhurg neer
geknald, twee dagen later zou hij 61 jaar
zijn geworden. Hermanus Theodorus werd
gevankelijk weggeranseld en overleed in
een gruwelkamp in Duitsland, wanneer Is
nooit bekend geworden.
Jan en Johan Verhoef werden na hevig
afgeranseld le zyn tot bloedens toe
op dagenlang transport gesteld naar een
gTUwel-concentratiekamp in Duitsland.
Net voordat het kamp zou worden bevryd
stierven zij tengevolge \an de hevige ont
beringen (slaag, meedogenloos hard wer
ken en zelden eten) na elkaar op 4 en 7
maart 1945. In dezelfde maand overljjdt
ook hun vader
Wouter Verhoef van „Bakelaar" die op
stille wijze enorm veel goed werk heeft
verricht voor de ondergrondse strjjd tegen
de Duitse bezetters, ziet zyn enorme strjjd
te vroeg beëindigd. Via het concentratie
kamp Amersfoort komt hy in hot vernie
tigingskamp Neuengamme (waar tiendui
zenden Joden al zyn vergast). Wouter
Verhoef houdt zijn mond, hy verraadt
niks, zyn geest blyft sterk. Maar lichame
lijk moet hy er wel aan. Hy overlydt
Kerstnacht 1944.
gen daarom de laatste dekens en kleding
van de hongerende mensen. Zelfs trouw
ringen worden geruild voor iets voedsel.
Bij alle ellende volgt ook nog een hopeloze
koude winter met vele maanden sneeuw
val In het Westen van ons land sterven
de mensen bij honderden de hongerdood of
door de koude.
Het bommen- en boordwapengeweld
houdt dagenlang aan. Een half uurtje is er
niet meer bij. Vooral de Duitsers op de
Rijksweg by Terschuur worden zwaar be
stookt. 's Nachts zien we alles in vuur-
lichtgloed. de strijd gaat immer door. Ont
redderde Duitse troepen zyn op terug
tocht, een lange groep vermoeide soldaten,
uitgemergelde soms kreupele paarden,
gammele karren en daarboven de mach
tige geallieerde vliegtuigen die op alles
schieten.
VRIJHEIDSSTRIJDERS VERMOORD
De Duitse terreur gaat door Wouter
Verhoef van „Bakelaar" is een strijder te
gen het onrecht, de deur staat bij hem
open voor. de ondergrondse strijders, voor
de piloten voor al degenen die opkomen
voor hun Vaderland. Op zijn boerderij zijn
dertig vluchtelingen, verzetsstrijders en
onderduikers bijeen. Wouter wil niet wij
ken voor de Mof De niets ontziende Si-
cherheitsdienst nemen de immer zwijgende
boer gevangen Zijn dochter Alie moet ook
mee maar wordt later vrijgelaten. Via het
concentratiekamp Amersfooit komt hij te
recht in Neuengamme. Hij wofdt gesla
gen. nagenoeg geen eten, liggend in een
smerige koude barak zonder dekens
Maar Wouter zwijgt, hij houdt woord.
In de Kerstnacht van 1944 overleed hij,
een goed Vaderlander vermoord door de
moffen. Op vermoeden dat er een geheime
zender is doen enkele Duitse moordcom
mando's een overval op de boerderij „Het
Kwade Gat" in de buurtschap Mussendoip
onder Stoutenhurg. Ze slaan een ruit in en
over de schouder van Vader Cornclis van
Burgsteden heen schieten ze de zoon Jan
direct dood Vader smijt de deur dicht
maar de schier dolle Duitsers knallen
dwars door de deur heen en ook Cornells
van Burgsteden is gedood door de Duitse
terreur. Het is 29 december 1944 De zoon
Hermanus komt terecht in het Duitse gru-
welkamp Llidwigslüst bij Hamburg Wan
neer hij de marteldood is gestorven is niet
eens bekend geworden Drie zonen van
buurman Aalt Berg worden evenals Gart
van den Belt en een onderduiker ook in de
wagen geranseld en op dagenlang tran
sport gesteld. Ook zij komen om in een
Duits gruwelkamp.
Jan en Johan Verhoef uit de Kletter-
steeg worden eveneens gevat door de vij
and Maandenlang van gruwelijk lijden,
elke dag de dood voor ogen ziende In het
zicht van de bevrijding overlijden ze drie
dagen na elkaar in het kamp Heijerhorst
in Wobeling-Duitsland.
Jacob Veerman van „Klem Achterveld"
een goed mens heeft tientallen para
chutisten uit handen van de Duitsers we
ten te houden Hij praat nog even met
bakker Hein Schouten die zorgt voor rog
gebrood voor de parachutisten-bevrijc'TS,
het is zijn laatste gesprek. De Grüne Po
lizei wacht Jacob op en ook hij gaat naar
een gruwelkamp in Duitsland Hij vindt de
dood in het zicht van de bevrijding. Het
concentratiekamp wordt ontruimd voor de
naderende Russen, duizenden „levende ly-
ken" worden een boot opgeranseld. Een
geallieerd vliegtuig (dus vrienden van de
gevangenen) meent te doen te hebben met
een troepentransportschip. Het duikt naar
beneden gooit zijn bommen af, het schip
zinkt in de Elbe., niemand heeft de Licha
melijke kracht meer om naar de kant te
zwemmen.. Naast de gruwelkampen en
de gaskamers is nu ook het Duitse water
een graf geworden van duizenden!
NIEMANDSLAND
Met is dinsdagnacht 3 april 1945. Er
wordt op deuren en luiken gebonkt De
mensen worden uit de schuilkelders ge
haald. Angstig wordt gedacht aan g-
voering naar één der vernietiging i-
pen Het blykt echter dat de Duits L-
ting in Achterveld gaat vertrekker e
burgers moeten helpen met muniti
een gevaarlijk angstig werk. He'
blijkbaar ernst. Later op de dag
sterke gerucht, dat de geallieerde
bevrijders) in aantocht zijn en j
grote gedeelten van Gelderland e:
ijssel bevrijd hebben van het zwa
logsjuk. Achterveld zal echter nog g_. ld
moeten beoefenen. Het wordt niemands
land. De dorpsdwangarbeiders, die stellin-
P"'i hebben gebouwd achter huize „Sint
•f" en de hoeve „Groot Achterveld",
den naar huis gestuurd. Een onbeken
de hand schrijft op café „De Roskam" van
Aart Bosman „De krieg wordt voortge
zet". De Duitsers worden steeds angstiger
en soms minder driest in hun optreden De
burgers zijn nagenoeg alle fietsen afgeno
men. Toch is er een vluchteling, die op
een gammele harde banden fiets rijdt in
de Emelaarsweg Hij moet de fiets afstaan
aan twee oververmoeide soldaten Enige
vluchtelingen uit Huissen en Arnhem heb-
ben dit gehoord, achterhalen de rovers en
pakken op hardhandige wtyze de fiets en
zelfs de geweren af!
De Pool in Duitse soldatendienst heeft
zich in de ondergrondse gedrongen maar
blykt een contra-spion te ztfn en door deze
schandelyke dubbeldienst geraken velen in
de concentratiekampen terecht. De grote
ondergrondse strijder Van de Bor een mol-
lenvanger uit Terschuur zal het volgende
slachtoffer z(jn. Maar Van de Bor is hem
vóór en hy weet de contra-spion Helmuth
Wetschko te achterhalen bij Amersfoort.
Deze vlucht dwars door de Barneveldse
LET. SBROEK Krantenboer Johan Greefhorst uit Hamers veld zei op de tweede zaterdag van september 1939 tegen Aart
Zwart boer op „De kromme start": „Jullie moeten van de boerdery af, want alles wordt hier onder water gezet om de Duitsers
tegen te houden als die zouden komen". Boer Zwart, zyn vrouw en zes kinderen waren ontsteld over zulk 'n bericht. Een paar
uur later kwam de burgemeester zelf de officiële mededeling doen. Ook voor hem was het een zwaar iets om dit aan zyn
gemeentenaren te moeten meedelen, temeer daar hy geen antwoord kon geven waar de mensen dan naar toe moesten vluchten.
Dinsdag 12 september 1939 sloeg het eerste oorlogsgeweld dan toe: vluchten voor het wassende water. Het Nederlandse leger
hielp met de evacuatie. Van da Nederlandse burgers werden de vrachtauto's gevorderd oni hiermede have en goed van de
boeren in veiligheid te brengen. Op de vrachtauto neemt de Amersfoortse melkboer en nu soldaat een karton aan van soldaat
(en nu garagehouder in Amersfoort) Jan Bakker. Zyn collega staat al klaar om de Keulse pot met „greune" bonen aan te
geven. Het gezin Zwart acht personen wordt verdreven van hun boerderij en vlucht naar Soest waar ze moet huizen in
een klein oud hoerenbedocninkje. Acht maanden later zal de boerdery in Leusbroek in brand worden gestoken en vyf jaar
later ondergaat de nieuwe boerdery hetzelfde lot. Twee keer over staat Aart Zwart bij de ruïnes te kijken wat eens zyn
kapitale boerdery was. Maar Nederland (Leusbroek) zal herryzenl j. m. S.
beek heen, steelt een fiets op de Souten-
burgerlaan en vlucht verder. Van de Bor
houdt ook vol, zeker 15 km achter elkaar.
Eindelijk dan vindt het tweegevecht plaats
want Helmuth wordt neergeschoten op het
Dijkje tussen Renswoude en Veenendaal.
De ondergrondse is een verrader kwijt, het
moest wel zo. Donderdag 12 april is het
een mooie lentedag De natuur laat zich
nog niet geheel afschrikken. De vogels
zingen nog het hoogste lied. Maar hazen,
konijnen, fazanten en de ranke herten in
deze mooie streek zijn er nagenoeg niet
meer. Alles is weggeschoten door de hon
gerende Duitse soldaten. Dan weer hevig
kanongebulder. Schietende vliegtuigen
vatten iedere prooi. Er komen weer bezet
ters, die proberen de allerlaatste paarden
te vorderen. Maar de boeren saboteren,
want de meeste paarden zijn kreupel ge
maakt. Maar dat zelfs hindert het ontluis
terde leger niet. Het trekt weg met kreu
pele en zieke dieren Befehl ist befehl.
De dood komt eens voor ieder Roose
velt. Amerika's President, overlijdt.
MEER BROOD
De schaarse voedsehoorziening dreigt
in de war te lopen want het distributie
kantoor in Hamersveld i9 niet nicer be
reikbaar. Bakker Wout van Dijk en zyn
vriend Hent Berg gaan naar Gerard
Stcenheek in Stoutenhurg. Hy is plaats
vervangend bureauhouder voor de voedsel
voorziening. De drie mannen gaan op
gammele fietsen en in stromende regen
naar Barnevcld om daar in café Midden
dorp met het hoofd van de distributie-
dienst overleg te plegen. Teruggekomen
gaan ze naar de Coöperatie en de melk
fabriek waar de meel- en hotervoorraden
worden opgenomen. Er wordt een tyde-
Hjke burgerdistributiedienst Ingesteld. Het
wordt er iets beter op. Het rantsoen brood
dat maar vierhonderd gram in de week is
wordt nu twaalfhonderd gram brood
met daarbij een half onsje boter. En dat ls
nog niets teveel.
BEVRIJDERS IN BARNEVELD
Half april 1945 staan de Canadezen op
ongeveer vijfendertig km van ons dorp
In Apeldoorn zijn er straatgevechten. De
door de Canadezen uitgezette nevelgordij
nen rondom Arnhem verduisteren ook hier
de lucht, hetgeen zelfs een bescherming
betekent voor de in wanorde terugtrek
kende Duitse troepen. De bevolking trekt
zich ook steeds meer terug in de ook al
niet zo veilig ondergrondse schuilkelders
De geallieerde vliegtuigen nemen de Duit
se colonnes nog meer onder vuur. Ker
mend zakken de soldaten gewond ineen,
het dodental stijgt Tussen de boerderijen
„Het Beekhuis" en „De Vliert" ontploft
een munitiewagen door de vliegtuigaanval.
Vijftien soldaten worden uiteengereten...
Vele dorpelingen trekken naar Barnevcld,
dat bijna geen last heeft van het gevechts-
vuur De geallieerde bevrijdende kanonnen
zijn duidelijk hoorbaar, ze komen dichter
bij Vermetele Hitlerjongens maken de
panservuisten. die ze niet kunnen meesle
pen, ónklaar. Totaal gedemoraliseerd trek
ken de laatste Duitse colonne's terug op
westelijk gebied achter Amersfoort.
Groepjes mensen huizen angstvallig in de
bossen. De bevrijders zyn niet ver af. De
wildste geruchten doen de ronde Canade
zen zitten al in Barneveld. Toch zijn er
achtergebleven Duitse soldaten die blijven
doorvechten De zoon van tuinder Van
Wijk van de Rudolphstichting. die een
vrijheids-oranjeband draagt, wordt neer
geschoten. Waar de burgers daags tevoren
nog een schuilplaats hadden, proberen sol
daten zich nu nog wanhopig te verdedigen
Kallenbroek en het Paradijs worden slag
veld. Die nacht is er oorverdovend lawaai
van vuur en spuitende tanks en verbijs
terd vechtende ~>uitsc s-'daten. Door de
modder kruipend prc ;ei> n zij nog de al-
lerlaatse pantservuisten te werpen onder
de oprukkende tanks
GRANAATBOMBARDEMENT
18 april zyn de Cana-.' ~n in Barneveld.
Een hevige ontploffing is hoorbaar, de
grote brug in do Hogeweg by Amersfoort
vliegt de lucht in. De geallieerde vliegtui
gen bestoken hevig de Duitse linies aan
het Yalleikanaal. Achterveld ligt angstig
stil verlaten. Duitse soldaten komen af en
toe eens verkennen. De bevolking is gro
tendeels gevlucht, omdat het dorp veel
granaatvuur krygt te verwerken. De Duit
sers proberen vanuit Asschat en Amers
foort de kerktoren kapot te schieten. Het
doel wordt gemist, de uitgesleten kanon
nen zijn niet nauwkeurig meer en honder
den granaten vallen in en om het dorp.
Niet één raakt er de kerk. Bij „Het
Zwaantje", halverwege Barneveld, zijn al
Canadese soldaten gezien, op slechts vier
kilometer van Achterveld af. Ik moet een
achtponder roggebrood brengen (lopend
sluipt een honderdtal Duitse soldaten.
Plotseling komt een Canadese jeep de
Postweg op gereden en van hieruit wordt
een fel mitrailleurvuur op de onthutste
Duitsers geopend. Achter de behuizingen
„De Doofpot". „De Fikkerie" en „De Kla-
veet" trekken zy zich overhaast en wanor
delijk terug (gescheurde kleding hangt
aan het prikkeldraad) in de bossen van
„Snorrenhoef" en het moeras en heideveld
van „De Boom". Toch is er één vermetele
Duitser die niet wil wijken. Ik zoek diep
dekking in een sloot Vanuit een éénmans-
gat schiet de Duitser fel met zijn mitrail
leur strak over de sloot heen, de jeep
wordt stuk geschoten twee Canadezen
sneuvelen. Per walky talky wordt om hulp
gevraagd. Een kwartier later verschijnt
een tweede jeep, die met geweld op de
zich wanhopeloos verdedigende Göring-
volgeling stort. De sloot blijft mijn redding
maar de warmte is voelbaar want de
vlammenwerper spuit over de sloot heen
minstens vijfentwintig meter vuur. De nog
steeds schietende soldaat is hiertegen niet
bestand en valt op het veld van eer, een
zwartgeblakerd ingeschrompeld lichaam
ligt een een gat: één van de 35 miljoen
Hitier slachtoffers.
De radiocorrespondent van Reuter
meldt: de geallieerden hebben de buiten-
wyken van Amersfoort bereikt. Inderdaad
daar kunnen we over meepraten!
Donderdag 19 april 1945. Twaalf Duitse
soldaten zijn het YalleLkanaal overgesto
ken en dringen door tot „Vendeloos Daat-
selaar" in het Musschendorp. Verderop
volgt een gevecht by de hoeve „In de vro-
lyke mortier". Bij „Groot Middelaar" vlie
gen de granaatscherven overal heen. Een
Duits soldaat schreeuwt tegen Elis van
Maas van Gulik: „De krieg raakt ten ein
de, we gaan eraan". Naby de boerderij
„Orkanje" van de familie Van Dijk geven
twee Duitse deserteurs zich over. Maar
nog is de stryd niet gestreden.
(Deel 3: dynamiet in de toren, gevech
ten van man tegen man, landmynen, boe
ren worden doodgeschoten.) J. M. Sch.
e
LEl'SBROEK Een \an de tachtig be
huizingen \an de Asschatterlinie de boer
dery „De kromme start" komt in septem
ber 1939 steeds verder onder water te
staan. In 1940 wordt de boerdery in brand
gestoken, in 1942 staat er een nieuwe
boerderij. Het oorlogsgeweld wordt steeds
LEl'SBROEK Zowel in 1940 als In 1945 heeft de kleine buurtschap onder Leusbroek ernstig geleden van het oorlogs
geweld. Links vooraan hoeve „De Wit" waar in 1940 de gebroeders Gys en Peet Broekhuizen woonden. Aan dezelfde kant van
dc boerdery van Jan van Westerlaak. Rechts de boerdery van de twee gebroeders en zuster Van Leycnhorst. In dit watergebied
werden ruim tachtig bewoningen ruim één meter onder water gezet. De bewoners moesten weg van huis en haard en in de
vreemde gaan wonen op kleine vervallen boerderytjes of in kip penhokkenOp de eerste oorlogsdng 10 mol 1940 werden de
boerderyen in dit Leusbroekse buurtschap door de Nederlandse soldaten van o.m. het 16e Regiment Infanterie in brand gestoken
om schootsveld te hebben tegen de Duitse troepen. De boeren kwamen terug by hun ruïnes, togen weer aan de arbeid en in
1942 betrokken zy hun nieuwe boerderyen. Het oorlogsgeweld kwam opnieuw en nog angstiger terug. Op 24 april 1945 werden
de nieuwe boerderyen door 16-17 jarige soldaten van de Hermann Göringmacht, zonder enige noodzaak in brand gestoken, een
laatste wraakoefening van de Duitse Legermacht. Maar Nederland (Leusbroek) zal herrijzen! J. M. S.
wreder en spitst zich toe in de aprilmaand
1945: naby de Asschattersluis worden boe
ren en vluchtelingen zonder enige vorm
van protest door jonge Duitse soldaten
weerloos neergeknald. Tot 19 april 1945
hebben de oudere Weermachtssoldaten
zich menselyk gedragen. Op die dag zegt
een Weermachtssoldaat tegen de vrouw
van „De Kromme Start": „We moeten
weg van hier maar wat er nu komt is niet
zo best, het zy jonge soldaten van de Her
mann Göringmacht en die pakken dc
zaken nogal bruut aan." Enkele uren later
werden de bewoners van Leusbroek op de
harde waarheid gedrukt. Grijs geünifor
meerde 16-17 jarige soldaten met zwart
beschilderde gezichten dringen angstig het
gevechtsgebied binnen. Ze hebben zich te
goed gedaan aan scherpe jenever en al
slingerend en met dc geweerkolven op de
deuren slaande willen zc de komende ne
derlaag wreken. Ze roven de laatste beetjes
levensmiddelen uit dc kelder. Dc 17-jarige
boerenzoon Gerard Zwart vliegt zijn lied
uit cn wil de moffen tc iyf gaan, geweren
worden op hem gericht en het is zijn moe
der. die de waanzinnig angstige ex-edel-
germanen weet te overwinnen. Ze durven
hem niet neer te schieten, want de oudere
Weermachtssoldaten van hetzelfde Duitse
leger willen deze terreur niet. De jonge
Göringsoldaten doen enkele koeien de hal
ters aan om ze mee te nemen. Plotseling
worden ze opgeschrikt door Weermachts
soldaten die eens een kykje gaan nemen
het is er toch niet meer uit te houden
en de tien rovers druipen snel af. Maar
voor de hoeren. Met enkele bezittingen op
dc bocrekar geladen, vluchten zc van hun
woonstede, maar waar naar toe? De be
woners van „De kromme start" vader en
moeder met zes kinderen cn zeven evacees
(vluchtelingen uit het Bctuwegebied) wil
len dc vryheid tegemoet. Een gevaarlyke
onderneming in dit gebied van sluipende
schietende soldaten van onzichtbare
vernietigende landmijnen. Geen rust, maar
wel uit het strijdgewoel, de nieuwe heer-
stede is een kippenhok in de buurtschap
Moorst waar de Leusbroekse vluchtelin
gen alle onbaatzuchtige medewerking ont
vangen van dc familie Gys van de Hee.
De boerderij „De kromme start" wordt
door jonge Duitse soldaten in brand gesto
ken, de laatste w raak van een verliezende
partij. Maar Nederland (Lcusbroek) zal
herryzenJ, M. S.
