Geen kwestie van
alleen een simpele
„huisje-beestje-
boompjes-techniek
Nederlandse
overheid
moet andere
weg
inslaan: gar£
inderen
van financiële konse
kwenties noodzakelijk
Boeiend
boek
r 'V
jr>-,
DE STAI)
VAN MORGEN
ENKELE
VOORBEELDEN
LEUSDEN
GEVAREN VOOR
AMERSFOORT
ANDERE KOERS
NOODZAKELIJK
OVER DE HELE
WERELD
ir. P. KLUYVER
een verkenning van verstedelijkingsprocessen
ir. P. Kluyver, direkteur vanae
Planologische Dienst van de Pro
vincie Utrecht schreef een boek
over „Nieuwe Steden" in de we
reld en maakte een uitgebreide
studie van alles wat met de bouw
van een ,,New Town" te maken
heeft. Zijn boek werd begin deze
maand officieel geïntroduceerd
tijdens een persconferentie in U-
trecht. Het boek, dat verschenen
is bij de uitgeverij Paris in Am
sterdam, is ook in de boekhandel
verkrijgbaar en kost f. 14.--. Het
bevat niet alleen boeiende gege
vens over onze toekomstige ste
delijke ontwikkelingen, maar is
tegens rijk geillustreerd met
voorbeelden van new towns in de
gehele wereld. Op deze pagina
brengen wij een uittreksel van
zijn studie met enkele illustra-
tie's uit het boek.
wordt gemaakt, ten grauwe toonlo
ze aaneenschakeling van huizenblok
ken, een stad die niet leeft, of een
uitbundig levende stad met kleur en
afwisseling waarin het gewoon pret
tig is om te wonen. Het blijkt nog
steeds, dat planologen en stedebouw
kundigen samen met psychologen en
andere wetenschapsmensen, nog niet
helemaal precies weten, hoe een goede
nieuwe stad gebouwd dient te wor
den. Het boek van ir Kluyver is een
poging om dooi middel van verkenning
en studie enkele conclusies te trek-
kern waardoor een nuttige bijdrage
kan worden geleverd in de alge
mene stedebouwkunde van vandaag. Wat
ons betreft is ir Kluyver daarin ge
slaagd
De mensheid, heeft zich steeds:bezig-
gehouden met de bouw van steden. Daar
bij waren er altijd verschillende drijf
veren in het spel. Macht, roem, vei
ligheid en gewin, om er slechts enkele
te noemen, waren de steeds weerkeren
de aansporingen die soms tot groot-
(Van de redaktie)
LEUSDEN - „In het voorlopig rapport
der Verenigde Naties over de wereld
bevolking (New York 1963) wordt
als prognose gesteld, dat er tegen het
eind van deze eeuw viermiljard men
sen in steden of stedelijke concen
traties zullen leven, waarvan 550 mil
joen mensen binnen Europa. In het
Europese delta-gebied, dat West-
Duitsland, Belgie, Nederland, Noord-
Frankrijk en Zuid-Oost-Engeland om
vat, zal het aantal stadsbewoners dan
rond 65 miljoen bedragen. Dit bete
kent dat de capaciteit van onze ste
den dan wel van de stedelijke gebie
den in 35 jaar verdubbeld tot verdrie
voudigd dient te worden, "aldus ir.
Kluyver in zijn boek "nieuwe Ste
den."
en dat er een functionele grens is aan
de groei van ieder dezer delen en dus
ook aan de groei van het geheel.Wan
neer een harmonisch ontwikkelde stad
zijn optimale omvang had bereikt dan
zou, aldus Howard, de druk van een
overbevolking verlicht kunnen worden
door deze overmaat van bevolking in
nieuwe centra te vestigen. Hij achtte
aanvankelijk een inwonertal van 30.000
gunstig voor het functioneren van een
nieuwe stad. 15.000 inwoners was wel
het minimum. Van het begin af pleit
te Howard voor nieuwe steden met
complete voorzieningen voor het wo
nen en het werken; geen „slaapsteden"
dus waarvan de bewoners naar elders
moeten trekken om hun brood te ver
dienen Hij stelde vier basisregels op.
a. begrenzing van oppervlake en in
wonertal. b. Groei door „kolonisering,
dus door het aantrekken van bevol
king van elders" c. voldoende verschei
denheid in economische en sociale mo
gelijkheden en d. beheersing van de
grond door volledig eigendom in de
openbare hand. Howard begreep, dat
een nieuwe stad van 30 000 tot 100 000
inwoners nooit op zichzelf compleet
zou kunnen zijn. Een dergelijke stad
immers zou te klein zijn om bijvoor
beeld een universiteit, een opera of
een symfonie-orkest te kunnen op
brengen Hij dacht dan ook aan de
bundeling van een aantal nieuwe ste
den, onderling goed gescheiden door
ruime groenzones, tot een „steden-
boekeg" waarvan de orde van grootte
van geval tot geval bepaald zou moeten
worden. Hierbij dient echter volgens
Howard niet uit het oog worden ver
loren. dat het welslagen van de nieuw e-
steden-gedachte, als het enige juiste
alternatief voor het vormloze en cha
otisch uitdijen der grote oude steden,
afhangt van de bereidheid van alle
deelnemers om zichzelf beperkingen
op te leggen.
Zijn uitgangspunt namelijk, de beheer
ste groei door beperking, herverde-
gen al spoedig door tot de vele lan
den die met min of meer gelijke pro
blemen te kampen hadden Het kon niet
uitblijven dat aan die begrippen soms
een geheel andere inhoud werd gege
ven; de verschillen in bijvoorbeeld
schaal en mentaliteit maakten dit on
ontkoombaar
Ook de Raad van Europa te Straats
burg heeft zich in 1968 met deze
boeiende materie beziggehouden. Zij
stelden de volgende definitie vast
..Het begrip ..nieuwe stad" slaat op
een stedelijk geheel van een zekere
importantie,
geschapen door de menselijke wil,
gelegen in een onbebouwd gebied
dan wel ter plaatse van kleine ste
den of landelijke nederzettingen
die in het nieuwe stedelijke geheel
geïntegreerd worden;
waarborgen een zeker evenwicht tus
sen de woonbevolking en de plaat
selijk beschikbare werkgelegenheid.
beschikkend over de nodige voorzie
ningen voor handel, onderwijs, vrije
tijdsbesteding en culturele activi
teiten der bewoners;
op zijn beurt een ontwikkelingspool
vormend voor het omliggende gebied.
De omvang van de toekomstige stad
moet vastgelegd worden en een in
wonertal van 150.000 a 250.000 niet
overschrijden."
Het boek van ir. Kluyver behandelt
dan verder de ontwikkeling van de
nieuwe steden in verschillende delen
van Europa Voor mensen, die be
langstelling hebben o m voor wat
straks van Leusden/centrum wordt ge
maakt. is het aanbevelingswaardig om
„Nieuwe Steden" te kopen en te le
zen Men zal dan -met ons- tot de
konklusie komen, dat het bouwen van
nieuwe steden geen kwestie is van
een simpele „huisje-beesje-booinpje"-
techniek Er komt méér voor kijken
woners werd in 1950 een begin gemaakt
Ondanks de zeer hoge bebouwingsdicht
heid is het toch gelukt om fraai ge
profileerde wegen en groenstroken en
een zeer groot centraal parkelement
aan te leggen De zeer compacte woon
wijken van uitsluitend meergezins-
woonblokken bieden over het algemeen,
dankzij vele kleine groenvoorzieningen
en speelveldjes toch een redelijk
goed woonmilieu
Etarea (Tsjecho Slowakije): Een stu
die voor een nieuwe stad ten zuiden
van Praag voor ongeveer 135.000 inwo
ners In dit plan werden vele nieuwe
woonvormen, zowel in hoogbouw als in
eengezinshuizen, bestudeerd. Ook het
verkeer en het vervoer van mensen
en goederen werden tot in hun uiter
ste konsekwenties geanalyseerd en in
het plan verwerkt Etarea zal worden
gebouwd onder een door de minister
president in 1967 ondertekend motto.
„Op de dag waarop onze steden we
derom door de verliefden wordt opge
zocht voor hun wandelingen, hebben
wij het pleit gewonnen Deze in een
totalitaire staat wat onverwachte ont
boezeming tekent dit ontwerp. Het
streeft naar een in ieder opzicht uit
gebalanceerde, maar voor alles een
door een door menselijke stad. waarin
het goed moet zijn te leven Het plan
omvat een handvormige stad, bestaande
uit dertien woonwijken, ieder rondom
een distributiecentrum Van dat cen
trum uit is een snelle railverbinding
naar Praag ontworpen. Gezien de
politieke ontwikkelingen in Tsjechoslo-
wakije sinds 1967 is de uitvoering
van dit merkwaardige plan niet waar
schijnlijk.
De ruimte is tekort om nog meer
voorbeelden van nieuwe steden of ont
werpen ervan in dit bestek op te nemen.
U kunt er alles over lezen in het
boek „Nieuwe Steden". Wij willen dit
artikel besluiten met een gedeelte,
dat over Nederland en in het bijzon
der over Leusden handelt. In het al
gemeen schrijft ir. Kluyver.
Voor de verdere ontwikkeling van be
staande steden en dorpen bieden de wet
op de ruimtelijke ordening en de daar
op aansluitende praktijk een voldoende
basis, tenminste als deze ontwikke
lingen voortgaan in een tempo dat
niet al te zeer afwijkt van dat der
voorafgaande groei. Anders ligt dit
achter, indien er ontwikkelingen voor
zien worden, die zeer ver uitgaan
boven de normale groei, met name
wanneer ut kleine dorpen of stadjes
betreft. In zo'n geval moet een ge
meenschap die daar meestal mentaal,
noch financieel en administratief tegen
is opgewassen, opkomen voor ontwikke
lingen, die totaal buiten haar verhou
ding liggen. Hoe een kleine gemeen
te het dan moet klaar spelen om
een ruimtelijk ontwikkelingsplan van
grote omvang te ontwerpen, te detail
leren en uit te voeren - hetgeen ook
betekent te financieren - is volstrekt
ETAREA
Een studie voor een nieuwe stad
ten ^uiden van Praag voor ca.
i jj.ooo inwoners. In d/t plan wer
den vele nieuwe woonvormentro
wel in hoogbouw als tn eenge^ins-
hui^en, bestudeerd. Ook bet
verkeer en bet vervoer van mensen
en goederen werden tot m bun
uiterste konsekwenties ge
analyseerd en in bet plan ver
werkt.
Detail van de maquette van
Etarea met eengepjnsbuiqen en
hoogbouw.
onduidelijk. In toenemende mate komt
het voor, dat ontwikkelingsmaatschap
pijen -bouwondernemers- het heft in
handen krijgen. Daarmede worden dan
wel een aantal praktische problemen
voor de desbetreffende gemeente op
gelost, maar het is zeker de vraag of
daardoor de maatschappelijke proble
matiek wel voldoende aan zijn trekken
komt."
Na een analyse van de verschil
lende urbanisatie-gebieden in Midden-
Nederland (Utrecht - het Gooi - en
Amersfoort), stelt ir. Kluyver, dat de
wijze waarop rondom Amersfoort de
urbanisatie ter hand wordt genome*!*
verschillende gevaren met zich rnee-a
brengt, zoals uitholling van de cen
trum-gemeente Amersfoort, doordat
deze zijn financieel beter gesitueerden
naar de randgebieden ziet vertrekken
De sociale opbouw van de stedelijke
gemeenschap wordt daardoor eenzij
diger, maar die gemeenschap moet
toch voor wat betreft de economische
en culturele voorzieningen in be
langrijke mate blijven opkomen voorde
bevolking der randgemeenten Doet hij
dit niet, dan is het gevaar groot,
dat ook de culturele en economische
funkties van de centrumstad worden
uitgehold waarmee de verpaupering
en het verval hun kansen zouden krij
gen. Men moet -zoals rondom Utrecht
gebeurt- bewust werken naar een zo
goed mogelijk harmoniëren van de
nieuwe gemeenschappen met die van
de bestaande stad
ir. 11 'oonstraat met parkeerterrein en garage
boxen. Hier worden alle autorijders voet
ganger en vele voetgangers automobilist. Al
de^e ruimten lopen dood en trekken dus geen
verkeer aan dat er niet wezen moet.
Uit de studie van ir. Kluyver volgt
nu. een kleine greep uit de reeks be
kende nieuwe steden in Europa
Stevenage (Engeland): een nieuwe
stad met zes wijken met ieder een
klein eigen centrum Voor het geheel
is een hoofdcentrum gebouwd, dat een
voetgangersgebied omvat met in het
midden een pleintje. Het stadscentrum
wordt omringd door een rechthoekig
verkeerswegenstelsel waaraan enkele
grote parkeerterreinen liggen. Ter zij
ner tijd kunnen daar, zo nodig, par
keergarages worden gebouwd. Van deze
wegen uit kan men ook de achter de
winkels gelegen expeditie-hoven berei
ken
Cumbernauld (Engeland): De aanwij
zing tot nieuwe stad geschiedde in
1955 Het plan is, op één uitzondering
na, niet in wijken verdeeld, maar
vormt één geheel met dus ook één
centrum. Ruim driekwart van de be
volking (van 80 000 zielen), komt op
ten hoogste 500 meter van dit cen
trum te wonen Daarbij dient dan wel
bedacht te worden, dat dit centrum een
circa één kilometer lange gesterkte
vorm zal krijgen, zodat de loopafstand
in de praktijk toch wel wat groter uit
zal vallen Het centrum wordt over de
stadsautoweg gebouwd Na de vol
tooiing zal dit gedeelte weg overdekte
parkeergelegenheid bieden voor ruim
5000 auto's Door een zeer ingenieus
uitgewerkt systeem van wegen kan men
van iedere woning uit alle andere ge
bouwen in de stad en uiteraard ook
het centrum, te voet bereiken zonder
één autoweg a niveau te moeten krui
sen. Hierdoor is een maximum veilig
heid bereikt Het wegennet is zodanig
ingericht, dat doorgaand verkeer niet
in een woongebied of een bepaalde in
dustriewijk kan komen. Cumbernauld
is ongetwijfeld een zeer bijzonder
boeiend stukje stedebouwkunde. Op
merkelijk is o m. dat de eensgezins
huizen volgens de traditionele bouw
wijzen zijn gebouwd, omdat daar
door lokale werkkrachten konden wor
den ingeschakeld, hetgeen kostenbespa
rend bleek te zijn
Nowe Tychy (Polen): Met deze nieuwe
stad berekend op ongeveer 130.000 in-
12. De Schotse kleuters groeien kennelijk niet
op in zandbakken maar op het harde graniet.
Op de achtergrond eenvoudige arbeiders
woningen.
ij. Een moeilijk probleem in de moderne
stadsplannen is altijd het in ruimtelijk opzicht
bevredigend situeren van de vele nodige auto-
garages. In Cumbernauld zjjn ze meestal in
kleine groepen gebundeld en, gebruik makend
van de hellende terreingesteldheidvaak ge
deeltelijk ingegraven. Dit levert over het alge
meen een goed resultaat op.
De ronde vorm van bovenstaand, half inge
graven boxencomplex is in ruimtelijk opzicht
een aardig element. Of deze vorm ook praktisch
is, dient aan de autobezitters gevraagd te
worden die 's morgens allemaal tegelijk weg
willen en ys zaterdags allemaal hun wagen
willen wassen.
„Het is dringend gewenst," aldus
ir. Kluyver in zijn boek, „dat er een
regeling komt, waarbij de centrale
regering, als die akkoord is met de
plaats en de omvang van een grote,
nieuwe urbane ontwikkeling, daarmee
óók de financiering op basis van een
vastgesteld investeringsplan garan
deert. Dit investeringsplan dient dan de
gehele nieuw te scheppen infra-struc-
tuur te omvatten. Het ware te wensen,"
aldus ir. Kleyver, „dat er zo spoedig
mogelijk een andere koers wordt in
geslagen."
Tot die urbanisatie van dit deel
van Europa behoort ook het gebied
rond Amersfoort, behoort ook de
gemeente Leusden, met name Leus
den/Centrum. Daarom is het wel
licht nuttig en interessant om eens
na te gaan wat ir Kluyver ons heeft
te vertellen over de nieuwe steden
van Europa Met name wat betreft
de moeilijkheden en mogelijkhe
den ervan. Binnen afzienbare tijd
zal Leusden eveneens uitgroeien
tot een stad. Een moderne stad
Het boek en de studie van ir. Kluy
ver kan een bijzonder belangrijke
bijdrage zijn ten aanzien van wat er
van deze nieuwe steden in Nederland
se prestaties leiden, maar al te vaak
ook tot ellende.
Tegen het eind der 19e eeuw kwam er
echter een geheel ander en nieuw ge
luid. Het was Ebenezer HOWARD (1850-
1928) die zijn ideeën omtrent de
ideale menswaardige steden van
"morgen" ontwikkelde. Howard for
muleerde de gedachte, dat in een har
monisch ontwikkelde stad de verschil
lende delen organisch samenhangen
ling en „kolonisering binnen een gro
tere ruimtelijke en functionele een
heid. is eigenlijk van toepassing op
iedere instelling van de mens
De door Howard geformuleerde be
grippen omtrent de nieuwe steden dron-
