Mrdr. Jan den Tex schreef de
piografie die er nog niet was
25 jaar studie over
Johan van Oldenbarneveldt
bekroond met ere-doctoraat
Geniale
buiten
staander
Oldenbarneveldt en
Achterveld /Stoutenburg
Damun ien 3ëx
UE DERDE
VAN UNICA
)NDERDAG 1 APRIL 1971
3
Mr. dr Jan <ten Teff^in het rode
doctors-vest met de vier delen van
zijn biografie over Johan van Olden-
barnevelt.
LEUSDEN/ACHTERVELD - Johan van Oldenbarnevelt, geboren
in Amersfoort, had tal van bezittingen, zoals het kasteel Gunter-
stein bij Breukelen. Ook in de gemeente Leusden bezat hij verschil
lende landerijen In het vierde deel van de biografie lezen wij hier
over het volgende
Oldenbarnevelt bezat de hofstede Emiclaer onder Stoutenburg en
was een achterleen van IJsselstein via de transactie uit 1597. Het
bezit omvatte ca 60 morgen en bestond o.a. uit een stuk land, dat De
Winckel werd genoemd en een akker gelegen in Kalveen.
Hil (len) horst. Van deze hoeve onder Stoutenburg is Oldenbar
nevelt voor een vierde eigenaar geweest Frederik Hendrik wordt
later, als heer van IJsselstein, leenheer
Stoutenburg. Nadat Wouter van Amersfoort rond 1259 begonnen
was met de bouw van de burcht Stoutenburg, droeg hij het kasteel
en de daarbij behorende goederen op aan de bisschop van Utrecht,
Hendrik van Vianden, waardoor het leen werd De erven van Amers
foort noemden zich sindsdien ook heren van Stoutenburg. De vroegere
bezitters bleven als kastelein het kasteel bewonen. Hun afstammelingen
zouden later de naam Van Weede hebben aangenomen. Om die reden
meende Oldenbarnevelt later als zoon van Deliana van Weede rechten
te kunnen doen gelden op de heerlijkheid van Stoutenburg. Zodra
het goed vrijkwam kocht Oldenbarnevelt het aan in 1539 van mr
Hendrick van Dompselaar, muntmeester van Utrecht, die Stouten
burg in pand had. Hoewel Oldenbarnevelts tweede zoon, Willem, zich
altijd heer van Stoutenberg heeft laten noemen, is het hem nooit offi
cieel overgedragen Na de executie van Oldenbarnevelt en de samen
zwering van zijn zoons tegen prins Maurits kon daarvan helemaal
geen sprake meer zijn.
Eigenlijk heeft de geschiedenis zich na ruim, drie eeuwen herhaald
Burgemeester Van der Post, tot voor kort „heer van IJsselstein",
heeft de heerlijkheid Stoutenburg weer onder z'n hoede genomen
Hij kreeg daarbij Leusden op de koop toe en dat was meer dan Olden
barnevelt in 1597 uit deze omgeving op zijn naam had staan
Het kasteel Gunterstem onder Breu
kelen, bezit van Oldenbarnevelt.
hoofdstukken toegestuurd. De di-
nkteur is me toen zelf komen op
zoeken. .Ik heb het gelezen", was
zijn commentaar, ,,dit is helemaal
geen wetenschappelijk werk"
Later", zo vertelt de heer Den
Tex met een glimlach, ..kwam ik
er achter, dat dit als een kompli-
ment was bedoeld" Het boek ver
scheen in een oplage van 800 exem
plaren. ..Hoe reageren uw familie
en kennissen op het boek Mr Jan
den Tex schiet in de lach. ..Heel
aardig Een neef van mij - een
intelligent man - kwam in gesprek
met mij over het boek en ik zei
hem toen uit de grap: Je moet dat
boek beslist kopen, want ik krijg
f 1,40 per verkocht deel. Maar de
neef zag de omvang van de biogra
fie en bedacht zich niet lang Hij
greep zijn portemonnee en zei:
,,Jan, hier heb je fl.40. is het
dan zo ook goed?"
MEER BEKENDHEID
Door de biografie heeft mr Jan den
Tex meer bekendheid gekregen in we
tenschappelijke kringen Zo werd hem
op 69-jarige leeftijd gevraagd geschie
denis te doceren voor een aantal Ame
rikaanse studentes van de universi
teit van Syracuse (VS) die regelmatig
in Nederland waren. ,,Ik behandel voor
hen de cultuurgeschiedenis van Europa.
Zo iets mag ik heel graag doen".
NIEUW BOEK
Ondanks zijn leeftijd is mr Den Tex
nog bijzonder kwiek en levenslustig.
Als de periode Oldenbarnevelt is
afgesloten, komt er dan weer iets an
ders voor in de plaats waar u zich aan
gaat wijden?
Uiteraard, zou men bijna zeggen. Na
de Griekse kunst en de vaderlandse
geschiedenis blijft mr Jan den Tex
dicht bij huis. Dat wil zeggen in Neder
land. Hij gaat zich nu op de Franse be
zetting van half Nederland in 1672, het
rampjaar, werpen. ,,Ik probeer een
vergelijking te maken met de Duitse be
zetting van ons land gedurende de laat
ste wereldoorlog". Mr dr Jan den Tex
weet straks weer hoe hij zijn dag moet
indelen. Zoals hij jaar in jaar uit heeft
gedaan: speurend en gravend in het
rijke verleden van ons land. Bij leven
en welzijn kan men in de toekomst op
nieuw een boek verwachten van deze
amateur-historicus-schrijver uit Leus
den. Vooral nu Johan,van Oldenbarne-nob
velt eindelijk recht is gejja^ De bio^ gJt
grafie die er niét was, is'géschreven.'
(Van de redaktie)
LEUSDEN/ZUID - Vrijdagmid
dag is tijdens de viering van de
335e Dies Natalis van de Utrecht
se Universiteit mr Jan den Tex
uit Leusden/Zuid tot doctor in
de letteren gepromoveerd. Dit
ere-doctoraat werd hem toege
kend, gelijktijdig met vier buiten
landers, wegens zijn grote ver
dienste op het gebied van de ge
schiedschrijving. Zijn promotor
prof. dr J. C. Boogman sprak in
zijn rede zelfs van een van de op
merkelijkste prestaties in de ge
schiedschrijving na de Tweede
wereldoorlog. Prof. dr Boog
man noemde mr Den Tex een ge
niale buitenstaander, gezien vanuit
het kamp der universiteits vak
historici. „Is het niet juist deze
genialiteit, die het doctoraat
rechtvaardigt?" En verder: „Het
Is wel zeker, dat tot in een verre
toekomst de naam Jan den Tex
als het ware automatisch geasso
cieerd zal worden met Johan van
Oldenbarnevelt". Na deze toe- -
spraak werd mr Den Tex in het
traditionele vest gestoken en werd
hem de bul overhandigd. Naafloop
van de plechtigheid vond een re
ceptie plaats, afgenomen door de
„jonge" doctoren met hun da
mes. In de congreszaal van de
Beatrixhal werd ter gelegenheid
van de promotie een diner gege
ten voor meer dan 300 personen,
ie vier andere ere-doctoren wa-
Gerhard P. von Rad (God
geleerdheid), Paul C. Bucy (Ge-
leeskunde) Coenraad F. A. Moor-
ees (Geneeskunde) en Günther
iterba (wiskunde en natuurweten-
;chappen). Overigens is het wel-
icht aardig te weten, dat er een
[out is geslopen in de Latijnse
lekst van de bul. Volgens die tekst
is mr dr Jan den Tex sinds vrij-
lag doctor in de medicijnen
ctn de redaktie).
LEUSDEN/ZUID - Mr Jan den Tex
in Leusden hoofdzakelijk bekend
|an als de man, die voor de P.v.d.A.
1 1957 tot 1962 op „Texiaanse" wij-
de belangen van partij en gemeente
kiartigde in de gemeenteraad van
jusden. Tot voor kort. Want sinds
fige week vrijdag weet men inLeus-
i wel beter: mr Jan den Tex is de
frste Nederlander die een omvangrijk
wetenschappelijk verantwoorde bio-
mfie schreef over Nederlands eerste
Site staatsman: Johan van Oldenbar-
fvelt. Vrijdag werd dit levenswerk
Den Tex deed er 25 jaar over)
Iroond met een ere-doctoraat in de
[teren tijdens de plechtige viering
i de Dies Natalis van de Utrechtse
iversiteit, in de Domkerk. Zijn pro
ltor was prof. dr J. C. Boogman. Van
vijf personen die in Utrecht een
I-doctoraat ontvingen, was de heer
D Tex de enige Nederlander.
Itr Den Tex, geboren op 8 mei
t>9 te Amsterdam, studeerde rechten
promoveerde aldaar. Hij heeft zich
p tijdlang bezig gehouden met de Hol-
Jdse molens, die in veel gevallenge-
fcmd waren te verdwijnen, wat hem
Br verdroot. Als secretaris van de
feniging De Hollandse Molen trok
er toendertijd op uit per fiets (die
hij zelfs op lange treinreizen
(e) om te kijken wat er aan gedaan
[worden. Dat werk heeft hij met veel
Jzier gedaan, totdat hij op een ge
len moment werd aangetrokken door
■Griekse kunst_ En mr Jan den Tex
j Jan den Tex niet zijn als hij zich
Ir niet ten volle op had geworpen
Johan van Oldenbarnevelt. (M. J. van
Mierevelt, 1617).
De enige mogelijkheid om zoveel mo-v
gelijk te weten te komenoverdeGriek
se kunst, was te gaan wonen in Grie
kenland Dat deed hij dan ook. Hij be
studeerde wat anderen hadden opgegra
ven. In die tijd trouwde hij in Boeda
pest met mej. Klara Weisz, die hem
nadien steeds op zijn reizen heeft ver-
gezeld-en.hem ontzettend «veel heeft ge
holpen bij zijn werk.
De oorlog stak een spaak in het
„Griekse kunst"-wiel, anders zou er
ongetwijfeld wel een boek van hem
over dit boeiende onderwerp zijn ver
schenen Door de komst van de Duit
sers was het echtpaar Den Tex ge
noodzaakt uit te wijken. Zij werden
door de Engelsen naar Egypte geëva
cueerd.
(foto. A. Dingjan).
IN KAIRO BEGON HET
Mr Den Tex vertelt dit met verve,
terwijl we in de gezellige woonkamer
van huize „Nieuw Heerlijkheid" aan de
Buurtweg in Leusden/Zuid bij het knap
perende haardvuur zitten De biograaf
van Johan van Oldenbarnevelt is een
boeiend causeur
„In Egypte werd ik Brits officier,
ik was luitenant: en kreeg de taak de
brieven van Duitse krijgsgevangenen
te censureren. Op die manier kreeg ik
een juistere indruk van de werkelijke
gang van zaken, dan ik via andere kana
len zou hebben gekregen. Met het einde
van de oorlog werd ook deze periode in
mijn leven afgesloten. Terwijl mijn
Senatus Universitatis R.henoTraiectin/
audita rcJjuonc Ficuhitis Medicinae hue pertinence, virum cgre&ium
doctorcm mcdidme honor» causa era vit nuncupavit renunüvit ob insignia cius in dbciplmas prac
cetera menu, quippc qui nnguliribus ingenii facuhsiibus praedicus identus excotaidh Opram dederit
ncc minus cis min difigeneu acquc aque sigiriurr aUitrit nliuvcriiquc.
Cuius rei quo sit certior aque tettaóoc fida, Diploma hoe puWtcum,
ugilio confirm arum, ei tradendum cura vinna.
Yuirtu «re. HCMIXXl
De doctersbul, waaruit blijkt, dat mr.
dr. Den Tex doctor in de geneeskun
de is in plaats van in de letteren
Op de foto: mr Jan den Tex met enkele
delen van zijn biografie, samen met zijn
vrouw Klara.
vrouw en ik wachtten op het moment
van de mobilisatie - en dat duurde nog
al lang omdat er heel wat Britse troe
pen in Egypte lagen- werd ik uitgeno
digd een bezoek te brengen aan een
huis van een Brit, dat voor iedere mi
litair was opengesteld om er de tijd
in zoek te brengen. Daar vond ik een
vrij grote bibliotheek van historische
boeken. En eigenlijk begon daar de
studie over Johan van Oldenbarnevelt.
Dat kwam zo. Ik was nieuwsgierig naar
wat de Engelsen schreven over de Ne
derlandse geschiedenis. Ik bemerkte
tot mijn verbazing, dat dit maar beroerd
weinig was, vooral ten aanzien van de
grote staatsman Johan van Oldenbarne
velt. En wat de Engelsen over hem
schreven was nog niet erg juist ook.
(Van de redaktie).
LEUSDEN/ZUID - Mr dr Jan
den Tex is de derde doctor hono
ris causa van het Studentendis
puut Unica, uit Amsterdam, waar
hij lid van is geweest, in de ge
schiedenis van het Dispuut, die
121 jaar teruggaat. De eerste die
met een ere-doctoraat promo
veerde was burgemeester Van
Leeuwen uit Amsterdam, de twee
de mr dr P. G. van Tienhoven, de
oprichter van Natuurmonumenten.
Ik werd hierdoor zo geprikkeld, dat ik
naging wat er eigenlijk over deze va
derlandse figuur was geschreven. Ik
kwam niet verder dan een biografie,
die honderd jaar oud was en nog partij
dig ook, geschreven door een Engels
man, Motley. Ik schreef naar mijn
nichtje in Nederland, die geschiedenis
studeerde, of zij eens wilde uitzoeken
welke lectuur er over Johan van Ol
denbarnevelt in Nederland was ver
schenen. Het resultaat was bijzonder
mager. Ik schrok ervan. Er bestond
één dun, wel aardig boekje van de,
schrijver Teun de Vries, maar dat had
een ietwat communistisch tintje. Dat
was alles. Geen biografie waar Olden
barnevelt volgens mij recht op heeft".
OOK IN HET ENGELS
Die biografie heeft mr Jan den Tex
de staatsman nu eindelijk gegeven.
Binnenkort wordt zijn werk ook in het
Engels uitgegeven door de Cambridge
University Press, zodat ook de Engel
sen eindelijk de waarheid zullen weten
over de man, waarover in hun geschie
denis zo weinig is geschreven. Dat al
les dankzij de niet volledige histori
sche bibliotheek van die Brit in Kaï-
ro
Voordat het werk een vaste vorm
begon aan te nemen, ging de heer
Den Tex eerst nog voor een korte tijd
naar Duitsland, om mee te helpen aan
de heropvoeding van het Duitse volk,
zoals dat zo keurig heet. Toen was hij
nog steeds Brits officier Via 's Gra
venland vertrok het echtpaar tenslotte
naar Leusden, zo dicht mogelijk bij de
plaats waar Oldenbarnevelt was gebo
ren: Amersfoort Van hieruit begon het
eigenlijke grote werk De boeiende, fas
cinerende speurtocht in het verleden.
Bijgestaan door mevrouw Den Tex, die
niet alleen haar man als chauffeuse
overal bracht waar Oldenbarnevelt is
geweest, maar ook het langdurige werk
van het corrigeren ïler drukproeven
- heeft helpen verlichten, groeide lang
zaam maar zeker de biografie Aan
vankelijk lachten de historici, die met
hem in kontakt kwamen wat Weer
zo'n rijke meneer met een hobby",
dachten ze. Maar toen de studie van
de heer Den Tex vastere vormen aan
ging nemen, begonnen ze hem serieus
te nemen en waren hem behulpzaam
bij het verkrijgen van historische,
voor het schrijven van biografie, be
langrijke gegevens. Mr Jan den Tex,
meester in de rechlen, werd geaccep
teerd als historicus
BEKRONING
Het ere-doctoraat is de bekroning op
het uitgebreide, zorgvuldige speur
werk. De bekroning ook van een ideaal:
erkenning te vinden voor de staatsman
Oldenbarnevelt, eea van de grootste
figuren die Nederland ooit heeft ge
had. „En", zo bekent de „amateur"-
histoncus, „dat ik me zo grondig hebt
verdiept in het leven van die man, komt
voor een groot deei ook, doordat ikeen
grote geestelijke verwantschap met
hem voel. Johan van Oldenbarnevelt
was een man van de gematigde opvat
tingen, tolerant en vredelievend. In de
geschiedenisboeken is dat nooit duide
lijk naar voren gekomen Wat dat be
treft is hij stiefmoederlijk bedeeld"
SPEURWERK
Duizenden bladz.jden schrijven over
één man: daar komt heel wat voor kij
ken. In die twintig, vijfentwintig jaar
is er heel wat speirv.erk verricht om
een goed leesbaar, begrijpelijk en afge
rond geheel te krijgen, dat bovendien
wetenschappelijk- historisch verant
woord is De heer Den Tex kreeg daar
bij veel hulp van „archiefspeursters"
(hij bedenkt het woord ter plaatse),
meisjes, die alle denkbare archieven
door snuffelden op zoek naar bruik
baar materiaal „Om maar eens iets
te noemen ik kan het handschrift van
Oldenbarnevelt me lezen. Dat deden
zij voor mij". Zelf verbleef hij drie
maanden in Parijs om de talrijke brie
ven van de Franse fazant aan zijn re
gering te vertalen. Uit die brieven is
hij veel bijzonderheden te weten geko
men, want Oldenbarnevelt, die in die
tijd eigenlijk als ninister van Bui
tenlandse zaken fungeerde, had veel
gesprekken met biitenlandse gezan
ten. Zo vertelde eei gezant veel leuke
en interessante details in zijndagboek.
„Zo kon het voorlomen", vertelt de
heer Den Tex smalelijk lachend, „dat
Oldenbarnevelt een gesprek met een
gezant fluisterend «oerde, zo belang
rijk en geheim was iet, wat hij te ver
tellen had" De geiant schreef „Het
was alsof van Ollenbarnevelt bang
was, dat de muren iet zouden horen"
DEZELFDE ?EIS
een gezantschapsnis, die Oldenbar
nevelt maakte naa- Nantes ter gele
genheid van het Elict van Nantes en
vandaar naar Diepp*. De gegevens voor
die reis haalde hij lit een dagboek van
de staatsman. Oldeibarnevelt deed er
ongeveer drie welen over, zijn bio
graaf voltooide zijn reis in drie dagen
De tijden zijn wé veranderd
WIE WAS HIJ?
Wie was Johan van Oldenbarnevelt
werkelijk? Mr Jan den Tex kent het
antwoord uit zijn hoofd. Het is, alsof
hij over een hem na aan het hart lig
gend familielid praat. „Oldenbarnevelt
was een man van formaat. Hij was een
groot mens, maar had ook grote fouten.
Oldenbarnevelt was de man van de ge
matigdheid. Hij haatte intolerantie.
Maar hij kon zich heel slecht ver
plaatsen in de overtuiging van anderen.
Hij geloofde heilig in zijn eigen ge
lijk, maar hij heeft het op tal van pun
ten ook echt bij het rechte eind gehad.
Hij had als leidraad: het recht is de vij
and van de vrede. Hij was in zijn tijd
de grootste staatsman op het gebied
van buitenlandse politiek. Hij sprak
Frans en Latijn.
Maria van Utrecht, de vrouw van Ol
denbarnevelt.
Hij was de man. die het twaalfjarig
bestand erdoor kreeg, ondanks de felle
tegenstand van de Hollandse heren. Ol
denbarnevelt, de man van het gematig
de standpunt, wist hen eindelijk te be
wegen dat standpunt over te nemen
Zijn haat tegen intolerantie zou uitein
delijk zijn dood betekenen, want hij
■.vilde verdraagzaamheid tussendeker
ken via staatstoezicht In de strijd tus
sen remonstranten en contra remon
stranten dolf Johan van Oldenbarnevelt
het onderspit Mede door toedoen van
prins Maurits. die aan de zijde stond
van de contra-remonstranten, stierf
hij op het schavot Een onwaardig ein
de voor deze grote staatsman, die door
zijn werk als stichter mag worden be
schouwd van de staat der Nederlan
den Door zijn bekwame leiding werden
de Nederlanden in 1596 officieel erkend
door Frankrijk en Engeland als een on
afhankelijke staat", zegt mr Den Tex.
LEUSDEN
Hoewel Oldenbarnevelt in Amers
foort geboren was, heeft hij niets inet
Leusden te maken gehad. Wel zijn va
der, waarover mr Den Tex nog een
aardige anekdote weet te vertellen.
„Deze man was nogal vaak verwikkeld
in allerlei processen. Eén ervan had
Leusden als onderwerp In Amersfoort
bestond in die tijd een plaatselijke ver
ordening, waarbij het verboden was op
zondag te drinken. Nu stond er op het
gebied dat nu Amersfoort is, maar
vroeger tot Leusden behoorde, een her
berg, „De Zwarte Boer" Devadervan
Oldenbarnevelt dacht handig te zijn en
genoot van zijn borreltje op zondag in
De Zwarte Boer Groot was echter
zijn verbazing, toen hij daarvoor toch
gegrepen werd
REACTIES
Een boek schrijven is éénding,
het ook nog uitgegeven krijgen is
een tweede „Toen ik zes hoofd
stukken had geschreven begon ik
over een uitgever te denken. Men
had mij gezegd het eens te pro
beren bij de uitgeverij Tjeenk Wil
link te Haarlem Ik heb hun de zes
