TWINTIG STAPPEN TERUG
ELANGSTELLING VOOR PIJP-
iRGELS NEEMT GELUKKIG
OE, VOORAL BIJ DE JEUGD
erkorgelbouwer A. H. de Graaf:
JSDEN
Leiisdenaar over zijn niet-
alledaagse beroep: 'tls een ziekte
Feuilleton
door Frank van Falekenoordt
„Ja, natuurlijk, uil. Gesteld dat die
eh hoe heet-ie ook alweer?
„Boskemper
Gesteld, dat die Boskemper aan
komt lopen en de bus komt er gelijk
tijdig aan9"
,,Dan hebben we pech gehad en stel
len het een week uit"
Loopt-ie alleen donderdagsavonds
met die tas geld9"
,,Ja, van het filiaal Alteveer"
,,Weet je het zeker?"
.Ik heb het een paar malen gecon
troleerd. Vorige week donderdag en
afgelopen donderdag. Je kunt je horlo
ge er bijna op gelijk zetten
,,Neem aan, dat hij het toch niet ver
trouwt en hij gaat gillen. Wat dan?"
,,Dan slepen we hem de wagen in en
rijden met een vaart weg"
,,En als er nog meer mensen bij
die bushalte staan9"
,,Dan nemen we hem even apart"
Ze dacht een poosje na Op papier
klopt het allemaal, maar zal het in de
praktijk net zo gaan als je nu hebt ge
pland? Dan moet je stoppen"
,,Een risico, dat vooral in de avond
en tijdens het spitsuur zeer gering is".
..Jawel, maar als
,,Hou' op, Sien Natuurlijk blijven er
risico's, maar volgens mij zijn die zo
gering, dat ze te verwaarlozen zijn"
,,En die bus naafloop. Dat lijkt
me bloedlink".
viel uit de hemel. De straten lagen
nagenoeg verlaten Een enkele auto
gleed over het glimmende wegdek van
de Cattepoelseweg De bushalte met het
opstapje lag verlaten Vanuit de enkele
winkels aan de Beethovenlaan straalde
wat licht. Zuinigheid met elektriciteit
was nog het parool.
Gelijk, toen de man zich postte bij de
bushalte, kwam de zwarte V W. aan
rijden Rustig en helemaal niet opval
lend. De man bij de bushalte had de wa
gen eigenlijk pas in de gaten, toen hij
stopte Als altijd op zijn hoede, keek
hij wantrouwend naar de man, die het
raampje opendraaide
Boskemper? Goddank, dat ik nog op
tijd ben. Stap in man, want ze willen
je beroven. De bank heeft een tip gehad
en ze hebben mij als de wind hierheen
gestuurd Stap als de donder in, dan rij
den we via een omweg naar het Sta
tionsplein. Voor ze in de link hebben,
dat het misgaat
..Verdraaid, ben jij het, Bert?
Hoe zijn ze dat te weten gekomen? De
baas had het er juist over. dat hij de
transporten op een andere manier wil
de organiseren".
Galestad stapte uit en maakte een
uitnodigend gebaar. ,,Weet ik, daar
hadden zt het op het hoofdkantoor ook al
over Stap in".
In het volste vertrouwen besteeg de
bankloper met zijn waardevolle vracht
de V.W Bert gooide het portier achter
hem dicht en draaide de deur onge
merkt meteen op slot. Gelijktijdig kwam
de bus van de hoogte zakken. Binnen
drie sekonden zat hij zelf weer achter
het stuur en gaf gas. Tot zover was
alles geslaagd. Nu mocht het gek gaan,
wilde er nog iets mis gaan.
..Waar waren ze het van plan, Bert9
O, je hebt nog iemand in de wagen."
Neem me niet kwalijk.
,,Mijn vrouw, Jopie". loog Bert glas
hard ..Jopie heeft vroeger in Velp
gewerkt bij de Twentsche. Daar heb
ik haar leren kennen"
,,Leuk met u kennis te maken, me
vrouw. Maar. eh waar wilden
ze me overvallen?"
..Volgende bushalte zouden er vier
man instappen. Onderweg zouden ze,
op het moment dat er een grote, zwar
te wagen achter de bus reed, jou over
vallen, de chauffeur dwingen te stop
pen en er met jou uitgaan. De zwarte
auto zou naast de bus komen en jullie
zouden er in snelle vaart vandoor
gaan".
..Barst.dat is geraffineerd opge
zet! Hoe kwamen ze aan die tip?"
,,Tja, dat hebben ze me niet verteld.
Maar ik kreeg opdracht van het hoofd
kantoor om zo snel mogelijk hierheen
te rijden om te voorkomen, dat je in
de bus zou stappen'?
..Hoofdkantoor? Hoe kan dat nu9 Jij
werkt toch niet meer bij ons?"
Bert draaide zich verbaasd naar
hem toe. ,,0, heb je het nog niet ge
hoord9 Ik werk sinds maandag op het
hoofdkantoor. Van de zomer ben ik ge
slaagd voor m'n examen Toen wilden
ze me wel hebben. Ik zat eerst in Wa-
geningen. maar ze konden me in Arn
hem beter gebruiken. Zodoende"
Jeetje, hebben ze me niks van ver
teld Altijd wel gedacht, dat jij nog
eens een keer zou terugkomen. Enfin,
je weet, dat Piet ook weg is?"
,,Ik hoorde zoiets van de week. Maar
er niet voldoende aandacht aan besteed.
Overgeplaatst, hè?"
,,Ja. En chef-af natuurlijk De man
is beslist niet geschikt voor een lei
dende funktie, he? Zit nu in Amsterdam
op het hoofdkantoor Is-ie een num
mer en valt niet meer op Zeg. wat rijd
je hard? En waar gaan we eigenlijk
heen?"
..Opdracht van de baas, man Ik heb
precies m'n route opgekregen, omdat
we niet het risico kunnen lopen, die
zwarte wagen achter ons aan te krij
gen Hoe zit het, Jopie. alles goed ach
ter"
,,Best, niks te zien", antwoordde
Jopie" met een onvervalst Arnhems
accent.
,,Ja, maar wacht eens even,. je
rijdt in de richting Roosendaal9"
„Luister eens. Boskemper, ik moet
via een omweg naar het kantoor Velp.
Daar moet jij je melden. En daar belt
men Arnhem op, dat je veilig en wel
bent aangekomen Waarschijnlijk komt
er dan een politiewagen om je op te haien
Ben ik tenminste van de verantwoording
af Of denk je soms, dat ik het een lol
letje vindt?"
„Nee, dat niet, maar helemaal via
Roosendaal naar Velp. en dit zijn ook
donkere wegen. Nu ja, Arnhem zal het
wel het beste weten Even een goede
•tunt om die lui zo om de tuin de lei
den! Wie zoudietipeigenlijk hebben ge
geven9"
„Geen idee, Boskemper Och, neem
van mij maar aan, dat ze goed was.
Anders had het hoofdkantoor niet zo
gauw deze maatregelen genomen. Ten
slotte moesten ze in no time improvise
ren. En omdat ik de wegen hier goed
ken, kreeg ik opdracht, jou op te ha
len Trouwens ze zouden Alteveer bel
len"
De man naast hem keek Bert Gale
stad onderzoekend aan. „Mij niets van
bekend".
„Misschien storing op de lijn Dat
heb je tegenwoordig nog al eens Man.
ik probeerde gisteren het hoofdkantoor
in Amsterdam te pakken te krijgen
Hoe lang denk je, dat ik aan het draaien
ben geweest? Precies drie kwartier.
Toen had ik eindelijk verbinding. Auto
matisch is ook niet altijd alles".
„Kan zijn, ik heb me er niet zo in
verdiept. Toch is het gemakkelijk.
je draait zelf maar en je hebt verbin
ding Zeg. hoe rijdt je nu9"
„Volgende zijweg ga ik links af. rijd
ik zo naar beneden en kom vlak bij het
kantoor Velp terecht"
De man keek om zich heen „Links
af? Rechtsaf zul je bedoelen" Hij wees
in de bedoelde richting „Daar ligt
Velp"
Bert schoot in de lach. „Man. wat kun
jij je slecht oriënteren Heb je dan niet
gemerkt, dat we helemaal een rondje
hebben gereden9 Door Roosendaal
heen9 We zijn nu weer op de terugweg
Wacht nu maar af, ginds gaanwe links
af. komen we zo op de Wagnerlaan. die
rijden we af en arriveren we midden
in het dorp, nou?'
„Kan zijn, dat je gelijk hebt. maar
volgens mij rijden we precies de ver
keerde kant op. In de richting van de
Roosendaalse bossen". Plotseling
draaide hij zich naar de man achter het
stuur „Zeg eens. Bert. het is toch
wel zuivere koffie, hè?"
Bert deed, alsof hij hevig veront
waardigd was „O, is dat mijn dank,
dat ik je uit de hand van een stel on
derwereldfiguren red9 Terwijl een vijf-
of zestal gangsters op je loeren9 En
misschien van plan waren, om je koud
te maken? Je bent wel een leuke collega
hoor"
„Nee prevelde ze. „dat is onmo
gelijk! Zo hard heb ik niet geknepen
Bovendien was het maar even Bert,
zeg alsjeblieft dat het niet waar is.
De man schudde de ander eens. maar
hij bleef weggezakt zitten, de ogen wa
genwijd open Ik geloof vast. dat-ie
dood is
„Probeer eens. voel zijn hart
eens.7"
„nou, kalm aan M'n werk brengt
mee, dat ik ontzettend op m'n hoede
ben en wantrouwig van aard Ik doe
dit werk al zoveel jaren en altijd is
alles goed gegaan Daar ben ik trots
op Daarom zou ik niet graag willen,
dat het nu misging, snap je?"
„Ik snap het. Zo, deze weg in en
dan gaan we in de goede richting. Joop
kent de weg ook. nietwaar Joop9"
„Als op m'n duimpje", antwoordde
de vrouw
De bankloper ging opeens rechtop
zitten. „Dan deugt er iets niet aan die
duim van u, mevrouw Galestad. want
nu weet ik zeker, dat we verkeerd
rijden. We zitten al in het bos Wat
ben je van plan. Bert?"
Galestad begreep, dat komediespe
len verder geen zin meer had „Je
houd je gemak, Boskemper, dan over
komt jou niks We willen enkel het
geld, c!at je bij. je hebt. Doe geen pogin
gen, om je te verzetten, want Joop is
gewapend".
De man knikte. „Dus toch. Ergens
in m'n achterhoofd ging er een alarm
belletje rinkelen, toen ik bij jou in de
wagen was gestapt en we een heel an
dere kant op rede. Maar ik dacht, het
is Bert en ik ken hem al jaren Hij
was altijd een fijne collega, dus
„En dat ben ik nog. als jij doet. wat
wij willen. Er wordt geen haar op je
hoofd gekrenkt, als jij je niet verzet'
„Man. je hebt toch geen schijn van'
kans om iets met dat geld te begin
nen? Dacht je, dat ik ga zeggen: ik ken
mijn overvallers niet? Zie je me voor
I zo'n idioot aan? Binnen een uur weet
de hele Nederlandse politie, dat jij
me hebt overvallen, samen met je
vrouw Je signalement komt morgen in
de krant en je zit als een rat in de val
Wees jij nu verstandig en rijd me naar
de bushalte. Dan houd ik mijn mond en
verzin ik wel wat, want ik kom nu veel
te laat op het hoofdkantoor aan"
WONDERLIJK
„Soms wordt er nog wonderlijk
gedacht over het orgel", aldus besluit
de heer De Graaf zijn ode aan het in
strument „Men beschouwt het orgel
als de sfeerschepper, en als instru
ment bungelt het maar zo'n beetje op de
achtergrond Maar het mag heus een
rechtvaardige eigen plaats opeisen in de
muziekwereld". Tot grote voldoening
van de heer De Graaf doet langzamer
hand ook het pijp-orgel méér en méér
zijn intrede in de huiskamer voor het
gezamenlijk musiceren. Aan het einde
van de 18de eeuw en het begin van de
19de eeuw had men in vele herenhui
zen pijporgels, de z.g. kabinet-orgels.
„En gelukkig neemt momenteel de be
langstelling voor de oude muziekin
strumenten toe. vooral bij de jeugd".
Met deze hoopvolle constatering ne
men we afscheid van de orgelmaker.
De heer De Graaf heeft verschillen-
nieuwe kerkorgels gebouwd (o.a.
Ned. Herv. Kerk te Moerdijk, in
rkgebouw De Ark te Baarn),
zijn voorliefde gaat uit naar het
ireren van historische orgels,
Ier Monumentenzorg vallen. En
icialiseert zich graag in de res-
ie. Zijn vrouw zegt: „Als ik
ide orgels in zorgwekkende toe
zie binnen brengen vraag ik me
zo'n instrument ooit nog in orde
imen Elke orgelrestauratie is
impleet wonder".
klein .gedeelte van een groot
orgelpijpen die de heer De Graaf
iorraad heeft, elke pijp heeft zijn
Itoon nagelang de grootte.
Foto Janus Visser.
|SDEN/ZUID - Op donderdag-
123 maart hield mevrouw C.
I-Groll een tweemaandelijkse he
's met de jongelui van haar op-
>t, na de oproep in onze krant
jjanuari 1972, thans kan beschik-
r een voldoende aantal baby-
Q Leusden-Centrum.
I het blijkt, dat de nieuwe bewo-
pn Leusden-Centrum nog niet
We op de hoogte zijn van de mo-
die de Oppasdienst Leus-
Uiteraard ook voor de nieu-
van Leuèden-Zuid wil de
graag nog eens het volgen-
uw aandacht brengen.
komt bij de kinderen van
van Leusden oppassen,
de ouders van huis wensen te
werkt voorname-
scholieren en en-
U kunt, indien U een
hebt, daartoe bellen met
Kon. Julianalaan 35
tel. 03490-19134.
r_. Passen de jongelui op van
S3 uur Wordt het op een werk
er. dan blijven ze graag slapen
voor hun schoolgang - op
I te kunnen gaan. Geduren-
feekend is men niet aan beper-
gebonden Het tarief van 19
V bedraagt f l,- per uur. Voor
P na 23 uur bedraagt het tarief
■tuur. Dit tarief geldt zowel voor
^dagen als voor het weekend.
T eenik doet dit werk geheel
Jtos, °ntvangt alleen van de
Jvo°r iedere oppasbeurt 15
H e telefoonkosten te kunnen
pspreking kwafn nog eensdui-
r voren hoezeer de ouders
J >ijn over deze belangrijke
I dienstverlening.
sen van het klavier en het intrappen van
het voetpedaal wordt een tamelijk inge
wikkeld mechanisme in werking gesteld
om „de pijpen tot spreken te brengen",
zoals de heer De Graaf dat noemt. Naast
de klavieren en het voetpedaal bestaat
het orgel uit pijpen, een windlade - die
vroeger, oh schone benaming! een se-
kreeg werd genoemd - en een blaas
balg. De windaanvoer naar de blaasbalg
geschiedt nu elektrisch Vroeger ge
beurde dat met mankracht. Bij grote
oude orgels moesten wel 3 mannen met
de hand of de voet de wind-aanvoer be
dienen. Tenslotte zitten er aan weers
zijden van het klavier (een enkele keer
erboven) nog een groot aantal regis
terknoppen De registers geven de ver
schillende klankkleuren weer, en maken
in een rijke schakering vele kombina-
ties mogelijk.
„Oké Ik ga in de buurt van Gronin
gen de grens over. Ik kan je ook naar
het spoorstation Terborg rijden. Dat is
veel minder gevaarlijk".
Ze knikte „Dat lijkt me al wat En
wat is mijn aandeel van het geld9"
„Vijftigduizend. Ongeacht de inhoud
van de tas".
„Dat is niet gek: vijftigduizend. Maar
als er nu eens geen tweehonderdduiend
in zit. doch. laten we zeggen, honderd
duizend? Wat kun je met vijftigduizend
doen? Jij, bedoel ik9"
„Altijd nog hee wat. Dat is mijn ri
sico. Voor jou zitten er in ider geval
vijftigduizend aan vast. Mij dunkt, dat
je het gemakkelijk kunt verdienen En
haal daarna geen stommiteiten uit,
maar berg het goed op En breng mond
jesmaat wekelijks wat naar het post
kantoor, om op je boekje te storten"
„Oké. ik zal er over nadenken. Als ik
meedoe, moet je me wel geld geven
voor andere kleren en zo. wantik wil me
zo goed mogelijk vermommen"
Hoofdstuk 9.
De man kwam rustig aanlopen, een
grote tas in zijn hand. In zijn mond hing
een half opgerookte sigaret. Het was
druilerig weer Een fijne motregen
„GOOI- EN SMIJTORGEL"
De heer De Graaf bezit ook een z.g.
huurorgel, een orgel dat gemakkelijk is
te verplaatsen. Een zo gezegd „gooi
en smijt-orgel". dat tegen een stootje
kan, en dat vaak optreedt tijdens kon-
serten van koren en voor de radio. Dit
orgel reist zo'n beetje het hele land af
Dat dit orgel 'n manusje van alles is en
veel kan hebben, blijkt uit de luchtreis,
die het eens maakte
Een gedeelte van het atelier van or
gelbouwer De Graaf.
Foto Janus Visser.
Orgelmaker De Graaf bezig met de
restauratie van een onderdeel van een
oud orgel.
Foto Janus Visser.
Een romantisch echtpaar wilde het
orgel voor zijn trouwdag boven in een
piep klein kerkje laten opstellen, opdat
de klanken op hun schone dag hemels
van boven kwamen ruisen over de hoof
den der kerk- en bruiloftsgangers.
Het -echtpaar had een hele hijsstellage
hiertoe aangebracht, maar halverwege
bleef het orgel in de lucht steken en be
gon vervaarlijk te zwaaien De heer de
Graaf moest ijlings toesnellen om zijn
duvelstoejager behouden op de begane
grond p te vangen En de orgelklanken
moesten toen maar vanaf de grond rui
sen
Het nieuwe orgel van de N.H. Kerk te
Moerdijk, gebouwd door de heer De
Graaf en op 28 januari 1972 in gebruik
genomen.
HISTORISCHE ORGELS
Bij historische orgels kan er maar
één principe voorop staan: n.l. om ze te
herstellen in hun oude vorm en glorie.
Het is een objektiverende affaire. Per
geval is de orgelrestauratie verschil
lend. De orgelbouwer moet in de histo
rie van elk orgel willen duiken. Bepaal
de stijlperioden zijn duidelijk te onder
scheiden: Gothiek, Renaissance, Ba
rok. Men moet zo veel mogelijk de
oude, oorspronkelijke staat benaderen.
Veel oude tekeningen van orgels zijn
er echter niet overgebleven. Een enkele
keer wordt er eens een fronttekening
gevonden. Men duikt in de archieven van
de kerkbesturen, en een enkele keer
vindt de heer De Graaf dan wel eens
een bestek en kontrakten. En dan pro
beert hij te komen tot een redelijke re
capitulatie. Die oude tekeningen zijn erg
schetsmatig. Buiten de oude frontteke
ningen bestaan er geen tekeningen over
het detailwerk. Van de 19de eeuw be
staan er wel doorsnee-tekeningen.
VAKOPLEIDING?
We vragen de heer De Graaf hoe het
met de vakopleiding voor orgelbouwer
staat. Een vakopleiding is er niet. De
praktijk wil, dat men tenminste MAVO
met wiskunde heeft gevolgd, en vaneen
technische school de afdeling Meubel
maken heeft gevolgd, en met metallur-
feuSDEN/ZUID - Een simpel bord-
haast de deur vermeldt: A. H. de
orgelmaker, 't Klinkt eenvoudig:
ttlmaker. Een uitermate gecompli-
rd beroep blijkt erachter te steken!
t de leek is het bouwen van eenor-
een volkomen onbegrijpelijke mate-
Kj willen wel eens iets meer weten
Idit niet alledaags beroep (wij ken-
Igeen enkele orgelbouwer in onze
jssenkring, U wèl?), en wij zijn on-
IZuid-Leusdense plaatsgenoot dus
[opzoeken.
Keeds op zéér jeugdige leeftijd had
'pijporgel mij te pakken", vertelt de
de Graaf. „Ik wou al heel jong öf
jiist öf orgelmaker worden, 't Werd
lamaker, want in die tijd verdiende
s als organist het zout niet in de pap.
r het orgel was mijn hobby, het is
J mijn hobby gebleven, en het werd
És mijn beroep".
!en aardig oud rijmpje, dat het orgel
jert. willen wij U hier meteen cite-
lorgel is een beelt vant leven hier
pen
J pijpen staender in verdeelt in
geleden.
lieder heeft sijn plaets, een ieder
jeschrei.
Eif zijn in Nederland slechts 300
inemers op het gebied van de or-
En het aantal firma's, dat op
fiterrein werk in Nederland le-
wordt geschat op ongeveer 25.
heer De Graaf blijkt helemaal al-
|te werken Hij bouwt het orgel van
•ond af op. en heeft een werkplaats
j met een bepaalde hoogte. Kerk-
kunnen soms behoorlijke afme-
hebben! Hij werkt volgens een
Jicht, die hij via een relatie of een
(deskundige van een kerkeraad
igt hetzij voor nieuwbouw, hetzij
K restauratie. De heer De Graaf
i een dialoog aan met een orgel-
Sindige, een vak-organist, die de
|literatuur kent, en die een hoop
van het orgel bezit. Deze men-
legeleidt de orgelbouwer. Samen
i zij in een gesprek van overleg
werkwijze voor het orgel in
he zal zijn.
rj 1 COMPLEET WONDER
gie en werktuigbouwkunde op de hoogte
is. Men leert het vak bij de orgelbou
wer zélf. Men moet veel zelfwerkzaam
heid bezitten: men moet kunnen horen
en onderzoeken. Muzikale aanleg is
wel gewenst. Men moet zeker enig
inzicht in de orgelmuziek bezitten.
Zelfs is een wat bredere kennis op mu
zikaal gebied t a v de muziekgeschie
denis en de historie der muziekinstru
menten wel gewenst. Het meeste moet
men echter zelf uit de muziekliteratuur
peuren. In de praktijk moet men veel
zelf gaan zien en horen. Men moet
ook de orgelpijpen kunnen intoneren.
Een orgelbouwer moet zichzelf door
zijn kunde bewijzen Het duurt lang,
voordat hij erkenning vindt.
ZIEKTE
De liefde voor het orgel is een ziekte.
Men is steeds met het orgel bezig. Men
wil steeds meer weten over toe te pas
sen metalen, houtsoorten enz. De laat
ste tijd verschijnt er steeds meer lite
ratuur over het historische orgel „In
Nederland", vindt de heer De Graaf,
„loopt men beslist vóór op de orgel
restauratie Men komt uit het buiten
land vaak hier kijken. Van rijkswege
wil men dit kultuurbezit alle bescher
ming verlenen. Als men een tip krijgt
over een in vervallen staat verkerend
kultuuhistonsch belangrijk orgel in
Nederland wordt dit na onderzoek gaar
ne op de Monumentenlijst geplaatst We
moeten zéér zuinig zijn op ons natio
nale kultuurbezit. Men moet zich er
meer en meer bewust van worden, dat
we een top hebben gehad in onze vader
landse kuituur, en die top dienen we te
bewaren De lijst van Monumentenzorg
zal steeds uitbreiden, b v. met orgel
uit de 19de eeuw, die óók zuinig zullen
moeten worden behandeld, omdat ze
over een tijd historisch worden.
„ORGELBARGOENS"
Wanneer wij een blik werpen op de
technische gegevens vervallen wij
wij ogenblikkelijk in het abracadabra
van het orgelmakers „bargoens". Links
de stemmenprestant 4, holpijp 8'bas,
fluit 4'bas, quint 2 2/3 bas, octaaf 2'en
mixtuur 2 sterk 1 1/3 bas. Rechts de
prestant 8'discant, holpijp 8'disc., fluit
4'disc.; quint 2 2/3 disc., terts 13/5
descant en mixtuur 3 sterk 2v. disc.
En dan spreekt de heer De Graaf
over windvoorziening en traktuur zon
der bevoering.
Een orgel wordt met alle vingers be
speeld via één of meer klavieren, toet
senborden, die enigszins zijn te verge
lijken met het toetsenbord van een pia
no. De klavieren van het orgel bevatten
echter minder toetsen, en zijn dus kor
ter dan die van de piano. Aan een or
gel zit één voetpedaal, dat wordt inge
trapt. Door het indrukken van de toet-
