IRIAN BARAT
veraf en toch dichtbij
li
DONDERDAC. 15 MAART 1973
LEUSDER KRANT
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOCOOOOOOOOOOOOOOOOOCOOOOOOC^OOOOOOOOOOOOOOOOCOOOOOCOOOOOOOOOOOOOOOOOC
Houten masker afkomstig uit het stijl-
gebied van de Sepik Het masker is
versierd met kaurischelpjes en men
senhaar De lange doorlopende neus
loopt uit in een vogelkop.
Houten gevelmasker Deze maskers
worden aan een mannenhuis of aan
huizen van belangrijke mannen gehan
gen De uitstekende tong accentueert
de afweer tegen ziekten, geesten en
demonen.
Vrouwehschild uit het Mappi-gebied.
)it schild wordt door de vrouwen ge
lragen bij vruchtbaarheidsplechtighe-
len. De gestileerde motieven stellen
embryonale menselijke wezens en de
vrouwelijke schede voor Het schild
is uitgevoerd in de kleuren zwart, wit
en rood
LEUSDEN/ZUID - Wie na jaren in
de fascinerende tropen te hebben ver
toefd, wordt neergelaten in een twee-
onder-één-kap-huisje te Leusden/
Zuid, blijft rondlopen met een wee
moedig gevoel. Dat weemoedige ge
voel is een onderdeel van het heim
wee naar het landschap van grote
schaal, naar de snel stromende brede
rivieren, naar de watervallen, die zich
ontstuimig en onbeteugeld van grote
hoogte naar beneden storten. Naar de
oerwouden met hun eigenaardige gron
derige geur van eeuwen, naar de kleur
rijke planten- en dierenwereld en naar
de boeiende kunstuitingen van natuur
volkeren.
Hij zwerft door de fraaie Treker-
bossen en hij vindt het niet. Als men
selijk soortgenoot past hij zich aan,
past hij zich in zijn twee-onder-één-
kap-huisje. Als individu is hij dakloos,
heeft hij opgehouden te bestaan.
En dan plotseling vindt onze
Leusdenaar op steenworpafstand
in Leusden/Zuid het wonder van de
tropen terug. Zonder aankondiging,
zonder aanduiding Zonder dat hij
er op voorbereid was. Hij vindt de
meest unieke tropenwereld, die
hij zich zou kunnen wensen, vol ge
heimen, vol geluiden, overweldi
gend schoon. Met het mysterie van
een zuivere, ragfijne en soms bar
baarse en primitieve kunst Hij
wordt er stil van Leusden vloeit
om hem heen weg. Hij is weer in
de wereld, waar leven en dood
natuurlijke verschijnselen zijn,
waar de dood in het dagelijks
leven is opgenomen Waar voorou
ders rondom leven, waar vrucht
baarheid en geboorte betekenis
hebben Waar kunst algemene
volksuiting is, waar de aarde niet
dood en steriel is, maar vrucht
dragend.
Hij hoort de tamtam weerklinken,
de koude Hollandse mist trekt op. Hij
hoort de indringende, monotone rim
boegeluiden van de grote bidsprink
hanen, van krekels en brulkikvorsen
Hij is onder de zengende tropenzon,
omringd door imponerende gebergten.
Hij is weer één met de natuur Er is
geen nieuwsblad, geen televisie, geen
milieu-verontreiniging. Geen intelli
gentie-test, geen dreunend verkeersla
waai, geen gemiste promotie-kans. Er
is supermarkt, noch waterleiding, noch
elektriciteit
Onze Leusdenaar is vrij van alle be
zwaren der georganiseerde wereld
Hij is vrij om zich over te geven
aan de wondere wereld van Irian Ba-
rat. Op Groenland na het grootste
eiland ter wereld, bij ons bekend als
Nieuw-Guinea Irian Barat, het eiland
met de vorm van een prehistorisch
dier, een langgerekt lichaam met een
vogelkop. Uit zijn grote bek spuwt het
beest vuur op de equator zijn achter
lijf rust in de Koraalzee. Irian Barat,
het land van de tegenstellingen Er
zijn bergen van 12.000 tot 16.000 voet,
waarvan de toppen zijn bedekt met
eeuwige sneeuw Daarnaast duizeling
wekkend diepe ravijnen, waar het zon
licht nauwelijks kan doordringen en
waar een broeierige tropische hitte
hangt. Menselijk leven is hier bijna
niet mogelijk vanwege de miljarden
muskieten en de ontelbare gifslan
gen. Landinwaarts leven de uitgestrek
te stinkende moerassen, ontelbare
wriemelende, schuifelende en kruipen
de dieren, vuilzwart, glibberig en af
zichtelijk.
De Leusdenaar, die in Leusden/
Zuid zijn verloren paradijs terug
vindt, ziet uit over Irian Barat met
zijn uitgestrekte hoogvlakten en zijn
liefelijke dalen Rank gebouwde reeën
en potige kasaurissen snellen aan hem
voorbij. In de aangrenzende dichtbe
groeide bossen klapwieken fraai ge
kleurde kroonduiven en kakatoes. In
deze eenzame wouden leven ook pa
radijsvogels. Deze voor zover be
kend, alleen op Irian Barat voorko
mende vogels leven in kolonies. Op
uitbundige wijze voeren zij hun lief
desspel uit in de grillig gevormde
..speelbomen". De Leusdenaar, die in
de late namiddag de zon ziet schij
nen op die fel-kleurige vederpracht
waant zich een sprookjeswereld
In de diepblauwe meren, die on-
zoomd worden door grillige rotspar
tijen en reeksen groen begroeide heu
vels leeft een weelde aan tropische
vissen. In het heldere water zijn op
meters en meters diepte de fel getin
te waterbewoners zichtbaar. De wereld
heeft er een dimensie bij gekregen de
gemeenschap onder water wordt aan
onze zintuigelijke waarnemingsmoge
lijkheden toegevoegd. Libellen met
doorschijnende vleugels in tere pas
teltinten scheren over het wateropper
vlak. Waar een traag vloeiende rivier
uitmondt In het meer liggen tientallen
krokodillen zich te koesteren op de
modderbanken. Irian Barat heeft grote
en kleine rivieren. Plotseling kunnen
deze rivieren in de grond verdwijnen om
dan kilometers verderop weer aan de
oppervlakte tevoorschijn te komen.
Irian Barat is het land van de Pa
poea's. Het zijn natuurmensen Vrij
heidslievend. Intelligent. Spontaan. Met
zin voor humor. In tegenstelling tot
Indonesiërs, die zwarte sluike haren
hebben, bezitten Papoea's een zwarte
krullebol. Hoewel de meningen daar
over uiteenlopen is de meest gang
bare gedachte, dat de Papoea's beho
ren tot de Melanesiërs. Er zijn 800.000
geregistreerde Papoea's. De kust-Pa-
poa's hebben zich merkwaardig snel
aangepast aan de moderne tijd. In de
kustplaatsen lopen de bewoners op
zon- en feestdagen met een hagelwit
overhemd. De meisjes dragen er fleu
rige japonnetjes. Zij bezochten de scho
len van zending en missie
De Leusdenaar laat de kust voor wat
die is. Zijn belangstelling gaat uit naar
het ongerepte Irian Barat. In het bin
nenland zijn streken, waar tot op de
huidige dag nog geen Europeaan ooit
is geweest In deze volkomen geïso
leerde streken leven de berg-Papoea's
in het stenen tijdperk, in de oertijd
Ceremoniële stoel ook Familiealtaar
of Geestenstoel genoemd. Uit een boom
stam gehakt De rug stelt een voor
ouderfiguur voor. Hoofdhaar en baard
van mensenhaar Versieringen van kau
ri- en tritonschelpen Deze stoelen
staan in het ceremoniele- of mannen
huis waar het centrum is van het
religieuze leven. Ze worden als zeer
heilig beschouwd Bij sneltochten of
andere belangrijke gebeurtenissen
wordt vooraf met bladeren op de zit
ting geslagen. Op deze wijze worden
besluiten door hogere machten bekrach
tigd en dienen ten uitvoer te worden
gebracht. De zetel heeft ook eenfunktie
bij de rechtspraak
LEUSDEN/ZUID - Onze mede
werkster Anco Mali (zelf, zoals
ze zegt, geestdriftig bewonde
raarster van alles wat te maken
heeft met volkerenkunde, met
de mystiek van natuurvolkeren)
heeft in Leusden/Zuid een plekje
ontdekt, waar de sfeer van de
tropen is blijven voortbestaan,
nog steeds leeft. Het is een
simpel plekje, geen machtig oer
woud. Onder de indruk van wat ze
te zien kreeg, schreef ze bij
gaande reportage. Ze neemt u
mee op reis naar Irian Barat,
een groots land, veraf en toch
(onvermoed) dichtbij. Een Leus
denaar bezit een enorm fascine
rende kollektie voorwerpen uit
Irian Barat. Om verschillende
redenen verzwijgt hij liever zijn
naam en adres. Wij respekte-
ren dat, maar willen onze lezers
desondanks toch graag laten
proeven van die mystiek, die te
vinden is in Leusden/Zuid, als
een kleine nederzetting van het
werkelijke Irian Barat.
Redaktie.
Babylonische ballingschap verdwenen
zijn en die op onverklaarbare wijze in
het centrale bergland van Irian Barat
zijn terechtgekomen.
De Papoea's leven temidden van een
wereld van magie en taboe. Zij leven
tezamen met hun voorouders en stam
vaders. die altijd en overal aanwezig
zijn. Het geeft ze een veilig gevoel
niet alleen te zijn ten overstaan van
de voortdurende dreiging, die er van
die overweldigende natuur rondom hen
uitgaat. Bliksem, aardbevingen, "ty
phoons, overstromingen, ziekten, het
zijn allemaal goden en demonen, die
de natuurmens bedreigen Ingenieus
als de mens is, heeft hij zich een ver
dedigingssysteem weten op te bou
wen, berustend op magie, religie en
taboe. Maskers, voorouderbeelden en
reusachtige totempalen met lengten
van tien tot twintig meter zijn bij
uitstek gebruikte media, verbindings
schakels tussen het bovennatuurlijke
en de nietige op deze aarde levende
mens.
Papoea's zijn geboren houtsnijders.
Met doorgaans primitieve gereed
schappen, een stenen bijl, een stukje
schelp, een varkenstand, snijden zij
weergaloos knappe expressieve skulp-
turen die een intensieve spanning be
zitten. Voorouderbeelden uit het ge
bied van de Geelrinkbaai vallen op
door de bijzonder gestileerde vorm
geving. Zij onderscheiden zich door
de ankervormige neus. Voorouderbeel
den geven een overleden invloedrijke
persoon weer De beelden behoeven
geen gelijkenis te vertonen met de
overledene. Het gaat eron, dat zij
overledene. Het gaat erom, dat zijn
intellekt, wijsheid en kracht niet ver
loren mogen gaan. De ziel van de
overledene gaat in het beeld wonen. De
ziel van een belangrijk voorouder kan
een naderend onheil afwenden of een
slechte zaak ten goede doen keren. Er
zijn voorouderbeelden, waarinde sche
del van een overledene in een uit
holling is geplaatst. De voorouder
beelden zijn uiteraard zeer heilig, en
ze mogen niet zo maar worden aange
raakt. Ze zijn aanwezig bij vergade
ringen en wanneer er belangrijke be
slissingen moeten worden genomen.
Ondanks die magische geladenheid
van de voorouderbeelden laten de Pa
poea's zich niet bedriegen! Eeen voor
ouder had per ongeluk een verkeerd
advies gegeven en het betreffende dorp
kwam hiertegen in opstand. Wijze vast
beraden mannen hebben toen het onbe
trouwbare beeld met geest en al tegen
de rotswand te pletter geslagen.
De moeder- en kindbeelden spelen
een belangrijke rol bij voortplanting
en vruchtbaarheid. Kinderloze vrou
wen worden geminacht. Er zijn stre
ken waar de onvruchtbare vrouw wordt
uitgestoten. Men gaat daarbij uit van
de gedachte dat de vloek van de demon
op de vrouw rust. Daarentegen worden
de wilde varkens door de Papoea's
vereerd. Er zijn gebieden, waarde wil
de varkens heilig zijn en waar de
vrouwen de biggetjes aan de borst
zogen.
De Leusdenaar is op zijn tocht door
Irian Barat bij het wonderschone Sen-
tanimeer aangekomen. Grillig ge
vormd, omringd door tientallen dorp
jes, ligt het meer tussen wazige heu
vels. In talloze kreekjes met overhan
gende planten heerst een geheimzin
nige rust. Op een boomstronk in het
water staat een witte reiger onbeweeg
lijk. Prachtig gekleurde sluiervisjes
waaieren sierlijk door het water. Hel
gekleurde goudvissen flitsen door de
een dorpsschone het waagde deze plek
te bezoeken, werd de ongelukkige de
volgende dag drijvende gevonden, ver
minkt, dood,
De geesten van het Sentanimeer zijn
afkomstig uit de karwari. In oude tij
den stond ergens langs het Sentani
meer een mannenhuis of Karwari. Het
was een heilig huis, een soort tempel.
Hier vonden ceremoniën plaats, die
niet mochten worden bijgewoond door
vrouwen en vreemdelingen. Gebeur
de dit laatste toch, dan volgde onher
roepelijk de dood. In de karwari vond
de initiatie plaats, het inwijdings
ritueel. Jongens van een bepaalde leef
tijd werden ingewijd in de geheimen
van de religie, ze werken gedurende
een zekere periode van knaap tot man
gemaakt. Bij dit ritueel ging het niet
altijd zachtzinnig toe. Op sexueel ge
bied gebeurden er vreemde dingen.
Soms zag men de jongens nooit meer
terug. ,,Daar wisten de geesten meer
van," zei men
De karwari rustte op zware ijzer
houten palen van vier tot zes meter
lengte. Deze heilige palen waren fraai
bewerkt. Met het zware worteleinde
naar boven geplaatst hadden de palen
een T.-vorm. Die worteleinden wa
ren geheel uitgesneden en vertoonden
een schitterend ornament van kroko
dillen-figuren. Op de langszijde waren
de palen versierd met een S-motief,
uitlopend in cirkels. Andere palen
vertoonden gestileerde mensenfigu
ren. Deze palen, van kunstig hout
snijwerk voorzien, waren met boven
natuurlijke krachten geladen. Een en
kele aanraking van een onbevoegde en
de man in kwestie kon dood neervallen.
Het Nederlandse gouvernement ver
bood in 1903 de karwari's langer te ge
bruiken, omdat men van mening was,
dat er kwade dingen gebeurden. De be
volking heeft toen uit vrees voor de
goden de heilige palen heimelijk opeen
eenzaam gedeelte in het Sentanimeer
laten zakken. Alleen in het verre bin
nenland zullen nog wel karwari's be
staan
De trom was één der belangrijkste
attributen in de karwari. Meestal wa
ren er twee trommen aanwezig. Deze
trommen droegen de namen van de
voorouders. Ze hadden elk een eigen
klank. Ver in de omtrek van de kar
wari was het geluid van deze tamtams
bekend. Wanneer het sonoregeluid van
de trommen weerklonk, was het de
stem van de voorouders, die een waar
schuwing liet horen in de ijle stilte van
de tropennacht. Deze stem werd vele
malen weerkaatst door de omringende
bergen en heuvels. De mensen sidder
den want ze wisten dat de voorouders
hadden gesproken en dat er iets stond
te gebeuren
Enkele van deze mooie oude trommen
zijn nu nog eigendom van een hele
familie. Ze behoren tot de zogenaam
de ..poesaka's", de oude erfstukken
van een familie. Het adathoofd, één
van de belangrijkste personen van het
dorp, heeft de zorg voor deze trom
men.
Eén van de andere kunstwerkstukken
die onze Leusdenaar met diepe bewon
dering en verwondering vervullen, zijn
de oude kostbare boombastdoeken.
Boombastdoeken worden verkregen
door het uitkloppen van de schors van
de wilde vijge- of moerbezieboom.
Door uitkloppen en drogen van de dun
ne buigzame vezel ontstaat een licht-
tot donderbruin gekleurde doek, tapa
genaamd. Op de tapa brengt de Papoea
motieven aan in zwart, wit en rood.
De Sentani-tapa's vertonen gesti
leerde versieringsmotieven. Deze
motieven zijn identiek met versierin
gen, die de Papoea aanbrengt op hou
ten eetborden en andere gebruiksvoor
werpen. De tapa's werden gebruikt als
lendendoek voor vrouwen. Ze zijn niet
zuiver dekoratief, maar hebben een
funktie bij verschillende ceremoniële
plechtigheden zoals huwelijken en be
grafenissen. Ze houden vervand met
overdracht van rechten en vervanging
van overledenen door nieuwe vrucht
bare wezens.
In het Sentani-gebied vindt men bij
zonder fraaie boombastdoeken, die
dienst hebben gedaan in de karwari
tijdens initiatie-rituelen. De motie-
van het mensdom. Hoeveel mensen daar
precies wonen, is tot op heden niet
met zekerheid te zeggen Zendelingen
en missionarissen, die dit gebied heb
ben trachten te benaderen, schatten het
aantal inwoners in die ongerepte ge
bieden op één tot anderhalf miljoenL
De laatste tijd is het vooral de
geheimzinnige Baliemvallei waarnaar
de belangstelling van de wetenschap
uitgaat. Deze vallei is omringd door
hoge bergen en gaat meestal schuil
onder een dik wolkendek Jaren gele
den zag een vliegenier een open ruimte
tussen twee bergketens. Tot zijn niet
geringe verbazing ontdekte hij een uit
gestrekte vallei, waarin mensen woon
den. Zending en missie is het na jaren
gelukt om met kleine Chessna-vlieg-
tuigjes kontakt te leggen. De bewoners
meenden in het begin met geesten uit
een andere wereld te maken te hebben
Deze mensen leven in grashutten, half
onder de grond. Als gereedschap ge
bruiken ze stenen bijlen. Ook zijn er
streken, waar men in boomwoningen
leeft. Hier wordt op vijanden jacht ge
maakt. Door het eten van de geslachts
delen en hersenen van de vijand, gaat
iets van de kracht en de macht van
deze mens over op de man, die de or
ganen tot zich neemt. Wij duiden dit
op magischg
op magisch geloof berustende ritue
le gebruik aan met „koppen snellen"
In dit woeste, onaangetaste binnen
land van Irian Barat wonen uiteen
lopende mensentypen. Negroide, Ara
bische, Europese en Semitische men
sentypen. Er gaat een verhaal in Irian
Barat, dat een aantal Joden in het
binnenland leven. Dit zouden Joden
zijn van de tien stammen, die na de
Reportage van
Aneo Mali
Gevlochten masker van rotan in de
vorm van een vogelkop. Dit masker
wordt gebruikt bij initiatie-plechtighe
den in het gebied van de Mapnk Het
is bestreken met heilige gekleurde
aarde Het stelt een clan-ouder voor
en heeft tot taak er op toe te zien,
dat de overgeleverde zeden en gewoon
ten worden nageleefd. Het is vrouwen
en kinderen verboden dit masker te
zien.
diepgroene waterplanten. De Papoea's,
die rondom het meer en zij die op de
schilderachtig gelegen eilandjes in het
meer wonen, leven in paalwoningen bo
ven het water Tussen de paalwoningen
spartelen poedelnaakte kinderen Som
mige kinderen spelevaren in ranke
boomstamprauwen op het meer. Met
vliegensvlugge behendigheid schieten
ze in hun uitgeholde bomen over de
watervlakte voort
Van over het meer klinkt eentonig
gezang. Het is afkomstig van de vrou
wen, die zwemmend de vissen opja
gen. Ze jagen ze op naar de zero's,
ronde afgepaalde gedeelten, waaruit
ze de vissen met mandenvol opschep
pen.
Toch kan dit liefelijk meer plotseling
veranderen in een woeste kolkende
watermassa. Tegen de middag kunnen
verraderlijke valwinden uit de om
ringende heuvels op het water beuken
en de golven hoog opzwiepen. Het is
dan levensgevaarlijk om in een prauw
op het meer te varen.
In het diepe meer komen grote zaag-
vissen voor. Er zijn exemplaren van
meer dan twee meter lengte. Deze enor
me zoogdieren leven gewoonlijk in de
oceanen. Op Irian Barat zien we ze in
het zoete Sentanimeer, op ongeveer
zeventig meter boven de zeespiegel.
Het is een geheimzinnig meer!
Ergens op een eenzaam gedeelte van
het meer bevind zich een plek, waar
geen levend wezen mag komen. De
vrouwen op hun wekelijkse zwemmende
visvangst schuwen dit gedeelte. De
mannen varen er met hun prauwen in
een wijde boog omheen. De plaats is
taboe. Hier vertoeven geesten uit lang
vervlogen tijden Toen jaren geleden
7
Ophanghaak afkomstig uit het Sepj
gebied Austr. N.G De expressie
kop aan de bovenzijde stelt een m
ouder voor. De onderzijde loopt uit
een haak waaraan netten worden o$
hangen.
ven van deze tapa's zijn sterk gesti
leerde vogels, miereneters, slangenen
vissen. De afgebeelde dieren zijn
vissen. De afgebeelde dieren zijn em
blemen van een totemistisch karak
ter. De kompositie van zo'n tapa is
verrassend. Het zijn beweeglijke die
ren, geschikt om zich bij andere vor
men aan te sluiten. Er zijn vormen,
die een agressieve indruk wekken. Ve
le vormen drukken sexuele aanduidin
gen uit. Het lijkt alsof waterdieren
levend rondzwemmen in hun eigen we
reld.
Om zich te verdedigen tegen de vele
vreemde machten in de natuur gebrui
ken de Papoea's uit hout gesneden
maskers. Met zo'n masker op of in de
buurt hoopt men de boze geest om de
tuin te leiden, zo nodig af te weren. De
gevaarlikke invloed van een kwade geest
kan door een masker ten goede keren.
Er zijn maskers voor de initiatie, tegen
ziekten, er zijn gevelmaskers, er zijn
maskers tegen overstromingen en
maskers tegen overstromingen en
aardbevingen, er zijn doden- en dans-
maskers. Zo'n gevelmasker wordt aan
de wand van de hut gehangen om ziek
ten te weren. De uitstekende tong heeft
als hij ons de gaper van de apotheek, de
betekenis om de kwade invloeden af
te wenden.
De Leusdenaar verlaat Irian Barat.
Hij kan in Leusden/Zuid op reis gaan
naar de tropen, wanneer de grijze wol
ken hem te laag hangen en hem bet
uitzicht op de hemel te langdurig wordt
benomen. Irian Barat is voor hem op
eens heel dichtbij gekomen.
Anco Mali.
SS»wll
lüeze trom of tifa is afkomstig J
de Marind-Anim. een Papoeastam d
het zuiden van Irian Barat De MarinM
Animstam woont aan de moeilijk
bereiken rotsachtige kust van Irin
Barat.
Voorouderbeeld uit de GeelvinkbiJJ
Dit beeld is bijzonder heilig. De
van de overledene woont in het bee-
Voorouderbeelden uit de GeelvinkbaJ
onderscheiden zich door de gestileerd
vormgeving.
