Men moet de kerk niet zien als
instituutmaar als een beweging
IE EERSTE HUIS- EN
IJTUIGENSCHILDER STRIJKT
Geestelijke
leiders iii
Lensden (6)
IEER EN HAMERSVELD
GODSDIENSTLERAAR PIET VERRART:
Verloren en gevonden
Gemeente Leusden
Ons Genoegen
LEUSDENSE LONEN
OMSTREEKS 1900....
Duitse vrouw
aangehouden
- esehiedenis van Lensden
El
„Er moet een minimum
aan organisatie zijn om de
bedoeling van Christus
levend te houden"
VERLOREN.
Gouden broche met groene steen, he
renfiets merk Burgers, jongensfietsje
kleur groen, nikkelen kettingscherm
pje; chromen spatbordjes merkloos;
zilveren armband; donkerrood kinder-
portemonneetje met een KLM speldje
en enkele sleuteltjes
Inlichtingen verstrekt de Rijkspolitie
Leusden-Zuid. tel. 12141.
ACHTERVELD - De schutters van
,,Ons Genoegen" hielden op de banen
in ,,Ons Gebouw" een onderlinge wed-
strijd. De uitslag hiervan
was
als
volgt
48
1. H. van Nimwegen
pnt.
2 J. van Hamersveld
46
pnt.
3 W van de Kletersteeg
45
pnt.
4. M. Pothof
43
pnt
5. C. van Dort
42
pnt
6. P van Nimwegen
42
pnt
7 K. Jonkman
41
pnt
8 T Vos
41
pnt
9 W. Voskuilen
40
pnt.
10 J. Pepping
40
pnt
11 G Tolboom
39
pnt.
12 Th. van de Koedijk
36
pnt
13. G. Schimmel
35
pnt.
14 H Hols
33
pnt.
15. J. J. van Hamersveld
35
pnt
16 H Hols
30
pnt.
LEUSDEN - Het bijna honderd
jaar oud geworden zijnde schil
dersbedrijf van Raay betaalde
de arbeiders vrij goed, dit ten
minste vergeleken bij sommige
daggelders. De schilders kwa
men zelfs op een officiële loon-
staat voor. waren dus iets ver
zekerd en werd dit berekend
,,met inachtneming van art. 7,
subb. 111. 8 en 42". Op de loon
lijst van 1906 komen de namen
voor van J Berg, J. v. Nim-
wegen, A Budding, H Budding,
J. Overeem, W. Snijders, H
Visser, G. Sterk en N. W. v d.
Paver die allen 15 centen per
uur verdienden J Sukkel ont
ving 10 cent per uur, G. de
Kruiff vijf hele centen per uur
en J. Kuit één gulden per weekr
De meeste schilders waren vele
jaren in dienst bij van Raay.
Naast de reeds genoemde gouden
jubilaris in het artikel hiernaast,
was het de nu nog in Leusden/
Zuid wonende Evert Walet die
meer dan veertig dienstjaren
tot volle tevredenheid schilderde
bij van Raay en de uitgebreide
klantenkring De oude tijd wei
nig geld, veel voor elkaar over
hebben .de nieuwe tijd:
veel geld en
,,En nu moeten jullie naardiehenge-
laar kijken als pa het snoer loslaat!"
onderdag 17 mei 1973 LEUSDER KRANT
Vraag: Waar is de orde van Sale-
sianen ontstaan, en waartoe is deze
orde opgericht?
,,De orde werd aan het eind van de
19e eeuw in Italië gesticht. Het is een
orde, die zich speciaal inzet voor het
werk onder de jeugd, en dan in het bij
zonder voor de misdeelde jeugd Aan
het eind van de 19e eeuw ontstond de
verpauperde arbeidersjeugd, het was de
periode van het begin van de industria
lisatie De orde van de Salesianen trok
zich het lot van die paupers aan en
trachtte vanuit het evangelie zin en
motivering aan die jonge levens te
geven."
Vraag: U bent godsdienstleraar.
Waar geeft u die godsdienstlessen?
„Overdag ben ik veel op de Mavo
en de Havo. Daar geef ik kaieche e en
gymnastieles. Ik geef gosdienstles
aan de kinderen, die ik ook gymnastiek
les geef Voor de jeugd ben ik mijn
gymnastiekakte gaan halen. Anders
blijft de godsdienst zo'n wereldvreemde
zaak voor de kinderen. Maar de gods
dienst is zo'n reëel element, die moet
in het gewone leven kunnen passen
Met de katechese moeten wij hun 'even
zin geven. Het moet een levensechte
katechese zijn, een ervaringskatechese.
De eigen ervaring van de kinderen is
de basis. De Bijbel komt ook ter
sprake. De Bijbel is óok een manier
kinderen is de basis. De Bijbel komt
ook ter sprake. De Bijbel is oók een
manier van uitdrukken.
Piet Verbart geeft ook godsdienstles
re Jeugdzorg valt. De samenwerking
met de staf, de onderwijzer en de leid
sters is heel plezierig De zwakbe
gaafde meisjes worden beanderd inhun
eigen sfeer. Er worden diensten geor-
kerk speciaal voor deze categorie kin
deren
gaafde meisjes worden genaderd inhun
en de Havo is voor Piet Verbart een
full time job. Hij geeft 25 uur les per
week. Deze lessen vergen voorberei
ding, en er moet veel gelezen worden
om over een goede background te kun
nen beschikken ,,Er moet steeds bij
scholing voor de katechese plaats
vinden om de meest praktische en theo
logisch verantwoorde moderne aanpak
te kunnen brengen. Veel van de Romein
se theologie is verouderd Vele uit
spraken en wetten zijn mens- en tijd
gebonden Je moet ze in het licht van
de historie zien en verbonden aan een
bepaalde historische figuur. Men moet
de kerk niet zien als een instituut, maar
als een beweging. Er moet een minimum
aan uiterlijke organisatie zijn om de
bedoeling van Christus levend te hou
den. De kerk moet de kristallisatie
van de beweging in de tijd zijn. Het ge
loof blijft, maar de uitvoering kan ver
anderen Bepaalde formuleringen zijn
in een bepaalde tijd ontstaan, maar de
kerk moet zo soepel zijn om die formu
leringen te kunnen wijzigen en ze aan
te passen aan de moderne inzichten.
Eeuwig gelovig, maar misschien steeds
op andere wijze. De leer moet geen on
overkomelijke ballast gaan vormen
ANCO MALI
gerepareerd met linnen en wol voor
één gulden. Twee duimpjes van 5 centen
per stuk, 5 kan gekookte olie f 1,75,
1 melktest schilderen 40 centen. In
't huis van de Jongeheer 't papier
m de gang gelijmt en gevernist 40
centen. Het gehele hotel Lokhorst werd
van buiten geschilderd voor f72,--
en de nieuwe woning van M J Bosse-
vain op Nimmerdor geheel schilderen
f278.--
Schilder van Raay was inmiddels
getrouwd en werden er vijf kinderen
geboren. Hij bewoonde het ene ge
deelte van de boerderij en aan de
andere kant woonde de timmerman
bij aannemer Pothoven-Rijk Kamer
beek met zijn huisvrouw en veertien
kinderen. De mooie grote boerderij
had aan de straatkant twee grote ron
de staldeuren voor de rijtuigen. De
prachtig gewelfde kelder is nu nog
een laatste herinnering aan de boer
derij die in de nacht van 21 januari
1900 door een lekke schoorsteen in
brand geraakte en geheel tegen de vlak
te ging. Dat was precies op de dag
dat de kleine Truus van Raay haar
derde verjaardag zou mogen vieren.
De vlammen sloegen zo snel de zol
der en het rieten dak langs dat alle
bewoners - vier en twintig in ge
tal (w.o het dienstmeisje uit Nijker-
kerveen) - zich ternauwernood en in
nachtgewaad konden redden Men ver
kreeg een jaar lang gastvrij onderdak
in de tuinmanswoning van mevrouw
S.Jacob op huize „Heiligenberg". In
1901 werd een nieuw huis (zie foto)
gebouwd door de nu oudste inwoner
van Leusden de 101 jarige aannemer
Jan E Schreuder, de bouwprijs lag
zo om de tienduizend gulden De zoons
van Gerbrand gingen ook in het schil
dersvak en legde zich eveneens toe
op huis en rijtuigschilderwerk Voor
al de scheppende kunst van het fraai
beschilderen van de rijtuigen der rij
ke lui gaf de van Raay's een bekende
vakmansnaam Toen de auto haar in
trede deed liet de autohandelaar Henri
Nefkens zijn auto met het kenteken
van de provincie Utrecht - de L2 -
vakkundig schilderen door van Raay.
In 1913 had van Raay zes schilders-
knechts in dienst en wel Ieders, Jan
sen. Kaal, Overeem en Snijders uit
Amersfoort en Jan Duinsbergen uit
Leusbroek Zomers waren de werk
tijden van 's maandags tot en met
's zaterdags (dan een uurtje vroe
ger) van 6 uur in de morgen tot 's
avonds half 8.
De knechts hadden een menswaardig
bestaan bij van Raay Jan Kuit de
zoon van de gemeenteveldwachter, la
ter gehuwd met de kookster op de
■boerenbruiloften Hentje van Garderen,
is meer dan vijftig jaar in dienst
geweest bij het schildersbedrijf en
werd hiervoor Koninklijk onder-
scheide.
In het linkergedeelte van het nieuwe
huis woonde aanvankelijk koopman
Ramselaar en later Budding de schil
dersknecht Dank zij de medewerking
van de familie de Beaufort van het
landgoed „De Boom" werd in de eer
ste wereld oorlog het Groene Kruis
ondergebracht in de bijzonder grote
woning. Enkele jaren achtereen woon
de er een zuster Diacones die de
zieken in de gemeente liefdevol alle
hulp verleende. De Gebroeders Harmen
Hendrik en Teunis zijn de laatsten
van Raay's schilders geweest. Helaas
ook de geslachtnaam zal over enkele
jaren er niet meer zijn Vijf jaar
geleden is Teunis van Raay - nu
82 jaar - vertrokken naar Zeist
en ook de goede naam die de van
Raay's in heel wijde omgeving heb
ben gehad, van 1873 tot nu toe
ben gehad, van 1873 tot nu toe.
J M.SCHOUTEN
LEUSDEN - De Rijkspolitie te Leus
den trof een zwervende Duitse vrouw
aan, die doer Frankrijk en België
was getrokken. Zij had slechts f5 -
op zak, en werd door de vreemde
lingendienst over de grens terugge
bracht naar Duitsland.
was daar jarenlang pastoor. Drie jaar
geleden trouwden ze, en de bisschop
van Utrecht vroeg of pater Verbart
zijn pastoraal werk in het woonwagen-
centrum wilde voortzetten. Hij had
ook de centra en centrumpjes in Wou
denberg, Kesteren, enzovoorts onder
zijn hoede. Hij stelt het zeer op
prijs wanneer nu bij één van zijn
bezoeken de centrumbewoners infor
meren: „Pater hoe gaat het met juf
frouw Adank?" De centrumbewoners
reageren heel natuurlijk op zijn si
tuatie. Deze schept voor hen geen
problemen Voor hemzelf evenmin.
„Een wet is een afspraak om het
leven leefbaar te maken. Maar zo'n
wet moet niet star zijn Die moet
je kunnen veranderen, als de tijden
en de situaties veranderen", vindt hij.
Wel staat hij op het standpunt, dat hij
niet moet provoceren. „Waar ik denk
te provoceren, daar zie ik van af",
zegt hij „Voor een Eucharistieviering
roep ik de hulp van een collega in"
Het pastorale werk onder de woon
wagenbewoners is Piet Verbart op het
lijf geschreven. Hij leeft met de kamp
bewoners mee, is op de hoogte van
hun wel en wee. Tegenwoordig moe
ten we trouwens niet meer spreken
van kampbewoners. Dat is uit de tijd.
Een woonwagenkamp wordt nu woon
wagencentrum genoemd, en de bewo
ners zijn centrumbewoners.
„Vandaag was ik in Hilversum in
het centrum", vertelt hij. „Er waren
twee kinderen geboren. Het pas
torale kontakt is het meest vrucht
baar op de momenten van geboorte
en dood. Voor die hoogtepunten in
het leven heeft de woonwagenbewoner
qua zijn levenswijze enpersoonsstruk-
tuur een uitzonderlijke belangstelling.
Hij maakt er met de inzet van heel
zijn hart een feest of een plechtig
heid van. En daar kan de pastoor
via sakrementsbediening, doop en li
turgie bij aansluiten Over de geboorte
van die twee kinderen praat ik met
de mensen. Via de feestelijke gebeur
tenis van de geboorte breng ik dan
voorzichtig de relatie van de mens
met God naar voren. Omdat deze hoog -
De heer Verbart als leraar van de
meisjes van het internaat „De Ho-
horst"
Foto Janus Visser
tepunten zich vrijwel altijd in de be
sloten kring van de familie of van
het centrum afspelen heeft verwijzing
naar een parochiekerk geen enkele
zin. Het hoogtepunt moet ter plaatse
worden gevierd, en aangezien ik hun
vertrouwensman ben, vinden ze het
goed, dat ik aan die viering gestalte
geef. Ik poog de sfeer te scheppen
om de christelijke boodschap over
de mens als eeuwigheidsmens en als
goede mede-mens te kunnen verkon
digen.
Vandaag bezocht ik ook in het cen
trum te Hilversum een oudere vrouw,
wier man onlangs gestorven is. En
ik praatte met een man, die pas uit
de gevangenis was vrijgelaten. Je moet
enorm vaak langs de wagens gaan,
want er bestaat een grote komple-
xiteit van problemen.
De kleine centrumpjes worden he
laas de een na de ander opgedoekt
Er worden regionale centra opgericht,
die een grotere efficiency kunnen be
werkstelligen ten opzichte van hygi
ene, schoolgaan, consultatiebureaus,
maatschappelijk werk en dergelijke
Maar daarmee vergroot je het iso
lement en verminder je de werkge
legenheid Er komen te veel slopers -
men werkt voornamelijk in de auto
handel en de autosloop - en mensen
met soortgelijke beroepen bij elkaar
te wonen. De vetes blijven hangen,
de concurrentie en de ruzies nemen
toe. Er komt veel meer baldadigheid.
Veel beter zijn de kleine, intieme
centra. De mensen hebben recht op
een eigen leven. Een verharde weg,
watertoevoer en elektriciteit zijn vol
doende. Voor de rest moet je de
woonwagenbewoners hun eigen leefge
meenschap laten maken Alleen het
schoolgaan moet verplicht gesteld wor
den. De mensen moeten uit het sta
dium van het alfabetisme worden ge
haald".
Vraag: Waar komen de woonwagen-
centrumbewoners vandaan, en met wel
ke bevolkingsgroep kun je ze verge
lijken?
„Ze stammen oorspronkelijk uit en
kele streken in Brabant. Limburg,
Drente, Westfalen Er zijn verschil
lende streken waar ze vandaan komen
Het waren de mensen, die 's winters
klompen, manden en emmers maak
ten, en die 's zomers langs de dorpen
trokken Maar op een bepaald moment
wou de regering dat trekken rege
len, en stelde toen dat de mensen
mochten trekken in een wagen met
een apart woon- en een apart slaap
vertrek Toen werden hun wagens zó
mooi ingericht, dat ze èn 's zomers
èn 's winters gingen trekken. Dit werk
te het analfabetisme in de hand In
hun eigen milieu is dat niet zo be
langrijk, maar omdat ze toevallig in
dit land leven, is het wél belangrijk.
En wij trachten ze meer en meer te
doen integreren in onze samenleving
Hun mentaliteit kun je vergelijken
met die van een gewone volksbuurt.
De ruzies zijn wat heftiger, de taal
is wat ruig. Maar er heerst een strenge
code. De centrumbewoners hebben zéér
strenge ongeschreven wetten, die wij
langzamerhand trachten te doorbreken
met onze zogenaamde beschavingsnor
men. Trouwen bijvoorbeeld doen ze
niet Twee mensen, die eikaars leven
willen delen, lopen weg en blijven en
kele dagen bij elkaar. Als ze in het
centrum terugkomen, is hun verbin
tenis een feit. Door kontakten met
onze maatschappij zijn er echter steeds
meer jonge mensen, die voor de wet
trouwen.
Vraag: Hoe staat het nu met de
schoolmogelijkheden van de jeugdige
centrumbewoners?
„Aan de Soesterweg hebben ze een
eigen schooltje met eigen leerkrachten
en een eigen leerprogramma. Ze val
len onder het zogenaamde projekten-
onderwijs. Je hebt plakkers en trek
kers. De plakkers blijven in een kamp
hangen. De trekkers gaan steeds weer
naar andere centra. Alle kinderen in
de centra gebruiken dezelfde leerboek
jes. Ze vertrekken met een kaart,
voorzien van hun gegevens: bij de
rekentaken gebleven bij taak zus en
zo, bij de taaltaken gekomen tot taak
die en die".
Wij vragen nu naar personalia, maar
die worden in ijltempo en niet dan zeer
schaars en als het ware „en passant"
gegeven.
Geboren in 's Heerarendskerke in
Zeeland. Gymnasium bezocht in Apel
doorn. Kwam bij de Salesianen van Don
Bosco in Leusden-zuid Werd priester.
Studeerde theologie in Turijn aan een
internationaal instituut Werkte vijf
jaar in de omgeving van Lyon Vond de
tijd in Zuid-Europa een héél fijne tijd.
ÊUSDEN - Het was Gerbrand de
van de Scherpenzeelse schilder
Raay die in 1873 trok naar het
'ige Leusden en ging wonen in
IC Paar kamers in een grote rao-
f w «rderij op korte afstand van „De
genberg". Uit een oud vergeeld
Ij* blijkt, dat Gerbrand en zijn
R Geertruida aan kostgeld be
ft en, iets meer dan drie gulden
lil «eneen gehele maand! De
ïte huis- en later ook rijtuig-
gk der van Leusden had zich ge
il [d
'eel onbemiddeld kwam Gerbrand
aan in Leusden want prompt be-
i hij een rekening van f92,61
0 dakpannen, glazen deuren en pa-
P een contantzegel van vijf cen-
die was getekend door de heer
van Hardenbroek, eigenaar van
bte kapitale boerderijVoeg daar-
ostgeld over meerdere maanden
81.73, dan vergde dat een totaal
«alen bedrag van f 174,37 en dan
denken dat het uurloon slechts
den bedroeg. De goede naam
de oude heer van Raay had, ging
'ijk door op de zoon, want ge-
kreeg hij meer schilderwerk
rnchten. Uit een vergeeld goed
•diden rekeningenboek van 1898
*el de goede klantenkring van het
groter wordende schildersbe-
;de namen, zo overgenomen uit
Mtenboek-
i" Exelentie Mr. W.H.E. de Beau-
d. 1
of Hazeleger uit Aschat
•Cramer
Daatselaar van de Mossel
««sticht van Hamersveld
BH ™esse van Hardenbroek van Am-
stol
•D Baron van Hardenbroek van
khorst
on Ernest van Hardenbroek Mid-
org
van Hardenbroek van Am-
htol
-j Huibers te Utrecht Nachte-
'draat N 16
nburg de koster
R C. Kerkbestuur van Sint Jozef
te Hamersveld
Baron de Koek op PlattenbergMaarn
Kolfschoten op de Piramide
De Weledele W E. de Kruif op 'd
Vrijhoef
Het N.H. Kerkbestuur van Leusden
Kerkhof spoorwerker
Gemeente Leusden
Mevrouw van Luden van Stoutenburg
(op het kasteel)
Van Ooijek bakker bij de halve Maan
Pastoor op 't Hoogland
B.P. Peters hoofd der school Ha
mersveld
Jan Sasse van Isselt
Baron Schimmelpenninck van der
Ooyen
Luitenant Toanaij Amersfoort
Woudenberg schoenmaker bij Zand
bergen
Woudenberg Tol Tweede Steeg
Groot Zandbrink.
Het laagst aangetekende geldsbedrag
was twaalf centen voor bordpapier aan
H. Rootselaar. Een privaat bril wit
schilderen kostte één gulden, een stuur
van een fiets vier stuivers. Bij Me-
vrouwe werd de vestibule en theesalon
;USDEN-ZUID - Naast de Pro-
ute predikanten woont in Leusden-
ook de Rooms Katholieke gods-
stleraar Piet Verbart. Hij was
- heen pater, en als zodanig ver-
[f en aan de kloosterorde der Sa-
^nen van „Don Bosco". Wij zijn
gaan praten om iets van
denkbeelden te vernemen en om
te kunnen beschrijven welke
dagelijkse werkzaamheden zijn.
vroegere pater Verbart blijkt
jaren geleden gehuwd te zijn
vader van een zoontje van één
vertelt direct in het begin van
gesprek hoe hij zijn vrouw heeft
kennen. Voor een pater moet
vel een zeer ingrijpende gebeur-
in zijn leven zijn geweest. Een
artenis, die moet zijn gekomen
een schok, en die aanvankelijk
onzekerheid teweegbracht Geluk-
oeide de Rooms Katholieke kerk
■derland de laatste jaren gedeel-
naar deze situatie toe. Watvroe-
ïen misstap ten overstaan van de
zou zijn geweest, wordt nu door
diezelfde kerk getolereerd
iet begrip tegemoet getreden. Het
aat werd in Nederland in diskus-
gebracht, en bij velen vatte de
ng post, dat het celibaat iets
onmenselijks was, en dat een
dominee bij de Protestanten in een
veel menselijker situatie, in een ge
zin, kon verkeren. Vele mensen waren
ook van mening, dat een gehuwde pater
vanuit zijn gezinshoek beter zou kun
nen oordelen over gezinsproblemen,
huwelijksmoeilijkheden en opvoedings
perikelen. Voor vele mensen in deze
tijd was het celibaat van de priester
een te steriele levensinstelling gewor
den, een te weinig met de realiteit
geconfronteerd instituut. Volgens hen
vertoefde de priester te veel in zijn
ivoren toren, was de priester te veel
in eerste instantie een heilig ambts
drager en te veel in laatste instan
tie. mens. Voor eveneens velen bleef
uiteraard het priesterschap onverenig
baar met de burgerlijke huwelijkse
staat. De priester heeft volgens hen
zijn huwelijk met Christus en de kerk
gesloten, en dit sakrement kan even
min als het tussen twee burgerlijke
mensen in de kerk gesloten huwelijk,
door mensen worden ontbonden
Wil Verbart-Adank was als maat
schappelijk werkster werkzaam in het
woonwagencentrum te Amersfoort, ge
legen nabij de Stichtse Rotonde gaande
in de richting van Soest. Piet Verbart
