)RS. JOAN HOFMAN
Onze nationale trots is de grootste
jedreiger van de natuur"
Biologen
in
Leusden (2)
is evenzeer een onmisbaar
lenient in ons milieu als
hoon water en schone lucht..."
„Het structuurplan geeft weinig
vertrouwen in de toekomst"
JLATEN WE NA HET RECENTE
SCHANDAAL MET DE KLEINE
BARNEVELDSE BEEK NU
ALSJEBLIEFT VOORKOMEN'
DAT DE HEILIGENBERGERBEEK
DOOR LOCKHORST NIET NET ZO
OP DE SCHOP GAAT
GUST1
LEUSDER KRANT
r i
joan Hofman treffen we een bioloog die een terrein bestrijkt, dat totnutoe
..serie over de biologen nog niet aan de orde is geweest. Joan Hofman werkt
de beleidssfeer van de natuur- en landschapsbescherming, dat wil zeggen
hij werk verricht, dat mede bepalend is voor het wel en wee van het milieu
lederland.
03o Hofman, net als zijn vrouw Anneke, geboren en getogen in de stad
oingen, ging als enige van zijn eindexamengenoten biologie studeren aan de
Ssuniversiteit in zijn geboortestad. Hij werd om die reden wel een beetje
gek verklaard, want biologie was immers het simpele, saaie uit het hoofd
van botjes, bladstanden en Latijnse plantennamen. Inmiddels kan biologie
flwel tot de modevakken worden gerekend, en kunnen de universiteiten de
jen studenten domweg niet meer aan, want momenteel lopen tientallen
legen in de W.W
lij heeft zich vooral toegelegd op
oecologie, een vak dat zich bezig
dt met het leven en het samen-
eo van planten en dieren. Omdat
zijn studie richtte op een baantje
Je natuurbeschermingswereld, kreeg
speciale toestemming om als bij
planologie te studeren, wat een
Sje van de menselijke samenle-
zskunde is. In de praktijk van de
iurbescherming betekent dat ook,
bi) wat gemakkelijker met de pla-
Lgen kan communiceren. Voor zo-
hij weet, is hij de eerste bio-
met het bijvak planologie in ons
intussen zijn er al een paar bij
imen.
Omdat natuurbeschermingsbaantjes
voor het oprapen lagen, probeer-
bij het afstuderen wat uit te stel-
5n
jeveer halverwege zijn studie
iwden Anneke en hij. en trokken ze
i een klein boerderijtje op
wijdse, gemoedelijke Groningse
teland, niet ver van de stad. In
boerderijtje, dat af en toe wel
studentensociëteit leek, beleefden
een verrukkelijke tijd Ze konden
hoofd boven water houden, omdat
lis onderwijzeres werkzaam was en
als part-time student-assistent
;te Hoezeer de natuur ook An-
;e's belangstelling heeft, blijkt wel
het feit. dat zij samen een jaar
in het hoofdbestuur van een lan-
ijke jeugdbond voor natuurstudie
ben gezeten, en in die bond vele
ipen hebben geleid.
Poen hem een paar jaar geleden
zeldzame kans werd geboden een
li bij de natuurbescherming te krij-
moest hij hals over kop afstu-
en en moesten ze met hun beide
nddels geboren kinderen een huis
ken in de buurt van Utrecht. Omdat
gewoon" huis hen niet zo aan-
eekt, en ze bovendien speelgelegen-
i voor hun kinderen wensen, is hun
is al vrij spoedig op het Europark-
n gevallen, waar het hun heel goed
lalt, hoewel ze vaak terugdenken
hun boerderijtje, want ,,er gaat
Is boven een huis waar je omheen
il lopen."
lis inleiding op ons gesprek diene
uiteenzetting hoe het beleid in
Jerlhnd organisatorisch is gere-
Het is een zeer complexe toestand
:t Joan lachend. ,,Wij die er dage-
ismee werken, kunnen er nauwelijks_
te weg in vinden, laat staan dat
tenstaanders meteen begrijpen hoe
allemaal in elkaar zit."
lan de top van het natuurbescher-
ngsbeleid staat de staatssekretaris
Cultuur, Rekreatie en Maatschap-
ijk Werk, die verantwoordelijk is
>rde natuur- en landschapsbescher-
r>g in Nederland. Elke overheid
«ft ernaar de uitvoering van zijn
fid zo goed mogelijk te doen ver-
Men Het ministerie van CRM laat
voorlichten door de Natuurbe-
lermingsraad, die bestaat uit onaf-
ikelijke personen, die vrij over dat
eid oordelen. Om deze natuurbe-
lermingsraad weer van deskundig
'ies te dienen, zijn een aantal com-
ssies gevormd Eén ervan is de
luurwetenschappelijke commissie
advies uitbrengt aan de Natuur-
ichermingsraad over de natuurwe-
ischappelijke waarde van bijvoor-
•ld een natuurterrein. Van deze com-
ssie is Joan Hofman de adjunkt
iretaris, en als zodanig is hij in
fst van Cultuur, Rekreatie en Maat-
■appelijk Werk. Hij voelt zich geen
btenaar in de strikte zin van het
°ni, maar iemand die door CRM
hit betaald voor zijn wetenschap-
ijke adviezen.
Wij adviseren bij voorbeeld over
ruiverkavelingen in Nederland,
werkterrein is het gehele land.
adviseren eigenlijk in al die za-
waarvoor geld van CRM nodig is.
kwesties, die nationale bekendheid
leten, komen op een gegeven mo-
11 bij ons in de molen. Het actuele
fcuren rond de Dollar bijvoorbeeld
Je Oosterschelde, het Deltaplan,
torkerwaard of de militaire oefen-
Teinen. Ik vind het bijzonder jammer
onze adviezen nog steeds niet open-
mogen zijn! De inventarisatie
gebieden wordt gedaan door de
Jling Natuurbehoud van Staatsbos-
feL die ressorteert onder het Mi-
erie van Landbouw. Deze afdeling
jmrbehoud fungeert echter als „bui-
öieDst" van CRM, wat op zich na-
"jk ook een bizarre zaak is."
Vraag: „Wilt u iets zeggen over de
ruilverkaveling?"
„De ruilverkavelingswet is gelukkig
op de helling. Je moet je niet alleen
meer op de landbouw richten. Het
buitengebied vormt een stringent alge
meen belang! De ruilverkaveling oude
stijl: dat was altijd bulldozeren, het
land in rechte stukken verdelen, rechte
sloten trekken, en al het hout, dat inde
weg staat, opruimen Soms plantten ze
heus wel eens honderd stekjes aan,
hoor, maar die waren in landschappe
lijke waarde natuurlijk geen equivalent
van de twee oude eiken, die werden
gekapt.
Bij de Kultuurtechmsche dienst wordt
de aanpak nu anders. (De natuurbe
scherming zat eigenlijk jarenlang in
het verdomhoekje). Aan landschaps
bescherming werd in feite helemaal
niet gedaan. Men dacht de verliezen
door het optrekken van beplantings
coulissen te kunnen compenseren Nu
wordt het oude kuituurlandschap ge
lukkig als nationale waarde aanvaard.
Ons kuituurlandschap is ontstaan
doordat de mens zich met zijn land
bouw geleidelijk aan in de loop der
eeuwen heeft ingevoegd in de natuur-
huishouding, in het dierenrijk, in de
waterhuishouding. Door het werken
met Kunstmest en technische hulpmid
delen behoeft hij zich tegenwoordig
niet zo veel meer van de natuur aan
te trekken. Een zandgebied kan hij met
bemesting net zo vruchtbaar maken
als hij wil.
In een natuurlijk milieu meteen rijke
afwisseling treft u een biologisch even
wicht aan. De afwatering speelt daar
een belangrijke rol bij. Vroeger bracht
men een directe afwatering tot stand
alleen in het belang van de landbouw.
Nu neigt men gelukkig echter meer
naar het bedrijven van een landinrich
ting om de gedifferentieerdheid in
stand te houden, en de landbouw daar
bij zo'n plaats te geven, dat de boer
er toch zijn brood kan verdienen."
Vraag: „Wat wordt tegenwoordig nu
precies onder natuurbescherming ver
staan?"
„Natuurbescherming is meer dan het
zeldzame plantje koesteren en het
fraaie heideveldje in takt houden. Uit
puur wetenschappelijk standpunt be
zien is dat natuurlijk belangrijk.
Ikzelf acht natuurbescherming van
elementair belang voor het milieube
heer. De natuurbescherming streeft
naar het behoud van een zo groot mo
gelijke natuurlijke differentiatie, niet
alleen om zoveel mogelijk verschil
lende plantjes, diertjes en levensge
meenschappen in stand te houden, maar
vooral om de natuurlijke krachten te
benutten om ons milieu gezond te hou
den. Natuurbescherming staat daarom
maatschappelijk zeer centraal. In dit
verband moet u bijvoorbeeld ook den
ken aan de noodzaak om voor verschil
lende rekreatiebehoeften te kunnen kie
zen uit een zo groot mogelijk aantal
terreintypen."
Vraag: „Wat ziet u als de grootste
bedreiger van de natuur.
„De prestigeslag, die wij als
volk in de wereld menen te moe
ten leveren, onze nationale trots
die voor een groot deel op onze
negatieve eigenschappen berust.
We moeten in Nederland de groot
ste haven hebben; we willen de
de grootste luchthaven ter wereld
hebben. En Nederland wordt een
land zonder horizon, zonder einder:
de bouw is één der ergste bedrei
gingen van ons land. Van dingen,
die in de loop der eeuwen zijn
gerijpt, van onze historie en van
hetgeen de natuur ons biedt, wil
len we maar weinig onderhouden.
Tegen een dorpspatroon, dat in de
loop der eeuwen geleidelijk is ge
groeid, plakken we eensklaps nieu
we wijkjes aan Op een Drentse es
zetten we rustig een bejaarden
tehuis. Tere dorpssilhouetten be
derven we met fabrieken, nieuw
bouw of grote wegen."
Vraag: „Bent u wel van mening dat
Nederland wakker is geworden?"
r
„Het is zeer belangrijk dat er nu door
de Regering serieus op de bescherming
en het beheer van het Nederlandse
Drs. Joan Hofman.
Foto Janus Visser
landschap wordt gewezen. Vroeger wa
ren we in Nederland niet bereid er
maar één cent aan te spenderen Een
fraai terreintje lieten we dan in 's he-,
melsnaam maar ongemoeid totdat we
er toch iets lucratievers mee konden
doen. De Tweede Kamer, dus onze be
volking, had voor het landschapsbeleid
nooit enig geld over en voor de zuivere
natuurbescherming maar een schijn
tje."
Vraag: „Ziet u nog enige mogelijk
heid voor de natuur in ons land bij
een zo grote bevolkingsdichtheid?"
„Het hoofdprobleem is inderdaad:
ons land is vol, om niet te zeggen:
overvol. Dat zie je ook in de wijze
waarop de mensen elkaar tegemoet
treden- deze is agressief en wan
trouwend. Wanneer je dieren dicht bij
een in een ruimte brengt, worden ze ook
agressief, ze vreten elkaar op.
Juist onze hoge bevolkingsdichtheid
moet ons eerste argument zijn voor
het natuurbehoud. Het weinige, dat er
nog is, hebben we heel hard nodig
voor onze gezondheid. Het gaat om het
milieu, waarin wij leven en in leven
moeten kunnen blijven. Maar we zetten
de natuur wel onder heel grote druk
Als we de laatste restjes van de
natuurlijke bronnen opgesoupeerd
hebben zullen we Nederland moeten
verlaten
Vraag: „Waar is het in Nederland
eigenlijk nog stil?"
„Er zijn bijna geen stille plekjes
meer. Ik kom voor mijn werk door het
hele land, en ken nog enkele echt
stille plekjes Zolang de luchtmacht
je natuurlijk de stilte gunt
„Het is mede een taak voor de
Natuur- en Landschapsbescherming om
stiltegebieden te houden of te creëren.
Stilte is evenzeer een onmisbaar ele
ment in ons milieu als schoon water
en schone lucht. Nou ja, absolute stilte
heb je natuurlijk nooit, ook nooit ge
had Het waait altijd wel een beetje,
er fluiten vogels, je loort een bootje
langs tuffen Maar dit zijn wezens
elementen Zij horen ?r bij en storen
niet Een straaljager eihter verscheurt
de harmonie Die bqaardentehuizen
op een es; ook die zijqwezensvreemd
In het buitengebied zih het vooral de
stallen en schuren vat de zogenaamde
bio-industrie met hun folfplaten silo's
en penetrante luchtje) gij staan in
geen enkele relatie me r tot het gebruik
van de grond in eenjagrarisch kul-
tuurland. In het gave jude kultuurge-
bied moet je gecamolfleerd te werk
gaan. Je moet bouwèi in harmonie
met het bestaande l|ndschap. Zo'n
bio-industrie is nietiaan de grond
gebonden, en daarvoor tou dus best een
andere plaats (op een itiustrieterrein)
kunnen worden gekozen.
Toch is er een omnezwaai te con
stateren Hield de tweae nota over de
Ruimtelijke Ordening Verstedelijking
in, in de derde nota al ook de zorg
voor het milieu en hetjandschap cen
traal komen te staan. Men is nu ook
genegen om met de ïibreng van de
natuur- en landschapsdskundigen re
kening te houden. Daarvjor worden mo
menteel kaarten geprod|ceerd, waarop
de claims worden aangegeven."
Vraag: „Op welke clims doelt u?"
„Zo'n claim kan een lewoon natuur
gebied zijn. Een naturgebied wordt
tegenwoordig maar ze^en direct be
dreigd door ontginningof opruiming.
Maar het kan wel weden bedreigd
door bijvoorbeeld wijzighg in de water
huishouding, door verrtking van bo
dem of water door tovoer van be
mestende stoffen of dpr rekreatie.
Ditzelfde geldt voor gebieden die
nu nog rijk zijn aan weidevogels Steeds
zijn het de kritische soorten, die de
hoogste eisen stellen aan het milieu
en daarom het eerst worden bedreigd
Voor die weidevogels moet er ge
richt grasland beheer zijn. Eigenlijk is
grasland ook kultuurland, maar in niet
te intensief geëxploiteerd grasland kan
de natuur tot op zekere hoogte zijn
gang gaan In de derde nota zullen
wellicht ook de belangrijkste weide-
vogelgebieden worden vermeld
Dit geldt eveneens voor de ganzen.
Nederland is het belangrijkste land in
West-Europa, waar de ganzen over
winteren. In de derde nota willen we
aangeven waar de gebieden der gan
zen zich bevinden en wat je daar moet
doen en wat je daar moet laten.
Heel bijzondere belangstelling krijgt
het Waddengebied als onderdeel van de
totale milieuzorg. Het Waddengebied
is één van de belangrijkste natuur
gebieden van Europa en staat nu inter
nationaal in het middelpunt van de
belangstelling Ecologisch gezien be
horen de Noord-Groningse en de Noord-
Friese kuststrook daar ook bij
Tenslotte zal ook het oude kuituur-
landschap in de nota met name wor
den genoemd."
Vraag: „Waar vinden we nu voor
beelden van oude kuituurlandschap
pen?"
„De Achterhoek, Noord-West-Over-
ijssel, Zuid-West-Drente, Zuid-Lim
burg Maar dichter bij huis zijn delen
van de Gelderse Vallei, de Eempol-
ders, de randgebieden van de Heu
velrug en het Kromme Rijngebied goe
de voorbeelden. Het zijn agrarische
gebieden, die niet alleen natuurweten
schappelijk van grote waarde zijn,
maar die ook kultuurhistorisch van
zeer groot belang zijn Het zijn de ge
bieden, waar je kunt zien hoe de mens
ons land in samenspel met de natuur
lijke gegevenheden in gebruik heeft ge
nomen. De mens liet er ook ruimte
aan de natuur om zich te ontwikkelen.
Deze gebieden worden wel de zoge
naamde landschapsparken genoemd
Voor de instandhouding van deze gebie
den moet je de boeren houden De
boer heeft zijn landbouwproduxten op
geleverd, maar wel degelijk ook een
bepaald soort landschap Aan deze boer
moeten we misschien wel subsidie
geven om onder de beperkingen van het
landschap toch zijn brood te kunnen
verdienen In dat geval behouden we ook
rekreatiegebieden, waar het plezierig
is om er te verblijven.
Vraag: „Noemt u eens een paar
voorbeelden van specifieke eigenschap
pen van een oud kultuurlandschap?"
„Tussen Limburg en Brabant bij
voorbeeld het typische patroon in de
uiterwaarden van de Maas met mei
doornheggen, die de graslandpercelen
omsluiten. De boeren willen nu hun
percelen groter maken en die heggen
opofferen De staat zal de boeren nu
een bepaalde subsidie geven om die
karakteristieke heggen te behouden
In Staphorst tref je een kultuurhis
torisch interessant beeld aan dat ont
stond door het erfrecht De zoons er
erfden het land van hun vader, en sne
den de gronden in lange rechte repen,
die ze omzoomden met elzen. Door
steeds verdere vererving hebben we
nu piepkleine perceeltjes gekregen.
De oudste zoon bouwde een huis ach
ter het huis van zijn vader De klein
zoon bouwde daarachter weer een huis.
Dit bijzonder kleinschalige gebied heeft
samen met de oude. gave boerderijtjes
een heel karakteristiek beeld. In de
buurt van Nijmegen zie je op sommige
plaatsen oud leem uit de IJstijd gewoon
aan de oppervlakte liggen. Er is daar
sedertdien niets veranderd, hoewel het
mi als grasland in gebruik is Je ziet
er de oude stroombeddingen met hoge-"
re banken ertussen, zoals dat eeuwen
geleden zich heeft gevormd.
Ook rond Leusden kunnen we nog gave
oude kultuurlandschappen aantreffen,
die vooral dankzij het grootgrondbezit
in stand gebleven zijn. Het is een oud
landschap met bossen en houtwallen,
singels en oude boerderijen, dat al
lange tijd achtereen op ongeveer de
zelfde wijze is beheerd.
Vraag „Hoe zijn wij met ons wa
ter omgesprongen?"
„Nederland is een delta, en we had
den honderden beekjes, die van hogere
naar de lagere gebieden stroomden
Maar we hebben de beken rechtge
trokken. de kanten schuin afgesto
ken en er een „mooi" schouwpad
langs getrokken. We hebben praktisch
geen natuurlijke beken meer over
Een enkele in Brabant en de Achter
hoek, maar die staan bijna alle op
de nominatie om zogenaamd te wor
den „ge(ab)normaliseerd" Als je een
beek in de bomen laat staan is er
schaduw en dan groeit zo'n beek heus
niet dicht Dan moet je zo'n beek
hoogtens eens uitdiepen
Laten we na het recente schandaal
met de Kleine Barneveldse Beek nu
alsjeblieft voorkomen dat de Heiligen
bergerbeek door Lockhorst niet net zo
op de schop gaat!!
Ik begrijp niet, dat het onze natio
nale trots niet krenkt, dat we onze
internationale reputatie van „kikker
landje" bezig zijn te verliezen. Met
man en macht wordt er aan gewerkt
om Nederland droog te leggen. Ont
watering is altijd het parool bij ruil
verkavelingen en beekverbeteringen
Het water, dat we hebben, maken we
eerst zo vuil, dat we het nergens
Hierdoor kunnen levenj
pen van een arm milieu
verdrongen door die va
emeenschap-
eheel worden
een rijk mi
lieu. Zo kunnen onze vonen verande
ren in waterlelievijver
nivellering moeten we
En verdere
niet hebben.
Wanneer ergens bijvoorb ?ld door ruil
verkaveling verlies van
wordt zo'n natuurgebiedj
door het hele terrein
veranderen
ater ontstaat
iroog, waar-
k totaal kan
DOOR ANCO MALI
voor kunnen gebruiken, en we sturen
het dan zo snel mogelijk naar zee
Als drinkwater is het onbruikbaar of
je moet tolereren wat er in Rotter
dam uit de kraan komt Het is toch
ridicul, dat we nu zoeken naar me
thoden om uit zeewater drinkwater te
maken, terwijl we ons zoete water
eerst voorzien van drek en gif. en
dan naar zee sturen.
In gebieden, waarin de afwatering
dan zogenaamd is verbeterd, hoor je
nu na een paar dagen met droog weer
de boeren piepen dat hun land zo
droog is Daar komt dan nog bij dat
we ons drinkwater al van grote diep
ten uit de bodem moeten oppompen
Maar die bron is ook niet onuit
puttelijk, en bovendien verdroogt de
bovengrond er nog meer door. In som
mige natuurterreinen zie je verdro
ging razend snel toenemen, wat ook
weer leidt tot verder gaande verar
ming van ons milieu
We hebben van oudsher angst voor
het water. Daarom zijn de water
schappen zulke machtige lichamen
Vandaag de dag is dat wel absurd,
want ze doen werkelijk meer kwaad
dan goed. Hoe lang nog zullen we die
diensten de kans geven het water,
waarvan al het leven afhankelijk is.
te verspillen Nou zijn we zelf ook
niet zulke lieverdjes. Als je ziet hoe
sommige mensen hun tuin sproeien
dank je soms dat die mensen alleen
maar waterplanten in hun tuin heb
ben en proberen een vijver te ma
ken De waarschuwingen op de te
levisie halen niets uit Je moet ge
woon een keer de kraan dichtdraai
en en zeggen: „Sorry, 't is op."
Ikzelf sproei mijn tuin sporadisch,
en toch staan mijn planten er niet
slechter voor dan bij de mensen, die
ik dagelijks zie sproeien
Nou ja, we maken drinkwaterbek
kens, bijvoorbeeld in de Markerwaard
en in de Biesbosch ten koste van
zalig natuurgebied: we sussen onszelf
en gaan over tot de orde van de dag
We investeren eerst in het vervui
len van water, dan in het zo snel
mogelijk afvoeren van dat vieze meng
sel. dan in waterfabrieken en in spaar
bekken. die in de toekomst onvoldoende
capaciteit zullen hebben. We blijven
aan het werk, het geld rolt. Als het
hele land verdroogd is en we met z'n
allen aan de spaarbekkens lurken, gaan
we weer aan de gang om Nederland
weer vochtig te inaken Maar dan
moeten we het wel helemaal zelf doen,
de natuurlijke waterberging en af-
voervernieuwingen hebben we vandaag
opgeruimd
Vraag: „Wilt u eens relaties van de
biologie met andere vakken aangeven?"
„Zeker. Bij de landbouwwetenschap
pen bijvoorbeeld berust alles op de
biologische processen De biologie is
voor de landbouw dus fundamenteel
Neem het elementaire onderzoek
voor de medische wetenschap Dit wordt
grotendeels met dieren verricht, en
door biologen. Daar. maar onder meer
ook bij de micro-biologie. heeft het
vak biologie een hechte relatie
medische wetenschap
Verder koin je als bioloog in aan
raking met sociologie, psychologie,
planologie Binnen de biologie bestaan
er tientallen specialisaties, je zou
bijna kunnen zeggen, dat er qua vak
kennis geen twee biologen aan elkaar
gelijk zijn
Vraag: „Wat vindt u van Leusden?
Woont u er graag? Hoe vindt u het
landschappelijk beleid en het milieu
beheer in onze gemeente?"
„Ik zou liever in Hamersveld ge
woond hebben. Het is mij een raadsel
welke dwaas op het idee is gekomen
om die historische naam te vervangen
door het veel pretenderende Leusden-
centrum. Ook als die pretentie wordt
waargemaakt, vraag ik me af of we
ons er voor zouden moeten generen
om in Hamersveld te wonen
Maar goed, wij wonen hier met
veel plezier; het is hier relatief rus
tig, er is geen hoogbouw en er is vrij
veel groen in en rond de woonkern.
Hopelijk heeft het gemeentebestuur er
oog voor om de nadelen van de grote
stad, die Leusden bij al te rigoureuze
uitbreiding bedreigen, buiten de deur
te houden Anders drijf je al die men
sen. die de stad zijn ontvlucht om lan
delijk te kunnen wonen, en die het
voor lief nemen foreus te zijn. nog
eens op. en zal de druk op het bui
tengebied en de kleinere dorpen nog
groter worden.
Overigens begrijp is niet, dat het
gemeentebestuur niet in de gaten heeft,
dat ze met haar ambitieuze plannen
bezig is haar eigen glazen in te gooi
en Er zijn ook voor een dorpsuit
breiding „grenzen aan de groei." Ik
heb sterk de indruk, dat Leusden mo
menteel meer vluchtende Amersfoor-
ters opvangt dan randstedelingen Het
hele geklets van het gemeentebestuur
over overloopfunktie en tweede nota is
gewoonweg ongeloofwaardig
lees. verder op pagina 8
