een stad is een groeiproces, geen i
Een stad maak je niet,
die ontstaat;
Bouwers in
Leusden (3)
De architect moet zijn cliënt datgene geven, waaraan hij nooit gedacht had dat hij het wenste,
en als hij het krijgt, moet hij het gevoel hebben, dat hij het altijd gewenst heeft
Het kennis nemen van de werken
van anderen is voor mij een
stuk dialoog, ook al ken ik
die anderen niet
DOOR ANCO MALI
Lees verder op pagina 9
zich hoog ontwikkelde steden bevonden
met staaltjes van knappe ingenieurs-
kunst voor waterleiding en zo Nu heet
het de Woestijn des Doods. Je kunt er
alleen met een gids doorreizen. De
heuvels van stuifgruis worden door de
wind verplaatst, en dan kun je er niets
meer herkennen
Dat er weinig oude architektuur meer
is en dat de steden in de Woestijn des
Doods en elders zijn verdwenen is het
werk van Djangis Khan. Hij is door
Afghanistan getrokken en heeft er
enorm huisgehouden
Wel vind je er imponerende beeld
houwkunst, met invloed vanuit India, en
van de Moghulvorsten De restanten
beeldhouwkunst zijn recente archeo
logische vondsten, vooral gedaan door
Franse archeologische teams. (Recent
is van de laatste tien jaar)"
„Ging u na een Dell'tse tijd meteen
naar Afghanistan, en waarom koos u dat
land eigenlijk uit alle ontwikkelings
landen?"
„Nadat ik was afgestudeerd, heb ik
eerst nog een tijd bij de Heidemaat
schappij gewerkt op de afdeling Archi-
DONDERDAG 2f» APRIL 1974
LEUSDER KRANT
LEUSDEN - In de serie „Bouwers
aan onze samenleving" willen wij u
dit keer een beeld geven van het leven
en werken van ir Marius F. M. Rei-
chert, architekt B.N.A (Bond van Ne
derlandse Architekten). Hij woont Prins
Mauritslaan 6 in Leusden-Zuid. Fijn
interieur, wanden van schoon met
selwerk, open houten trap en fraaie
voorwerpen om naar te kijken. Een
zeer open en gastvrij gezin vormt hij
met zijn vrouw Willemien. Zij is lo
gopediste, met een praktijk van twee
middagen in de week Zij hebben twee
kinderen van vier en één jaar, Shi-
rine, een Afghaanse meisjesnaam met
dc betekenis van het Engelse sweet",
en Skander, afgeleid van Eskander
Alexander, die menige voetstap in Af
ghanistan heeft liggen.
We praten met ons drieën bij het
haardvuur, dat door hem wordt aan
gestoken We voelen ons direkt ver
want We spreken op dezelfde golf
lengte. kennen elkaar in het geheel
niet, maar hoeven niets van achter
gronden uit te leggen Om spreekstof
zijn we niet verlegen. Er is zoveel
dat ons gezamenlijk beroert. Als ik te
gen middernacht opstap, hebben we het
gevoel, dat we nog maar nauwelijks iets
hebben aangeraakt, en we maken met
een een afspraak voor de volgende
avond.
Hij is geboren in Delft, „op de
plaats zelve", in 1935. Zijn vader
was ook Delfts ingenieur Zijn vader
zat in het onderwijs en had enorm
van doen met de Technische Hoge
school „Die was bij ons binnen".
Er was eigenlijk nauwelijks sprake
van om iets anders te gaan doen dan
bouwkundig ingenieur Zijn vooroplei
ding ontving hij aan het Aloysius-
College te Den Haag. „Halverwege mijn
gymnasiumtijd wist ik het al wel.
Toch ben ik in Delft begonnen met een
andere studie Mij was namelijk héél
sterk het gevoel aangepraat dat de
artisticiteit zo belangrijk was in het
bouwvak En ik wist eigenlijk niet of.
ik wel kunstzinnig genoeg was. Ik ging
natuurkunde studeren met ideeën van
optiek en fotografie in het achterhoofd.
Maar na een maand of vijf had ik het
wel bekeken, en ik zwaaide om naar de
bouwkunde Ik heb met enorm veel ple
zier gestudeerd Het was nog een stuk
studententijd oude stijl Prof Ir C.
Wegener Sleeswijk en Prof Ir J
Berghoef hadden op de beginperiode
van mijn leven als bouwer grote in
vloed Later waren dat Prof Ir Van
den Broek en architekt Bakema. Prof
Ir. Brouwer was mijn mentor. Aldo van
Eyck heeft ook invloed op mijn vor
ming gehad Van den Broek en Bakema
waren indrukwekkend Van de huidige
architekten wil ik Van Klingeren noe
men (met „Het Karregat" in Eindho
ven) en Herzberger (met zijn kantoor-
bos voor Centraal Beheer in Apel
doorn)
Zelf heb ik momenteel een bejaarden
tehuis in Edam onder handen. Wij heb
ben als bureau wel ervaring met het
bouwen van bejaardentehuizen. De Drie
Hoven van Herzberger in Amsterdam is
bij mij zeer inspirerend overgekomen.
Dat kennis nemen van de werken van
anderen is voor mij een stuk dialoog,
ook al spreek of ken ik de man zelve
niet.
Zelf werk ik graag in een wat grotere
organisatie Ik wil de diverse disci
plines bij de hand hebben Het gepruts
in je eentje nee, daar geloof ik nietin.
Dat bestaat niet voor mij Ikbenmede-
werker-architekt aan een architekten-
bureau in Utrecht, dat gefuseerd is
met een civiel ingenieursbureau. Dat
civiele ingenieurswerk betreft riool
waterzuiveringsinstallaties, gemalen
en dergelijke Dat civiele bureau wilde
dergelijke utiliteitsbouw goed van ver
schijning en plaatsing in het milieu
doen zijn, en zo kwam de fusie met
ons tot stand
Ik heb ook bij Dwars, Heedenk en
Verhey gewerkt. En in Afghanistan in
het kader van de ontwikkelingssamen
werking als een bouwkundig expert in
een team van de United Nations."
„Hebt u het gevoel dat die westerse
„ontwikkelingshulp" werkelijk nuttig
is geweest9 Je hoort soms de wildste
verhalen.
Huisvesting Bejaarden te Edam
Oostgevel gebouw A en B
Als er geen sneeuw viel, en de reg.
periode bleef uit, trad er eenzelli
situatie op als thans indeSahellandet
„Kon u sedert de openheid voorti
buitenland iets merken van vooruitgac;
gezien vanuit ons standpunt dan."
„Vooruitgang staat eigenlijk in
gehele Koran niet beschreven. Mi
zoekt er.wel naar Men zoekt naar
spraken, dat je wel je best moet do
om tot vooruitgang te koms
Maar de invloed van de Muilak
houdt bijvoorbeeld de emancipatie n
de vrouw tegen. De kindpren zijn no:
om de schapen te hoeden
„De vrouwen", zegt Willemien,„fi
een beroep hadden, als verpleegsl
bijvoorbeeld, werden beschouwd
hoeren."
„De samenleving in Afghanistan
erg gecompliceerd. Is zeer vormei'
en met vele plichtplegingen."
Marius Reichert zet een verrul
lijke Aziatische koperen doos voor id:
ogen neer, een beautycase Wekenl
zijn hij en zijn vrouw ermee bei
geweest om die los te krijgen
loven, bieden en plichtplegingen
streek de meeste tijd Tenslotte ki
gen ze de doos en waren ze in L
achting gestegen vanwege hun ondal
handelings uithoudingsvermogen
Dan zet Marius Reichert een beek
schone foto voor me neer. Hetechtpa
Reichert, met een doorkijk door \i
populieren heen, op de machtij
sneeuwtoppen van de Himalaya Eenw
boeiend oord, dat een ontzaglijke aa
trekkingskracht uitoefent.
„Familieband en architectuur hetö
met elkaar te maken' vervolgt t
„Er werd gewoond in fortificatie
grote muren van leem Daarbina
woonden hele families Overgrootvad
was de natuurlijke baas Een bejaarde
probleem kenden ze daar niet
mens, elke mens, ook al was hij a
zo oud - en misschien zelfs jfc
daarom - bleef in zijn waarde.
In mijn vak ontmoet ik hier bi
probleem van de bejaarden. Die tetë
zen, die we bouwen zijn aan zovei
cijfers en regels verbonden EigeniiÉ
ben je het er niet mee eens. dalj
voor de oudere mensen tehuizen ro?
bouwen Maar in onze gegeven omsl
digheden ben je er blij mee Mijns
ziens is het probleem, dat we debt]
jaarden uitschakelen. We hebben g»
opvang voor die mensen. Ze nu
dóórstromen naar een bejaardentehi
We zouden de bejaarde mensen gewd
met andere leeftijden moeten santf
brengen. Het open bejaardenwerk
daar nu mee bezig Men maakt «I
verzorgingscentrum van waaruit i
noodzakelijke gevallen maaltijden k»
nen worden verstrekt en hulp kan
den geboden In de bejaardentehuis
oude stijl is het zelfs niet mogeli
om die voorzieningen in te bou*«
In het programma, waarmee ik befi
ben, heb ik gevochten om het etecs
doorgeefluikje er uit te krijgen E
juffrouw die het eten bezorgt
nu bellen, en het eten afgeven IkN
die „strijd gewonnen, en het plai"
selijk bestuur is me er dankbaar voor1
bungalow te Berkel-Enschot
exterieur.
„Met wat voor materiaal bouwde
u daar?"
„In Afghanistan beschikken ze niet
over bouwmaterialen als wij hier Het
maken van daken is erg moeilijk De
huizen zijn mudhouses met muren van
70 centimeter dik. Leem is het bouw
materiaal Het dak is van leem, 30
tot 45 centimeter dik, op populieren-
stammetjes vastgeplet Als het flink
regende, sijpelde het water er door
En als er sneeuw op het dak van je huis
lag. smolt deze door de zon van buiten
en de kachelwarmte vanbinnen Dat was
een ramp voor het leem Je moest
dus altijd zorgen, dat je de sneeuw
van je dak verwijderde.
In de architektuur is de koepelbouw
het belangrijkste element Restanten
van indrukwekkende oude architektuur
zijn er niet tneer Het zuiden van Af
ghanistan is een woestijn. Daar hebben
woning te Lage M .rae inte-
ir
neur. trede h
„Voor mij persoonlijk was het zeer
nuttig. En voor het land zelf misschien
toch ook wel Ik heb erg veel voldoe
ning gehad in dat werk. In dat onbe
gaanbare berggebied van Afghanistan
verbeterden we de infrastruktuur voor
de dorpen We legden het land open door
middel van wegen We bouwden admi
nistratieve centra in de dorpen, we
ontwikkelden bepaalde punten inde pro
vincies, van waaruit de ontwikkeling
van het land zou moeten plaats vinden
Als team waren we toegevoegd aan één
van de departementen van het gouver
nement van Afghanistan. Zij gaven ons
wat transportmiddelen en cement. Man
kracht en materialen moest de bevolking
zelf leveren. Deze opzet werd „grants
in aid" genoemd.
We hebben er een paar bruggen ge
bouwd en een multiple purpose building,
een centrum waar de gouverneur, de
arts enzovoorts zitting zouden kunnen
nemen
„Vertelt u eens iets over de klima
tologische omstandigheden in Afgha
nistan. Ik vind het een hoogst in
trigerend land."
„Afghanistan heeft een landklimaat
De winters zijn er zéér koud. maar
wel zonnig De zomers zijn warm,
maar het is een droge hitte In de win
tertijd werd er maar gewerkt van
9 tot 12 uur Je stond met je winter
jas aan en je bontmuts op bij je kachel
tje, dat je met hout stookte In de tijd
van Ramazan, de vastentijd van de
Mohammedanen, die toen in december
viel, was het er op zijn koudst Wij
hebben er gezeten van 1967 tot 1970.
Afghanistan is eigenlijk altijd on
afhankelijk gebleven, met invloeden
vanuit India, Perzie en Rusland Af
ghanistan is een echte buflerstaat ge-
wee t, met alle gevolgen vandien De
„Zijdeweg" liep van Venetie via Af
ghanistan naar China
Balkh is er de oudste stad ter
wereld Alexander de Grote haalde er
zijn Roxane vandaan Er is niets ineer
van Balkh te zien dan een soort terp.
Als je je realiseert wat zich op die
plek allemaal heelt afgespeeld, dan is
dat heel erg fascinerend In het noorden
grenst Afghanistan aan Rusland, in
het westen en zuiden aan Perzië, inhet
oosten aan Pakistan De beroemde
Khijberpas waar de Engelsen defini
tief zijn verslagen, is gelegen op de
grens met Pakistan
Het volk van Afghanistan heeft zich
lange tijd volkomen geisoleerd Het
land is nu een beetje opengebroken,
opengesteld voor buitenlanders
tektuur, Sport en Recreatie. We hielden
ons bezig met accommodaties voor
sport, we maakten zwembaden, kleed
gebouwen, de „Beekse Bergen" bij
Tilburg
Dat heb ik twee jaar gedaan, en toen
zijn wij naar Afghanistan gegaan. De
belangstelling voor dat land dateert
uit mijn Delftse tijd. Op een gegeven
moment kreeg ik toen de vraag of ik
ernaar toe wilde, en dat deed ik graag.
Toen we er naar toe gingen, hadden
we geen kinderen, en van die mogelijk
heid maakten we gebruik. We zijn
ook naar India geweest Ik heb van Le
Corbusier Chandigarh gezien, waar
van hij zich later heeft gedistancieerd.
openluchtzwembad te Ros
malen.
Woning te Nieuwegein.
Chandigarh zou eenadministratiel cen
trum worden voor de Poendsjaab, waar
de Sikhs wonen.
Willemien Reichert zegt. „Het was zo
eigenaardig Die marktkooplieden gin
gen met hun waren niet zitten onder
die luifels, die Le Corbusier voor hen
gepland had Daar maakten ze hele
maal geen gebruik van Ze gingen
een paar meter verderop zitten, te
midden van de rommel."
„Le Corbusier bedoelde het ook
niet als bazarstad. Het moest een
centrum worden voor 500 000 mensen
Maar Le Corbusier distancieerde zich
ervan zijn ontwerp werd niet uitge
voerd in zijn totaliteit Inzijn verkeers-
syteem had Le Corbusier vrije voet
gangerspaden en op een ander niveau
vrij autowegen gepland. Als je dat
niet uitvoert, dan gaat er natuurlijk
een hoop van zo'n grote visie verloren
Een stad wordt natuurlijk altijd een
compromis, maar het moet een com
promis zijn, dat zin heeft. Het is wel
met lokale mensen en met lokale mate
rialen gebouwd Er werden geen ali-
minium panelen gebruikt, maar er
werd hout en beton toegepast Er was
nog maar weinig hout in Afghanistan
Ze voerden het uit naar Pakistan De
erosie nam er zeer snel toe. Een her
bebossing werd gepland Maar binnen
tien jaar zal er van dit bos niets
meer over zijn Dan bestaat de bodem
er alleen nog maar uit gruis en steen
Het heeft nu al invloed op het klimaat.
Afghanistan heeft weinig water. Het wa
ter moet komen van de sneeuwtoppen,
de Hindukush, behorend tot de Himalaya,
een zeer hoog gebergte Vanuit Kaboel
kon je eind september een witte kuif
op de bergen zien verschijnen De
sneeuw bleef daar tot eind mei lieeen
