CHITECT J. POTHOVEN:
Bouwers in
Leusden y
Men biedt de boer een paar ton
gedevalueerde guldens voor zijn
boerderij en weer is er een brok
natuur en traditie verdwenen
DOOR ANCO MALI
Foto's: Janus Visser
Tegen de aktiegroepen zou ik willen zeggen:
Doe iets positiefs - maak het niet te dol....
fORDEN WONINGEN GEBOUWD
WIE DE KINDEREN NIET MEER
MENSEN,
NEN KNIKKEREN OF WAT 00K, MAAR DIE
IUIVETILLEN MET CONDOOMAUTOMATEN EN
US BIERTJES ZOET WORDEN GEHOUDEN
Als ze hier de natuurlijke groei als uitgangspunt hadden
genomen, was het veel beter geweest
G 24 MEI 1974
LEUSDER KRANT
17
ke duizend gulden die een woning kost, moet 10
Leusden, zoals die zich in de laatste
jaren heeft gepresenteerd?"
„Hoe ik Leusden en Stoutenburg met
Achterveld heb zien groeien. Ach, ik
vind het jammer, dat Leusden-Stouten-
burg niet alleen bebouwd is voor de
natuurlijke groei van de bevolking.
Waarom moesten Leusden en Achter
veld een opvanggebied als slaapstad
worden voor mensen uit andere ge
meenten uit het gehele land? Het meest
frappant vind ik, dat mensen die nu
hier al enige jaren wonen ons natuur
gebied beginnen te beschermen tegen
verdere bebouwing. Maar onderwijl
hebben die lieden zich hier toch maar
gesettled."
„Maar u kunt mij, als nieuw inge-
komene van Leusden toch niet kwalijk
nemen, dat ik me nog niet met de
eerste fase van Leusden heb bemoeid,
op het moment, dat ik nog in Zuid-
Frankrijk woonde?"
„Als een boer zijn mest op het land
brengt en het landelijk ruikt, is het
protesteren geblazen. Boeren moeten
hinderwetvergunningen hebben, omdat
ze één of twee motoren gebruiken.
Voor het omhakken van een boom
moeten ze een kapvergunning hebben.
Maar als een boom door de storm is
omgewaaid wordt er weinig naar om
gekeken. Boeren en zelfstandigen wor
den van vóór tot achter in hun bedrijf
doorgelicht door onze verambtelijkte
overheid. We eisen met aktiegroepen
dit en dat, we vormen commissies,
drinken een glas, en namens de over
heid zal het ambtelijk apparaat wel
weer een aanval doen op onze schone
weilanden, bossen, op die stinkende
boerderijen, de boomgaarden, de slech
te smalle Trekerweg enzovoorts. Tegen
de aktiegroepen zou ik willen zeggen:
„Doe iets positiefs". Ze maken het te
dol. Als ze hier de natuurlijke groei
van de bevolking als uitgangspunt had
den genomen, was het veel beter ge
weest. De huizen aan de buitenkanten
van Leusden zijn ook veel aardiger
dan die rijtjes huizen in het binnen-
gedeelte.
Mijns inziens hebben ze ook geen
rekening gehouden met het verkeer.
Op bepaalde stukken kun je met twee
auto's nauwelijks langs elkaar komen
Je mag toch verwachten van hen, die
de visie heten te hebben dat zij een
weloverwogen visie hebben omtrent de
mogelijkheden voor het verkeer, maar
ze hebben - met uw permissie - maar
wat aangerotzooid.
Men biedt de boer een paar ton gede
valueerde guldens voor zijn boerderij,
en weer is er een brok natuur en tra
ditie verdwenen. Enige weken later
staat er in de Leusderkrant een uit
gebreid verhaal, dat het nieuwe uit
breidingsplan met een of andere boers
klinkende naam in wording is. Die
naam kiest men dan om een beetje
verguldsel te plakken op de beduvelarij.
En weer worden er woningen gebouwd
voor mensen, die hier komen wonen,
van wie de kinderen niet meer normaal
kunnen knikkeren, hinkelen of wat ook,
maar die in duiventillen met condoom
automaten en gratis biertjes moeten
worden zoet gehouden. Hooguit zijn
dit soort balsturige lieden, als ze wat
ouder zijn, nog te vangen in een derde
soort winkel om te worden geindoctri-
neerd. We moeten alles maar voor
ze doen. Zelf doen ze niets anders
dan een verveeld smoel trekken. Ze
hebben niets voor een ander in hun
naaste omgeving over, trekken smalend
langs mensen, die nog een moestuin
onderhouden en kunnen alleen maar
waardeloze gesprekken voeren.
Verleden jaar werd ik 65 jaar Aan
vankelijk dacht ik erover om te stop
pen met ontwerpen en tekenen. Hobbies
heb ik genoeg. Toen ik twaalf jaar
was maakte ik van een sigarenkistje
en de lens, die ik uit de zakloep van
mijn vader had gepikt, een foto-appa
raat. Na lang sparen werd een platen-
chassis gekocht, en kon de eerste
opname worden gemaakt (Die nog lukte
ook). Ook was ik één van de eerste
radio-amateurs van Nederland. In 1922
kreeg ik vergunning om een radio-
ontvanger in bedrijf te hebben. Ik vind
het leuk, dat een vriend van me uit
Scherpenzeel, die ik ook in de gehei
men van de fotografie had ingewijd,
een zeer bekende fotograaf is geworden.
Nu ik me tot een terugblik heb ge
waagd, vind ik, dat ik een bizonder
interessante tijd heb meegemaakt. Als
kind stond ik aan de Rijksweg met aan
de ene kant een ruiterpad en aan de
andere kant een grindpad voor de
rijwielen. Als er een stoomfiets of
een auto voorbijging, liep ik snel naar
de weg om te kijken. Ik heb de ont
wikkeling meegemaakt van de Zeppe
lins, de vliegtuigen, de radio, de te
levisie enzovoorts.
Zouden de jongeren zich de tijd kun
nen indenken, dat we 's avonds bij een
petroleumlamp zaten te leren? Pas in
1922 kwam hier elektriciteit. Wat keek
ik mijn ogen uit, als ik inde stad kwam!
Daar was een paardentram, daar waren
gaslantarens langs de wegen, daar was
overal bestrating van kinderhoofdjes.
Nu is alles bijna volmaakt, en ieder
een moppert Als je nu de nieuwbakkan
Leusdenaren hoort moppperen over het
tekort aan winkels moet je werkelijk
lachen. De Leusdense winkels bieden
artikelen te kust en te keur, waarvan
we vijfentwintig jaar geleden alleen
maar droomden. Nu zijn er rijdende
winkels, postorderbedrijven, en noem
maar op. Maar niets is nog volmaakt
Misschien word ik nu een tikkeltje
ouderwets, maar ik haal graag onze
familielijfspreuk aan: „De Kunst gaat
bovenal, en waarom meer gezeid Geen
zake zij gedaan dan na een wijs beleid"
(vrij naar Cats).
„Hebt u altijd in deze omgeving ge
werkt?"
„Ik heb vier jaar met plezier in
Zeeland gewerkt. Tijdens de storm
ramp, die ons land in 1953 trof, ben
ik in Zierikzee gaan werken. We stonden
met lieslaarzen aan tot onze knieen
in het water. Je zag de weg niet meer,
die was weggespoeld. De verhalen van
de mensen daar, die waren huivering
wekkend Ik kende een boer, die had
een grote boerderij gehad met prachtig
stamboekvee Als het een beetje waaide,
dan stond hij boven aan de dijk. Hij had
voor zijn neus veertig mensen zien
verdrinken, en hij kon er niet over
heen komen. Een andere familie zag
vader en zoon op een tractor zitten, ver
achterin hun land. Het water kwam
aanstormen en de grote deur van de stal
werd weggeslagen. HetwasinNieuwer-
kerk. Die vader en die zoon konden op
die deur klimmen, ze dreven door het
dijkgat heen en spoelden in Iersekeaan
land."
„Wat vindt u van de financiële kant
van het bouwen van tegenwoordig?"
„Als iemand een huis bouwt van
een ton, en hij krijgt een kwart sub
sidie van de staat, en die woning
wordt verhuurd, dan zeggen ze niet:
dat kwart, dat gaat eraf. Weet u dat de
staat van de woningbouw ongeveer 50%
binnenkrijgt? Rekent u maar uit. 16%
B.T.W De aannemer betaalt van elke
f 10.000,- winst f5.000,- aan de belas
ting. Van het brutosalaris is 52% be
stemd voor sociale lasten. Eigenlijk
is die 25% subsidie beduvelarij. Elke
f 1000,-, die zo'n woning kost moet 10
tot 15% aan lasten opbrengen. Als je
zo'n woning verkoopt schiet je er niets
mee op, want elders moet je weer een
duurdere woning kopen. We maken het
leven zelf zo duur. In Belgie bijvoor
beeld is de grond half zo duur.
Mijn vader hield tenslotte op met
Woning van architect A Pothoven bouwen: de ambtenarij werd hem té
groot met al die schoonheidscommis
sies, planologische diensten. De man
werd er ziek van
lk bouw zelf veel buiten Leusden
Ik heb een grote fabriek gebouwd in
Nijkerk, en kon direkt aan de slag.
Ik vind, dat in Leusden het bouw
vergunningsstelsel zéér stroef en
moeizaam verloopt. Andere architek-
ten, met wie ik van gedachten wissel,
vinden dat ook. Ze hebben het hier in
Leusden wel bizonder moeilijk ge
maakt. Het brengt een hoop extra werk
met zich. mee. In de omliggende plaat
sen heb je na enkele uren een bouw
vergunning in je zak!"
Als wij afscheid nemen gaat archi-
tekt Pothoven weer schielijk in de tuin
werken, want hij heeft gebouwd in een
agrarisch gebied, en hij heeft zijn
fruitteelt-diploma in de zak
Een karakteristieke figuur, die een
bepaalde aantrekkelijke lach heeft als
hij verhalen ophaalt over de jongens
in de bouw.
)t 15% aan lasten
die
is in feite
was uw grootvader, die huize
ontwierp."
u zich eens in, dat hij als
van tweeëntwintig jaar oud
„De Boom" ontwierp, en
ook uitvoerde. De keuze van
alen en de degelije uitvoering
die aard geweest, dat er tot nu toe
zeer weinig onderhoud aan dit
Is is geweest."
s het voor u zonder meer een
om ook in de architektuur te
zelf heb ik het vak al vroeg
1 Mijn grootvader had een bouw
niet ongeveer veertig knechten,
'als dat vroeger gewoon was, in
iienst waren. Daaronder waren
thakkers, die met bijl en dissel
DEN - Architekt Adr. Pothoven,
aan de Arnnemseweg 31c te
is een niet gemakkelijk
persoonlijkheid. Toen ik
belde om te vragen of ik een
w met hem mocht hebben, was
ig toeschietelijk. Ik kon tijdens
>rek nog niet zo goed beluisteren
maar dat werd me geheel en al
k, toen ik uiteindelijk toch op
erdagochtend met hem mocht
ipreken. Hij was inde tuin bezig,
larmee je nooit klaar bent", en
meteen full speed op zoek naar
ntekeningen en zijn leesbril,
plaats in zijn woonkamer
verrukkelijk uitzicht op zijn
Ie boomgaard. Zijn vrouw ser-
koffie. Zijn buurvrouw uit het
t zijn vader bouwde, dronk, als
een kopje koffie
teckel, die mij met veel staart-
el en likken begroette kreeg van
Pothoven wat koffie op een
je. De baas blies even op de
n deze voor de teckel wat af te
en mevrouw Pothoven offreerde
•tel met koffie aan de teckel,
dit algehele ritueel zou de
niet verwaardigen om een
de koffie te zetten!
ag de heer Pothoven waarom hij
sseerd is in het bouwen van
zen Hij heeft geen aanmoedi-
iig om met hetgeen hij op het
•ft van wal te steken. Zijn voor
waren reeds in de architektuur
m, en zélf heeft hij ook een
iouwgeschiedenis achter de rug.
rom is iemand geïnteresseerd
luwen van woonhuizen. Ik geloof,
lanwezig is in de aard van ieder
zijn in de loop van de
van het menselijk wezen de
van de dieren ontgroeid,
eeuwen geleden bouwde iedere
van deze lage landen nog zijn
Het is mij niet be-
de oermens volgens een be-
stinkt een bepaald soort woning
e. Wel is bekend, dat sommige
n in West-Indië beslist niet
onen in een door een ander ras
en vierkante woning.
5chijnlijk zijn zowel aannemers
:hitekten mensen, die nog de
zich hebben, om een woning
en of te ontwerpen. Nog maar
75 jaar geleden waren er
en die ontwierpen
uitsluitend grote gebouwen,
waren dat de mensen, die stad-
stationsgebouwen, banken en
ontwierpen
enkt aan de tijd van Berlage,
aan de Amsterdamse school."
De opleiding van architekten
stijds maar voor een enkeling
het huidige patroon. Mijngroot-
n overgrootvader leerden ont-
op de Burger Avondschool, een
van bomen balken en bergroeden for
meerden. Verder waren er zagers,
die met kraanzagen op grote stellingen
van bomen planken zaagden; de timmer
lieden, die het eigenlije timmerwerk
deden Daar waren ook metselaars en
opperlieden bij, enzovoorts. Aan het
hoofd van al deze mensen stond een klei
ne supervakman, Reyer Blom genaamd,
die zwijgzaam en kritisch was.
Toen ik zes jaar oud werd, kreeg
ik van mijn grootvader een klein ge
reedschapkistje met enig gereedschap.
Op de vrije zaterdag mocht ik op de
achterste werkbank met mijn schaafje
van afvalhout houten nagels schaven
op een nagelblok."
De heer Pothoven staat op en haalt
twee prachtig gedecoreerde schaven
uit 1789 en 1879. „Wat een fraai ge
reedschap!", hoor ik mezelf zeggen
„Een schaaf van tegenwoordig is een
onpersoonlijk ding, van niet al te mooi
hout, en recht toe-recht aan, zonder
enige versiering
„Als ik dan zo'n honderd stuks van
die houten nagels had gemaakt, ging ik
zeer trots en zelfbewust naar Reyer
om ze te laten keuren. Ik kan me nog
mijn grote teleurstelling herinneren,
toen hij ze even had bekeken, de grote
vuurduvel middenin de werkplaats open
deed, en het hele zaakje erin gooide.
Daarbij* gaf hij merdeopdracht nogmaar*"
eens opnieuw te beginnen! Bij deze vak
mensen leerde je al vroeg, dat er alleen
maar plaats was voor eerste klas vak
werk."
„Wat voor opleiding buiten de prak
tijk bij uw vader en grootvader maakte
u eigenlijk mee?"
„Nadat ik op de handelsdagschool
was geweest, moest ik mij verder in
het vak bekwamen door tekenlessen, die
's avonds en op zaterdagmiddag werden
gegeven Overdag was het normaal
werken geblazen. De verdiensten kwa
men op de tweede plaats, en vakantie
was er helemaal niet bij. Toen ik
zeventien jaar was, moest ik als as
pirant-opzichter naar Houten om een
grote boerderij te bouwen En zo ging
ik maar door het werken en leren
ging hand in hand
De grote, strenge leermeester was
mijn vader. Hij beheerste als allround
kunstenaar het gehele scala van de
bouwkunde. Wanneer een knecht opzijn
werk iets niet goeddeed en ging moppe
ren, pakte mijn vader zijn gereedschap,
en deed het werkstuk in de perfektie
over. Ook als beeldhouwer en schrijn
werker was deze man een grote uit
blinker Werken aan de jachtkamer op
„De Boom", waar hij in opdracht van
Mr A J. de Beaufort een jaar lang zijn
ideeën en vakmanschap kon uitlven,
samen met de beste vaklieden, behoren
mijns inziens tot de hoogtepunten van
zijn werk op dit gebied. Als architek
tuur vormen de ontwerpen van al zijn
huizen nog een blijvend monument, die
wat stijl en verfijning betreft, nog
heden ten dage kunnen wedijveren met
de moderne stijl en vormgeving Zijn
woonhuis bij de beek, op de bogen ge
bouwd, is tot op de dag van vandaag
herhaaldelijk gefotografeerd door langs
rijdende toeristen.
Dat ik het ontwerpen, door naast en
met de grote kunstenaar te werken,
lief kreeg was geen wonder. Jammer
genoeg is voor mij niet de tijd ge-
gegeven om te beeldhouwen. Misschien
zal mij het nog eens gegeven worden,
dat ik er wel de tijd voor krijg."
„Doordat u zo veel met en naast uw
vader werkte, werd u niet vanzelfspre
kend door zijn visie op de architektuur
beïnvloed, en kon u zich van zijn visie
losmaken?"
„Hoewel ik vele jaren naast mijn
vader werkte, had ik toch een visie en
een eigen idee van bouwen. Toch kan ik
mij niet geheel aan de familie-stijl
onttrekken. Graag ontwerp ik parti-
kuliere woningen, waarbij ik altijd
eerst mijn oor te luisteren leg naar
Architect A. Pothoven.
de verlangens omtrent inrichting,
grootte van vertrekken, woongewoon-
ten, en last but not least me een oor
deel vorm omtrent het te besteden
bedrag. Daarna ga ik het bouwterrein
verkennen met zijn noord-zuid-moge-
lijkheden. Vervolgens ga ik enige schet
sen maken om alle gegevens tever
talen «in-mijn .ontwerp.-Intussen moet ik
met diverse gemeentelijke instanties
overleg plegen, omtrent toegestane
goothoogten, dakschuinte, rooilijnen,
rioleringsplan, mogelijkheden voor wa
ter-, gas- enelectriciteitsvoorziening
Al deze faktoren leveren dan een eer
ste schetsontwerp op. Indien mogelijk
zal ik altijd een woonhuis een gastvrij
uiterlijk geven. Daartoe teken ik zelfs
al de entree. Het idee, dat er een be
zoeker. die niet direkt bij de bewoner
van het huis binnen behoeft te zijn. on
beschermd op de stoep staat is voor
mij al een teken, dat er iets aan deze
woning mankeert. Daarom zal ik de
entree van een woning trachten zo
gezellig en mooi mogelijk te maken.
In de loop der jaren is mijn idee
omtrent inrichting en uitwendige stijl
maar weinig veranderd. De grote ver
anderingen zijn in hoofdzaak ontsproten
door de gewijzigde woongewoonten.
Veertig jaar geleden, toen mijn werk
nog in hoofdzaak boerderijen, schuren
en kleine huizen betrof, met zo nu en
dan een winkel, moest iedereen een
mooie kamer hebben, waar nooit werd
gewoond, een woonkamer, een eetkeu-
ken enzovoorts Thans is van een kel
der nauwelijks meer sprake, de keuken
wordt nooit meer gebruikt om in te
wonen, en de mooie kamer (bij de boe
ren de heerd) bestaat niet meer. Het
leefpatroon heeft in enkele jaren een
enorme evolutie ondergaan. Het is on
denkbaar momenteel een woonhuis te
bouwen zonder badkamer, terwijl deze
veertig jaar geleden alleen in luxe
villa's werd ingebouwd. Maar als ik
spreek over veertig jaar geleden, denk
ik meteen aan de jaren 1930 tot 1940.
Voor pakweg drie- tot vierduizend
harde guldens bouwde men toen een
kast van een woonhuis met alles er
op en er aan. Honorarium voor de
architekt? Daar maak je nu nog niet
een prent voor een garage voor. Ik
hoop voor de veeleisende jeugd van nu,
dat ze nooit een dergelijke crisistijd
zullen mee hoeven maken.
Een bungalow in de Prinses Mar
grietlaan te Leusden/Zuid.
„Bent u van mening, dat de beide
Wereldoorlogen invloed ten gunste en/
of ten nadele op de gang van zaken
hebben gehad?"
„Door die Wereldoorlogen kreeg je
gedwongen een enorme versnelling
van het proces. De acht-unge werkdag
werd ingevoerd. De arbeiders begon
nen toen bij mijn grootvader en mijn*
vader aan de deur te protesteren. Daar
zat een enorm stuk evolutie in. Als u
nagaat, dat een boerenknecht in die tijd
f50,-- per jaar verdiende, met kost en
inwoning, en een timmerman verdiende
ongeveer f 12,-- per week! Ik was acht
tien jaar. Ik kreeg zakgeld, en moest
van die f3,-- nog sparen ook' We bouw
den „De Mof" voor f14.000,--. Als
„honorarium" kregen we, wat denkt u:
f 700, - -En dan reed je naar Wageningen
om voor „De Mof" stenen te gaan uit
zoeken, want daar kon je dan mooie
handvormstenen krijgen voor een zach
te prijs, omdat er een steenbakker was,
die failliet ging. Mijn vader deed het
siermetselwerk aan de bogen in het
café met Karei de-Bree en Jan van der
Haar, en dan was hij vaak nog nit te
vreden De steentjes voor de bogen, die
hij toepaste, liet hij speciaal bakken.
Na de Tweede Wereldoorlog nam alles
een nog veel sneller loop. Toen kreeg
je een enorme explosie in de bouw
Het wegtrekken uit en het verpauperen
van de binnensteden in plaats van het
inplanten en bewoonbaar maken en
houden van die binnensteden. Door het
inplanten van de steden hadden we de
natuurgebieden kunnen bewaren, en had
den we niet die geweldige natuurver-
nielingen gekregen, die we nu tot stand
hebben gebracht. Toen ik geboren werd
in dat witte huis aan de overkant van
de Arnhemseweg kon je uitkijken tot
aan de Pyramide van Austerlitz en had
je uitzicht op de oude Bavoortse Molen
Nu kun je daar geen twintig meter meer
uitkijken!"
LEUSDEN
„Wat vindt u van de ontwikkeling van
Arnhpmspweg.
destijds gebouw door de grootvader
van de Pothoven.
avondschool van wat
jaren de H.B.S. (Hogere
School) was Ook mijn vader
opleiding genoten, en was
gedurende zijn opleiding altijd
|r één.
Ik nu nog dat werk van die voor
van me bezie, dan constateer
hun opleiding toch wel op een
'oog artistiek en technisch peil
