J. J. Jehee
Bouwers in
Leusden (11)
„De mensen hebben hun huis verplaatst naar de sta-caravan.
Hun persoonlijkheid kunnen ze in die flats niet meer kwijt"
Foto's Janus Visser
Een stad moet groeien en evolueren,
hen kan geen stad maken"
De bouwers van vroeger waren
natuurcteen-mensen. In de Middeleeuwen
waren het steenhouwers
DOOR ANCO MALI
KDLRDAG 20 JUNI 1974
LEUSDER KRANT
oorlog of brand wordt beschadigd en
zovoorts Soms ook zijn er mensen,
die graag willen, dat hun huis op de
Monumentenlijst komt
Monumentenzorg heeft ook een af
deling Restauratie Bij die afdeling
werken architekten, die de architekten
in denlande adviseren betreffende de
esthetische aanpak van de panden, die
op de Monumentenlijst staan. De gege
vens daartoe komen van de Dokumenta-
tieafdeling De mensen van de Doku-
mentatie-afdeling hebben in de loop
der tijden huizen, kerken en kastelen
opgemeten. (Toch weten we er in ver
houding nog maar erg weinig vanaf.
Van de 13e eeuwse huizen weten we
maar weinig af, van de 17e eeuwse
iets).
Als een huis afbrandde of het werd
gesloopt, dan werd het door ons vast
gelegd door opmetingen Dat werk heb
ik zeven jaar gedaan. Meet- en doku-
mentatie-werkzaamheden bij de afde
ling Dokumentatie van de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg, waarbij ik
betrokken was, zijn onder andere: de
Spanjaardstraat te Middelburg, ver
schillende huizen in Middelburg, onder
andere „Dan", boerderijen overal in
Nederland verspreid, het kasteel
Rhoon
Tijdens de restauratie van een pand
komen vaak dingen tevoorschijn, die
De heer Jehee haalt zo nu en dan
een boekwerk tevoorschijn, en toont
mij het één of ander ..Het eerste
schuifraam in Nederland, dat werd
toegepast op het Slot te Zeist, kwam
via Engeland en koning Willem 111
naar ons land. De Franse openslaande
ramen bijvoorbeeld werden hier pas
veel later toegepast, die zijn uit een
latere periode'
..Monumentenzorg heeft ook een re
gistratie-afdeling, de afdeling kunst
historische dokumentatie, die evenals
de Restauratie-afdeling in rayons
werkt De Registratie-afdeling maakt
de inventaris op van wat er in Ne
derland aanwezig is Tegen 1900 zijn
ze daarmee begonnen. Geregistreerd
zijn tot nu toe Zuid-Limburg, Noord-
Limburg, West-Friesland, Waterland,
Tieler- en Bommelerwaard. Betuwe,
Rijnland, Baronie van Breda, Kwar
tier van Zutfen, Oost-Groningen, Sal-
land, Utrecht, Twente; in bewerking
zijn het Rijk van Nijmegen, Ooster
go en Westergo (Dokkum) en Amster
dam
Vroeger werd alles beschreven naar
de prima donna architektuur Tegen
woordig gaat het weer meer in de trant
van. hoe werd zo n huis sociaal be
woond In Italië werken voor de inven
tarisatie een socioloog, een kunsthis
toricus, een architekt en iemand, die
heidkundig Bodemonderzoek is een in
stelling, die eveneens onder C R.M
ressorteert Dit instituut onderzoekt
Nederland onder de grond.
Als je de huizen en gebouwen gaat
beschrijven kom je ogenblikkelijk in
aanraking met andere disciplines als
kunsthistorie, bodemonderzoek, biolo
gie etcetera
,,Hoe gaat men nu te werk bij het
beschrijven?"
Eerst beschrijft men de stad Dan de
verdedigingswerken Daarna de kerken
en van de kerken wordt ook het kunst
bezit beschreven Dan de kerkelijke
instellingen als wees-, gast- en pest
huizen. Dan de openbare gebouwen,
zoals bijvoorbeeld de gemeentehuizen.
Tenslotte de woonhuizen, de boerde
rijen en de molens
,,Op welke afdeling werkt u momen
teel bij Monumentenzorg?"
Eerst op de afdeling Beschrijving
en sinds vorig jaar op de Kunsthis
torische Dokumentatie Als er van een
bepaald gebouw geen tekening bestaat,
wordt het gebouw opgemeten
Wij hebben verscheidene hulpmidde
len om te bepalen hoe oud een gebouw
is. bijvoorbeeld door middel van het
baksteenformaat, door de houtsoort
Na 1600 werd het grenenhout pas in
Nederland ingevoerd. De nieuwste me
thode voor de bepaling van de ourier-
,,Over 50 jaar opde Monumen
tenlijst?" (woningen wijk Rozen-
daal, Leusden/centrum)
19 eeuwse neo-klassicistische
Frans aandoende architektuur
(Leusden - Den Treek).
„Bouwers die in de toekomst willen zien moeten
eerst heel lang terug in het verleden kijken"
^JtCHTERVELD - J. J. Jehee, wonend
[]|p de Van Oldenbarneveltstraat 37 te
Titerveld, en werkend bij de Rijks-
dieüst voor de Monumentenzorg. Een
Trerwacht nieuw type mens in de
lisdense serie bouwers aan onze
Jnenleviog
ken ontmoeting met de heer J. J
jjjpee, die ,,de eeuwen door zijn vin-
s ziet glijden die met onzichtbare
Iden is verbonden met de hoogte-
fiten in onze bouwkunst, en die in deze
leeft en weet wat de moderne
hniek kan opbrengen, is een héél
londere ontmoeting Deze nieuw-
ftken Achtervelder - hij is met zijn
luw en kinderen in januari 1972 in
literveld komen wonen - is een apart
Ir! mens. Een mens, die kan rela-
|ren, een mens die nieuwe stromin-
1 iu de bouwkunst peilt, en die tege-
^Jertijd beseft dat het geen nieuwe
Somingen kunnen zijn Er is immers
lts nieuws onder de zon Er kan niet
soon voor me opduiken. Grootvader,
vader en oom Jehee werkten allen in
het natuursteenbedrijf. J. J. werd ge
boren in 1938, en was in aanleg mis
schien wat artistieker dan de rest
Het bloed kruipt waar het niet gaan.
kan. J. J ging in Den Haag naar de
lagere technische school, afdeling
schilderen, reklametekenen en oplei
ding tot huisschilder. J. J sollici
teerde met zijn diploma bij enkele
reklamebureau's: hijzelf zag zich aide
fijnste reklames ontwerpen Maar va
der Jehee wist hem toch de loondienst
in zijn steenhouwerij m te drijven
Evenals de broers van J J de ene
wilde kruidenier worden, de ander
timmerman. Maar ook zij kwamen
in de steenhouwerij van de oude heer
Jehee.
In 1961 overleed J J.'s vader, en in
1962 begon J. J met de oom plus de
broers samen een niéuwe firma Ze
maakten in hoofdzaak grafzerken, pui-
gorden gebouwd, ol het heeft al eens
tsgevonden in de historie Schaal-
tHgioling in kleine dorpjes van nu?
Scbaj 1 vergroting is echt niets moderns
All deRomeinen ergens kwamen, bouw
de! ze in die kleine nederzettinkjes
vil destijds kolossale paleizen enare-
Ws De Boulevard Hausmann? Nou,
da^r werd een flink stuk van Parijs
voèi tegen de vlakte gegooid Het kas
teel Haarzuilen? Een half dorpje moest
oor gesloopt worden
lerkwaardig is niet alleen de mens
merkwaardig is ook zijn car
die onverbrekelijk het gevolg
an zijn uit allerlei uiteenlopende
itten samengestelde genetische pro-
jmmering.
'ij stamt uit een steenhouwersfa-
mlie uit Den Haag. Ik zie Multatu-
li j Jpanse steenhouwer in eigen per-
bekleding en schoorsteenmantels Door
die schoorsteentoestanden begon het bij
J J te dagen, dat hij in de bouw wilde
gaan Hij bleef werken in de steenhou
werij en studeerde aan de avondschool
van het P B.N A (Polytechnisch Bu
reau Nederland Arnhem) voor bouwkun
dig opzichter Zelf zegt hij ..Ik was
eigenlijk te weinig technicus om bouw
kundige te kunnen zijn, en te weinig
artiest om kunstenaar te kunnen wor
den". Een ander mens dan J. J zou
dat misschien niet zo openlijk ter
tafel hebben gegooid, zou er weife
lend over spreken. Maar J. J. gaat ge
woon van deze struktuur uit.
,,Waterstaat"-stijl (N.H Kerk,
Leusden/zuid).
,,Ik heb nu net mijn studie achter de
rug voor de akte N3 (tegenwoordig
heet die Nb) om les te kunnen geven
op de lagere en de middelbare tech
nische school, maar nu blijkt, dat ik
het onderwijs toch niet zal ingaan.
In 1961 was ik steenhouwer. In 1962
was ik firmant In 1964 verliet ik de
steenhouwerij wegens „familieperike-
len
Inmiddels had ik ook het diploma
bouwkundig tekenaar bij een avond
school in Den Haag behaald, en toen
had ik mijn achterhoofd om te gaan
tekenen op een architektenburo
Eerst ging ik weer als steenhouwer
bij de lirma De Vonk in Leiden wer
ken. Bij de lirma De Vonk werkten
mensen, die alleen maar het lopende
bandwerk aan één machine kondenver-
richten en ik beheerste het hele scala
van het vak. Ze hadden daar ook een
tekenkamer en zegden me toe, dat ik
daar mocht gaan werken, als er een
plaats vrij kwam. Er kwam een plaats
vrij, maar toen wilden ze mij in de
fabriek niet missen Tot 1 april 1966
ben ik toen bij een oude concurrent,
de firma Guise in Den Haag gaan
werken, die veel restauratiewerk had
voor de Rijksgebouwendienst
J J s vrouw heeft inmiddels een
met de hand gemaakte natuurstenen
schaal in moderne vormgeving tevoor
schijn gehaald en een vaas, die dezelf
de contouren heeft, maar dan in dubbele
vorm vertikaal toegepast.
,,Door de restauratiewerkzaamheden
op natuursteengebied bij de firma Guise
met onder andere het Johan de Witt-
huis, het Mauritshuis en de Koninklijke
Bibliotheek proefde ik iets van de
restauratie. Daarom solliciteerde ik
bij de Rijksdienst voor de Monumen
tenzorg Het lagere salaris, dat ik
daar ging ontvangen, accepteerde ik
En zo werd ik ambtenaar. Ik wist
helemaal niet hoe dat zou zijn: de
status van ambtenaar (U moet niet
vergeten, dat ik ook schilderde Vaak
dacht ik, dat ik het maar bij die
machines in de steenfabriek zou hou
den en daarbij het schilderen als mijn
hobby zou uitoefenen).
Bij Monumentenzorg kwam ik op de
Afdeling Dokumentatie Een huis oleen
pand komt op de Monumentenlijst en
Monumentenzorg brengt dan een bin
dend advies uit. De eigenaars van het
pand mogen geen dingen wijzigen dan
na goedkeuring van Monumentenzorg
Het Rijk zorgt voor subsidie, wanneer
zo'n pand in verval raakt, door een
dom, die wordt toegepast in Duitsland,
is het jaarringen-onderzoek van het
hout
Toen we bezig waren met de Draken
burg in Utrecht kwamen er grenenhou
ten valken tevoorschijn ln de 13e eeuw
pasten ze daar al dennenhout toe! Voor
de periode van de moer- en de kinder
balken werden de enkelvoudige binten
aangebracht. Dat was het geval in de
Drakenburg. Na het jaarringen-onder
zoek bleken die binten toch echt uit de
13e eeuw te zijn'
De houtbouw van vroeger te zamen
met de baksteenbouw van later hebben
het gezicht van onze bouwkunst bepaald.
In Amsterdam bij de huizen van Ma-
rijtje Willems aan het Begijnhof en het
huis Zeedijk nummer 1 is het hout
de konstruktie, en de baksteen de
bekleding Maar op een gegeven moment
wordt de baksteen konstruktie en wordt
het hout als bekleding gebruikt. Als
die over geheel Nederland huizen aan
koopt. Bij hun 50-jarig bestaan hebben
ze het boek ,,Het Nederlandse woon
huis van 1300 tot 1800 uitgegeven
Daar staan zéér waardevolle gegevens
in Hoewel de huizen van ..Hendnck
de Keyzer" bewoond zijn, is het des
ondanks voor een expert niet zo heel
moeilijk om achter bepaalde wandbe-
dekkingen en dergelijke de ouderdom
van een huis vast te stellen, zoals ik
al opmerkte.
Met de invoer van het klassicisme
in 1830 werden profielen uit de Re
naissance en de Barok toegepast.
De Renaissance en de Barok hadden
in Nederland alleen invloed op grote
gebouwen, zoals kerken, landhuizen en
belangrijke woonhuizen Bij gewone
stads- en dorpshuizen bleel het be
perkt tot de details Maar in wezen
bleven deze huizen gebonden aan de
bouwwijze, die gold in die bepaalde
er in de Middeleeuwen brand uitbrak,
dan was dat een ware katastrofe, want
alle houten huizen brandden al De
schout en de schepenen schreven brand
preventies voor en van die tijd af
ging men steen in de huizen toepassen.
Onze hele stenenbouw komt hieruit
voort Bepaalde steden zijn eerder
versteend dan andere. Amsterdam is
nog een oude stad Je ziet in de
huizen binnen de houtbouw nog toege
past In Middelburg is de houtbouw
van vóór 1600 In Amsterdam wordt
zelfs in de 17de en de 18de eeuw
nog hout toegepast"
Monumentenzorg restaureert wel
huizen, maar heeft geen huizen in
eigen bezit".
,,Er is een partikuliere vereniging
in Amsterdam, Hendnck de Keyzer'
streek Denk aan het verschil tussen
huizen in Zuid-Limburg, Noord-Hol
land en Twente
Bij de 19de eeuwse stadsuitbreidin
gen kregen de gebouwen een meer in
ternationaal karakter Denk aan lijst-
gevels over straatlengten. Er werden
in die tijd boeken uitgegeven met de
tails en profielen, die een Neo-Re-
naissance en Neo-Gothische vorm had
den. Volgens deze voorbeelden werd
gebouwd
LEES VERDER OP PAGINA 11
Het oudste bijou dat Leusden
rijk is (toren van Oud-Leusden)
je als zo'n pand bewoond is, niet
kunt zien, want je kunt dan moeilijk
het behang bij de mensen gaan weg
rukken om de struktuur van het met
selwerk te gaan vastleggen".
het dialekt van de streek kent, samen.
Op die manier wordt een Italiaanse
streek helemaal „uitgekamd
Ook werkt in Nederland het Oud
heidkundig Bodemonderzoek Het Oud-
