i. T. A. J. van RaaiP0"*"*54
,Wij maken een woning en binnen
lie woning proberen we een eigen
ituk leefruimte te kreëren"
Leusden (12)
„Wij zouden
graag meer
doen dan alleen
maar die heg"
Foto's Janus Visser
LdERDAG 27 JUNI 1974
LEUSDER KRANT
gezinnen tegenwoordig zo groot niet
meer zijn.
In Apeldoorn bouwden wij op de 170
woningen 18 woningen, waar we op de
zolder een doorgeschoten kap aanbrach
ten, waardoor er een groter aantal
slaapkamers konden ontstaan. In die
woningen komen de grotere gezinnen."
„Bij welke architektenbureau bent u
in dienst?"
„Bij De Jong, Van Olphen en Bax,
een architektencombinatie in Maarsen.
Met z'n drieen deden ze mee aan een
prijsvraag voor Maarsenbroek - pol
derstad. Maarsenbroek ligt op de weg
van Utrecht naar Amsterdam, precies
achter het industrieterrein Lageweide.
Wij hebben daar het eerste gedeelte
van 524 woningwetwoningen gebouwd.
De bewoners hebben daar zelf enkele
mogelijkheden gekregen. Wij halen bij
voorbeeld uit de ouderslaapkamer een
wandje, en maken daar een studeer
kamer van.
Zo bouwen wij in Gouda 1100 wonin
gen. In Maarsenbroek 300, en nog een
serie van 166. In Apeldoorn hebben wij
een vrij behoorlijk plan in handen.
In Zutfen is er bij ons een plan in
voorbereiding."
„Zijn al die series om ekonimische
redenen hetzelfde type woning?"
„De 524 woningen kunnen we jam
mer genoeg maar in twee typen bouwen.
In Apeldoorn ontwikkelen we voor de
400 woningen vijf typen met één type
bejaardenwoning. In Gouda maken we
voor de 1100 woningen zes typen. Die
1100 woningen bouwen we voor een
Bouwfonds en voor een Woningbouw
vereniging In Gouda heeft ons bureau
ook het stedebouwkundig plan gemaakt.
In Apeldoorn en Zutfen hebben we de
schetsen daarvoor eveneens ontwor
pen."
„Hoe komt zo'o proces nu opgang?"
„Het beste kan ik u het schema
van de procedure voorleggen. Daarin
komen 31 aktiviteiten voor. Begint u
maar te schrijven:
1 februari 1974:
1. er vindt een verkenningsgesprek
met de architekt plaats,
2. de architekt zendt de tekeningen
van plannen, die hij heeft gemaakt,
aan het bouwteam,
3. het bouwteam bestudeert de plan
nen, en stelt het programma van
eisen op,
4. de architekt maakt het schetsont
werp voor de verkaveling,
5. tegelijkertijd maakt hij een ont
werp voor de woningen,
6. beoordeling vindt plaats in het
bouwteam,
7. de architekt gaat dan de verkave
ling uitwerken, alsmede het schets
ontwerp,
8. de stedebouwkundige gaat de stede-
bouwkundige punten uitwerken,
9. het stedebouwkundige plan gaat
naar burgemeester en wethouders
ter goedkeuring,
10. burgemeester en wethouders leg
gen het plan ter visie, zodat een
ieder bezwaar kan maken en zen
den het plan naar Gedeputeerde
Staten,
11. Gedeputeerde Staten keuren het
plan goed,
12. Gemeentewerken doen een voorstel
aan burgemeester en wethouders
over de kosten van het bouwrijp
maken van het terrein,
13. beoordeling vindt plaats in de Com
missie van Openbare Werken,
14. het voorstel gaat naar de Raad,
en de Raad stuurt het door naar
burgemeester en wethouders,
15. burgemeester en wethouders vra
gen het krediet aan bij Gedepu
teerde Staten,
16 de Raad geeft opdracht aan Ge
meentewerken voor het maken van
een bestek en tekeningen voor het
bouwrijp*maken,
17. de aannemer wordt gezocht voor
het uitvoeren van het bouwrijp
maken,
18. de architekt maakt het definitieve
ontwerp voor de woningen,
19. de architekt gaat met dit ontwerp
naar het bouwteam en naar de Nuts
bedrijven voor de opgave van de
aansluitkosten,
20. de aannemer maakt een tussen
tijdse prijsaanbieding,
21. de grondprijs wordt door Gemeen
tewerken bekendgemaakt aan het
bouwteam, zodat op dat moment
de stichtingskosten bekend zijn,
22. het bouwteam aanvaardt de stich
tingskosten,
23. de formulieren worden ingevuld
voor de woningwetwoningen-finan
ciering,
24. burgemeester en wethouders on
dertekenen deze formulieren,
25. de hoofd-ingenieur-direkteur van
de Provinciale Dienst voor de
Bouwnijverheid moet de financie
ring beoordelen,
26. de financiering wordt doorgezon
den aan de Centrale Direktie voor
de woningwetwoningen-financie
ring,
27. de architekt heeft intussen zijn
bestek en bestektekeningen klaar
gemaakt,
28. de architekt legt zijn plannen voor
aan de Welstandskommissie,
29. de architekt vraagt de bouwver
gunning aan,
30. burgemeester en wethouders ver
lenen de bouwvergunning,
31. De financiering is gereed.
De plannen zijn goedgekeurd.
De opdrachtgever kan het werk
aan de aannemers geven, en de
bouw kan starten."
1 november 1974: start van de bouw.
Ik geloof zelf, dat ik het op dat
moment niet meer zou zien zitten -,
en de heer Van Raai zegt: „U be
grijpt dat, zodra één schakel meer
tijd vraagt dan normaal het geval
is, dan loopt het allemaal uit de hand.
Evengoed nog probeert men tussen
tijds bepaalde gegevens eerder te ver
krijgen. De kunst is om het al die
heren naar de zin te maken, en toch
je eigen zin door te drijven!
Het is een uitdaging om een wo
ning te bouwen, waarin een onbekende
toekomstige bewoner zich gelukkig
voelt.
En de architekt, die moet diplomaat
zijn. Als hij dat niet is, zal hij wel
eens een keertje de boot missen!"
„Ik durf de vraag baast niet te
stellen, maar als de Provinciale Direc
tie voor de Volkshuisvesting niet ak
koord gaat met de prijs, die het mag
kosten, wat gebeurt er dan?"
„De leuke dingen, die je de woning
hebt willen meegeven, bijvoorbeeld in
de vorm van openslaande tuindeuren,
mechanische ventilatie, aardig tegel
werk, die worden geschrapt. De plan
nen worden teruggeschoven naar de
minimumeisen en „helemaal uitge
knepen". Het aanrecht in de keuken
moet korter worden. De leuke pergola,
die je maakt op de afscheiding aan het
einde van de blokken komt te verval
len. De spoorbiels, die je legt op eigen
erf, om parkeren voor je woning te voor
komen, verdwijnt. Het aardige, schone
metselwerk in de hal kan niet meer.
Het zijn vaak van die dingen, die net
iets aardigs geven, maar die je niet
strikt nodig hebt: als je ze nodig zou
hebben zouden ze in de voorschriften
staan.
In Maarsenbroek hebben we met hulp
van de aannemer op de eerste verdie
ping een demontabele, wegneembare
pui aangebracht, zodat men er een stu
deerkamer kan maken.
Die hele periode van het moment van
opdracht tot het ogenblik, dat de bouw
begint: dat betekent een jaar voorberei
ding. We hebben situaties, waarin we zo
iets in drie a vier maanden moeten
doen.
De regering stelt een extra hoeveel
heid woningen beschikbaar, wat dit jaar
gebeurd is. De architekt moet dan in
korte tijd iets voor die plek ontwer
pen".
„Hoe bent u in het vak gekomen?"
„Een oom van mij kwam uit Canada
over, en had daar een tabaksplantage,
en daar moesten twee veldschuren voor
worden gebouwd om die tabak te dro
gen. Daar had je timmerlieden voor
nodig. Dat gaf voor mij de stoot om
naar de technische school te gaan en
mijn best te doen om het timmervak te
leren. Aan het einde van het laatste
schooljaar wilde ik gaan tekenen. Toen
stapte ik naar een architekt, en zei dat
ik tekenaar wilde worden. Die archi
tekt zei gelukkig: „Je kunt nog niets,
ga eerst maar eens de bouw in". Toen
ben ik nair een aannemer gegaan om
iets van bet vak te leren. Als ie leren
wilt, kun |e niets verdienen, ik kreeg
f8,- per veek, en na twee jaar f33,50.
In de avonluren ging ik naar school, en
daarna volgde ik een schriftelijke kur-
sus voor bouwkundig opzichter.
Toen heb ik twee jaar gewerkt in
Apeldoorn bij een architekt. We hebben
verschilleide bungalows en villa's ge
bouwd. Vinaf het begin heb ik vrij
zelfstandif moeten werken in de uit-
werkingsfise.
Daarna Den ik negen jaar bij Ooster-
Een wirkel aan de Hamersveldsewei
te Leusdei.
huis in Amersfoort gaan werken. Als
eerste klus kreeg ik daar een trap te
mak^n in de winkel van Horst. Ik ver
loofde mij op dezelfde dag dat ik in
1957 in Amersfoort ging werken. Mijn
buurman, Ane van Deuveren, werkte
aan de Nutsspaarbank. en ik aan het
kantoorgebouw van „Ons Belang" Dat
werd een race wie het eerst klaar
was. Maar ik moet zeggen: dat toezicht
houden, de belangstelling voor het werk
op de bouwplaats, dat kwam er voor mij
te weinig van. Ik zat vrij veel op kan
toor, en die behoefte om op de bouw
plaats te zijn kwam meer en meer naar
boven.
Ik ben toen in Zeist gaan werken, en
daar heb ik veel meer zelfstandig kon-
takt gehad met opdrachtgevers en aan
nemers en tevens de begeleiding op de
bouwplaatsen In Zeist werd ik aange
trokken voor de bouw van het eerste
Christelijke Lyceum, dat niet is ge
bouwd.
We maakten een aula voor de be
graafplaats in Zeist. Het werk aan de
ïnleggerij voor Conimex liet me zien
welk een problemen zich kunnen voor
doen bij een op zichzelf simpele op
dracht. Er werden daar Spaanse pepers
in het zout ingemaakt. Die pepers moe
ten in de vaten rijpen. Uit die vaten
lekt pekel. Daar moeten de vloer, de
riolering, de wanden tegen bestand zijn.
Er moet altijd een bepaalde tempera
tuur zijn. Er komen dampen vrij, die de
konstruktie aantasten. Die problemen
waren nog nooit eens door iemand op
F LEUSDEN - „Wij wonen in het huis
let het heggetje ervoor", zegt de
ter Vao Raai, als ik vraag waar ik
[em kan vinden in de Prunuslaan in
leusden-centrum. En in dat heggetje,
jiar zit 't 'm nu juist bij hem: „Wij
toudeo graag méér doen dan alleen
jaar die heg".
[Met dat heggetje geeft hij een eigen
jkje identiteit weer, geeft hij iets
trsooolijks aan, dat hem en zijn ge-
bestaande uit echtgenoot en doch-
Srtje, onderscheidt van de overige
Woners van de rijtj-es-huizen.
Fvan rijtjes-huizen blijkt hij alles
af te weten. Eindelijk ben ik bij een
fpische woningbouwer terechtgeko-
Een man, die met de woningbouw
ʻstaat, en ermee naar bed gaat. Een
jan. die er alle problemen, alle be-
Irkingen, alle bezuingigingen en alle
jeele mogelijkheden van kent.
fin Maarsenbroek houdt hij zich op
|t moment met een projekt bezig.
starten ogenblikkelijk met de fun-
mentele vraag wat er wordt verstaan
jder ..het bouwen van een woning",
i met die woning bedoelen we dan
let een bungalow, maar de woning, die
ralt onder het algemeen begrip woning-
„Wij maken een woning", zegt de
Van Raai - en ik moet hem af
en toe met de hulp van zijn vrouw
emmen, omdat ik zijn tempo niet kan
(houden -, „en binnen die woning
iberen we een eigen stukje leef-
limte te kreeren, door hier en daar
jn wandje weg te laten, een zolder
it een schuine kap toe te passen".
[„Wist u, dat de mensen inde Bijlmer
ook in de plattelandsgemeente Leus-
niet eens meer een zolder hebben?
lagt hij. Ik wordt vierkant met de
gedrukt op het feit, dat ikzelf
(er een ruime zolder beschik, en
ut bij dat zolderbezit heb stilge-
lan. (Zie ook „Bouwers in Leusden",
11: over romantiek gesproken!).
[„Een eerste blok van veertien wo
lgen hebben we opgeleverd. Wevroe-
In de mensen naar huh klachtenlijst.
bleken ze niet te hebben: we
jegen overal te horen, dat we het zo
ik hadden gedaan. Op zo'n moment
[e en voel je, dat de mensen begrepen
jbben wat de architekt bedoeld heeft."
.Werkt u met een bepaald systeem?"
„Wij werken met het zogenaamde
rIS.AR.-systeem. S.A.R. is: Stichting
■ïrchitekten Research. Dit systeem kan
IE de woningbouw gebruikt worden voor
liet aangeven van de dragers en het
^bouwpakket. Met die dragers wordt
de draagkonstruktie bedoeld: vloer,
fbor- en achtergevels en zijgevels.
®die dragers brengen wij het ïnbouw-
ijmkket. Het inbouwpakket moet een
•msdanige mogelijkheid hebben, dat het
liis anders kan worden ingedeeld op het
moment dat de leefgewoonten van een
gezin veranderen. Naarmate het gezin
groeit zal de bewoner de mogelijkheid
moeten hebben om van de grote slaap
kamer een stukje af te nemen voor de
kleinere kamers. Maar met het afne -
men van het aantal gezinsleden zal de
bewoner de mogelijkheid moeten heb
ben om zijn woning ook daarnaar weer
aan te passen."
„Hoe maakt u, wat u hier aangeeft,
waar?"
„Ja, daarmee komen we op het punt
van ons premiestelsel. De huidige in-
bouwpakketten zijn nog te duur. Hier
komt, als meerdere industriële bou
wers deze verwisselbare pakketten
toepassen, wel verandering in.
Om te kunnen bouwen hebben we geld
nodig. Bij de woningwetwoningen komt
het geld van de overheid. En de over
heid vraagt iets voor dat geld. Om
een zo hoog mogelijke premie te krijgen,
moet de architekt zien, dat hij binnen
een zo gering mogelijk aantal kubieke
meters een zo groot mogelijk vloer
oppervlak creeert. Bij dat vloeropper
vlak behoren dan een aantal kamers:
het vloeroppervlak moet zo ekono-
misch mogelijk opgedeeld zijn. Op de
begane grond komen behalve de woon
kamer een keuken en een toilet. Op
de verdieping komt behalve de slaap
kamers een douchecel. Om deze ele
menten komen wandjes. Dit geheel
ligt vast in de voorschriften."
„Is het werken met die voorschrif
ten voor de architekt een belemme
ring?"
„Enerzijds is het vastleggen van die
voorschriften goed Er moeten mini-
mum-eisen zijn, die de burger be
schermen tegen die toestanden waar hij
in een keuken-geen fornuis blijkt te
kunnen plaatsen, of waar geen berg
ruimten aanwezig zijn. Anderzijds wer
ken nu vele architekten naar die mini
mum-voorschriften toe. Zodra een ar
chitekt in een woning iets extra's wil
gaan doen, dan zit hij omhoog met de
prijs. Voor de woningwetwoning is dat
extra te duur geworden. En de archi
tekt zou de mensen toch graag wat
comfort willen geven."
„Aan welk soort woningen is er
volgens uw inzichten de meeste be
hoefte?"
„Als we spreken over de afmetingen
van de woning: er is vraag naar de
kleine en de goedkope woning. Die
vraag hangt samen met het feit, dat de
een rijtje gezet. Het gebouw moest
sterk zijn en het mocht niet te veel
geld kosten.
We brachten bezoeken aan industrie
hallen De gewone baksteen met tegel
werk bleek de beste oplossing te zijn,
maar niet de eenvoudigste, gezien de
langere bouwtijd. Het metselwerk
moest in de zomer vallen, maar 's zo
mers worden ook de Spaanse pepers
geoogst. We besloten tegelijk op een
bepaalde plek te gaan bouwen en pepers
te gaan inleggen. Toen de vloer was ge
maakt, zetten we de tonnen erop.
Toen de tonnen er stonden werd daar
een staalkonstruktie over heen ge
bouwd. Het dak erop, de muren erom
heen. Inpakken en wegwezen.
Inmiddels had ik de funktie gekregen
van projektleider. Een leuke opdracht
was de bouw van een bungalow van 2.400
De aula van de Algemene Begraaf
plaats te Zeist.
Na zes jaar Zeist werk ik nu twee
jaar in Maarn. Sinds ik in de woning
bouw zit, krijg ik grijze haren".
„Is het repeterende element voor u
een nadeel?"
„Het repeterende elejnent bespaart
natuurlijk tijd en kosten. In de woning
bouw denk ik echt aan elementenbouw.
Ik probeer zoveel mogelijk met dezelfde
kozijnen, dezelfde binnenwanden te
werkem
Ik probeer bij de woningbouw echt
zelf in dat huis „te gaan wonen" En
ik vraag me dan af: Hoe zal ik die
deur laten draaien. Zou ik het fijner
vinden, dat de wasbak daar of daar
zat.
Het aardige van de elementenbouw
is, dat je de elementen op verschil
lende wijzen kunt groeperen, waardoor
je variaties krijgt Als je ook in het
stedebouwkundig plan iets mag doen
en als je variaties in de woningbouw
mag maken, dan kan je hoofdkonstruk-
tie konstant blijven, maar dan kun je
es een uitbouw aan de voor- of ach
terzijde maken, of zodanige voorzie-
m3 voor een gezin met 9 personen.
Door de vriendjes en vriendinnetjes
die daar kwamen kon je het aantal kin
deren verdrievoudigen Het huis was
groot, maar moest bijzonder eenvoudig
te onderhouden zijn. Alle wanden wer
den van schoon metselwerk, alle vloe
ren kregen plavuizen. De plafonds kre
gen houten schrootjes. Om dit alles te
realiseren: een flinke woonkamer, ze
ven flinke slaapkamers, een speelka
mer, een stallingruimte voor 3 auto's
en boten, was een persoonlijke inzet
nodig.
Er lag in de vloer 2 kilometer elek-
triciteitspijp, die op de juiste plaatsen
naar boven moest komen in het schone
metselwerk van de muren. Met de
luchtverwarming moest je er op toe
zien, dat er geen uitblaasrooster werd
aangebracht op de plaats, waar een bed
kwam te staan De begane grondvloer
bevatte 70 m3 beton. Bij de bouw van
zo'n huis heb je het direkt kontakt met
degenen, die gebruik gaan maken van
het huis De opdrachtgever en jijzelf
kunnen de eigen gedachten over het wo
nen en leven in dat huis naar voren
brengen en uitwisselen. Dat mis je inde
woningbouw.
ningen treffen, dat de bewoners dat
later zelf kunnen doen Dat is wat ik
bedoelde met dat heggetje. Stede
bouwkundig kun je pleintjes creeren
door twee woningblokken wat dichter
bij elkaar te zetten
Daar is het plan Gouda een goed
voorbeeld van. Dat kreeg het predikaat
van experimenteel, omdat er inspraak
was voor de toekomstige bewoners
over het totale plan. Daar is bijvoor
beeld uitgekomen, dat sommige men
sen de berging vóór, anderen achter
wilden hebben.
Als architekt moet je dan de war
rige opmerkingen, die sommige men
sen maken, op de juiste wijze kunnen
vertalen. Aan de hand van maquettes
werd alles uitgelegd; de leek is niet
in staat om ten aanzien van de proble
matiek zijn argument af te weten ten
opzichte van het totaal. De mensen
moeten er van tevoren van doordron
gen zijn, dat niet alles kan. De in
spraak moet wel gerealiseerd kunnen
worden. Als bouwers moeten we er
voor zorgen, dat er in die wooncom-
Zie pag. 5
De achterzijde van een prachtige bun
galow aan de Lassuslaan in Bilthoven
De voorgevel van een prachtige bun-
ow aan de Lassuslaan in Bilthoven
