Bouwers in
Leusden (17)
D. Zuiderhoek, de stedebouwkundige van Leusden
FOTO'S:
JANUS VISSER
DOOR ANCO MALI
Leusden. de blokjes bestaan uit .ge
staffeld" geschakelde woningen en lig
gen in cirkelvorm in het terrein
Eigenlijk vind ik, dat we ons veel te
veel verdiepen in bijzaken Het voor
naamste is. de beschutting, het gevoel
van warme intimiteit, het thuis zijn.
Dat moet je tegenwoordig met ge-
kompliceerde middelen bereiken, strij
dend tegen de harde eisen van verkeer,
perfektionistische programma en bouw -
produktie-eisen Ik bedoel, dat er héél
oude Italiaanse en Zuid-Franse stadjes
zijn, die sfeer hebben, die de gezel
ligheid van een gemeenschap kennen.
De huizen zijn uiterst eenvoudig De
interieurs zijn haast leeg, maar er is
altijd wel een rand om op te zitten of te
liggen, en er is een perfekte open
haard om je te warmen, dan heb je al
genoeg voor een goede vorm van wo
nen.
NOSTALGIE
NAAR DE SALON
Misschien zit bij ons daar het ver
schil in, dat in de 19e eeuwse arbei
dersbevolking een hang naar het salon
netje van de patriciërshuizen aan de dag
trad met pluche en glans met kristal
len kroonluchters enz Die zucht naar
..pompe", naar pronk, was natuurlijk
alleen maar de verwezenlijking in pa
leisachtige huizen en tot stand ge
bracht door echte kunstenaars.
ELLENDE DER
PLAGGENHUTTEN
Als u denkt aan de Drentse plaggen
hutten, die dan zó nauw met de aarde
verbonden zijn, dat ze er één mee
zijn gebleven: daar sliepen het gezin en
de hannekemaaiers in droeve ellende
De distribuerende magazijnmeester
had in zijn speciaal gecontrueerde
transport-kooi allerlei schapjes voor
strippen, sloten, deurknoppen enzo
voorts. Hij overzag daarmee de vol
ledigheid van zijn vracht. Hij transpor
teerde twee maal per dag nauwkeurig
op tijd zijn laad-kooi naar een volgend
huis.
ALLES GERICHT OP
DE PRODUKTIE
Je kunt het hele bouwen zo uitsplit
sen in werkzaamheden waarvan je weet
dat iedereen het binnen een bepaalde
tijd kan doen Van Gent bereikte daar
mede een hoogst menselijk klimaat op
zijn bouwwerk Het leidde tot zéér
rationele arbeid en tot zeer rationele
woningvormen, met een minimum aan
wanden, deuren of ingewikkeld timmer
werk. Op zichzelf was dat uiteraard
knap. Maar er ontstonden dientenge
volge hele rechte woonblokken en kaars
rechte flats Alles was gericht op de
produktie.
HET RATIONALISME
Het woord rationalisatie" wekt bij
een letterkundig ingesteld mens al
achterdocht, wanneer het gaat om het
stichten van een woonatmosfeer We
probeerden met zo min mogelijk moeite
te bouwen, met zo weinig mogelijk geld
en met tot het minimum beperkte han
delingen Ook de bouwvorm, de archi-
tektuur was bewust rationeel gercht
op de produktie. We voelen nu, dat
er eigenlijk iets anders moet gebeu
ren. Dezelfde aannemers vragen nu
..Zoudt u daar iets aan kunnen doen?"
Ze beseffen dat er factoren vergeten
zijn, dat er sprake is van een ver
schraling van een gebrek. Gebrek aan
woonsfeer in de straten. Ze zijn het
spoor bijster. We moesten terug abovo
terug. Maar hoe begin je opnieuw met
het bouwproces?
,,DE LAPPENDEKEN"
In de stedebouw van Leusden hebben
we opzettelijk de kans gegeven aan de
lappendeken". Dat is een kolderieke
term voor de gekozen wijze van groe
peren. In de vroegere stadsplannen
vonden we het al erg duidelijk, wanneer
het aderstelsel als een boom met tak
ken, naar de wijk, de buurt, het blok
en de woning verdunde. Helemaal,
stam, takken en twijgen. Hoe dichter je
bij het huis komt, hoe kleiner de weg.
Die vertakking is héél beeldend Je
moet echter van wijk tot wijk en van
buurt tot buurt kunnen komen. Dat
leidde tot diffuus verkeer en hinder
lijke verkeersbewegingen in de buurten.
KWADRAATVORM
We hebben in Leusden kwadraatvor-
1
LEUSDER KRANT
Ook iD deze carrévormige wo-
ninggroepering is geprobeerd een
aan- en afvoerkant en een groe
ne,,leef"-kant voor de woningen
te doen ontstaan. De „carports"
zijn met heestergroepen ver
zacht. De blokvormen zijn nog
wel hard en recht, maar het
„innestelen" van de huizen in het
milieu begint te slagen. De toe
treding van daglicht in de
zolderruimten is nog onverzorgd
van vormgeving.
architekten geweest die onuitputtelijk
de overgangen van buitenruimten naar
woonvertrekken vorm geven. Daar
stapte je van plaatsjes met keien op na
tuursteen. Dan pas stap je op hout, en
dan was je pas aan de zacht gestof
feerde ruimten toe.
HET FABRIEKSMATIGE
CREËERT: EENZAAMHEID
„Dat fabrieksmatige, dat van die
ellenlange en hoge huizen met dezelf
de ramen en deuren, dat moeten we
kwijt. De mens kan zijn eigen woning
LEES VERDER OP PAGINA 9
„WIJ STAAN OP EEN KEERPUNT
IN DE BOUWKUNST'
!*o gesprek met architekt D. Zui-
ïroek te Baarn, de ontwerper-
frbouwkundige, die het huidige
liden rijn vorm gaf. In zijn fantasie-
brein is het nieuwe Leusden ont-
u. Het nieuwe Leusden, waarover
meningen uiteenlopen, waarvan de
tegt: ,,Ik vind het een fijne plek
te wonen", ,,Ik vind de groen-
hening uitzonderlijk in Leusden",
rfusden-Zuid: dat is voor mij nou
®aal goed". En waarvan de ander
„Leusden is verknold. Men heeft
lansen gemist", „Men loopt ach-
bl) de landelijke ontwikkeling: het
Een luchtfoto van de wijk
Rozendal in Leusden-centrum.
Toto Slagboom Peters uit
leente-archief Leusden).
milieubewustzijn is in Leusden te laat
tot stand gekomen."
Wat zegt architekt Zuiderhoek hier nu
zelf van? Ik leg hem de vraag voor.
„Vindt u, dat de architektuur, en ik
doel daarbij speciaal op de woningbouw,
op het ogenblik op de goede weg is?"
VOORTDURENDE
EVOLUERING
Architektuur. Tja, de formulering
van een antwoord is haast niet bondig
te geven. Er zitten zó veel kanten aan
het bouwen. Er zijn zó veel facetten
aan het leven en de maatschappij, die
je beïnvloeden Als architekt en als
stedebouwkundige, evolueer je voortdu
rend
DE NIEUWE
ZAKELIJKHEID
De nieuwe zakelijkheid, om een voor
beeld te noemen, heeft tijdens mijn
leven gebloeid. Allerlei stromingen
hebben aan mijn leven, aan mijnarchi-
tektonische ontwikkeling enige be
ïnvloeding gegeven.
„EEN MENS WIL ZICH
IN-NESTELEN"
Op het ogenblik vind ik dan ook dat
ik op de wijze, waarop ik begonnen
ben, moet terugkomen Het bitse van
een nog zo goed geproportioneerd maar
stijf en recht huizenblok is niet het
in-te-nestelen. Desnoods met het ro
mantische middel van het huis met het
dak op de grond. Iets daarvan begon
eigenlijk al bij de Eurowoningen in
op de lemen vloer, maar voor de mini
atuur-raampjes schenen salongordij-
nen te hangen, kanten vitrages door
middel van opgeplakt, uitgeknipt kran
tenpapier Ik vond dat een dramatisch
gezicht. Die vale ellende, en niettemin
dat smachten naar kanten opschik.
WE STAAN OP
EEN KEERPUNT IN
DE BOUWKUNST
„Bent u van mening, dat we met de
bouwkunst aan een nieuwe periode, aan
nieuwe of hernieuwde opvattingen toe
zijn?"
„We staan op een keerpunt in de hele
bouwwereld. In de oorlog stond de bouw
stil. Na de oorlog kwam de bevol
kingsexplosie Een fantastische wo-
ningproduktieschema moest worden
opgezet om de grote achterstanden in
te halen. Veel bedrijven gingen na de
oorlog op een schaal bouwen die ze
vroeger niet hadden gekund en niet voor
mogelijk hadden gehouden. Er ontston
den economische instituten, die zich
op het ineen knutselen van produktie
systemen gingen toeleggen, maar voor
lopig allemaal nog te geïmproviseerd.
De produktie rationaliseren, de bouw
fabriekmatig maken was een moeizaam
proces Steeds omvangrijker studies
en systemei werden uitgedacht, om het
echt industrieel tot stand brengen van
huizen te bereiken. We streefden naar
een soort lopende band werk als van
b.v de autofabriek. Wij als architek
ten hadden dit moeten weigeren, maar
we lieten ons door de woningnood
opjagen".
„De vergelijking schijnt in dearchi-
tektenwerelc aan te slaan, denk ik,
want ik hoor hem al voor de zoveel
ste keer Meestal wordt er dan aan
toegevoegd: .Maar een auto gooi je na
vijf jaar op de schroothoop, en met die
huizen blijf je opgescheept zitten".
„Van dezelde Van Gent die de Euro-
woningen boiwde, kan ik u vertellen,
dat hij een zeer hoge vorm van werk-
systematiserng bereikte, door een in
zijn bureau jerfect gepland tempo van
twee huizen Der dag, dat wil zeggen,
tien stuks in de week. Niemand op dat
werk holde Ieder wist: „Ik moet
vandaag die aepaalde detailarbeid in
twee woningei afbouwen De afmon
terende timmerman, loodgieter of elek
tricien hadden een zodanig programma
per woning dit ze dat zonder dwaze
tempo opvoer hg in een halve-dag-tijd
klaar konden naken, 's Middags zit hij
al weer in eei ander huis dan 's mor
gens
men gekozen door bundelwegen omringd
zodat er tenminste binnen de kwadra
ten zo weinig mogelijk verkeersbewe
ging ontstaat Dit diffuse verkeer moet
tot het minimum beperkt worden. Je
gaat alleen de wijk in, wanneer je daar
persé moet wezen Het hoofdstramien
verdeelt het woongebied in nogal grote
elementen
De kwadraatvorm levert dan lange
rechte weggedeelten op en de mensen
kunnen daar harder rijden Het diffuse
verkeer is verwijderd uit die vakken,
dat is inderdaad gelukt.
Het betekent ook dat je door het dorp
gaande, de bebouwing niet in volgorde
kunt overzien De complexen zijn bijeen
gebracht en door wegen gescheiden
waardoor de „lappendeken" gevormd
wordt.
PLANOLOGIE EN SIEDLUNG
ARCHITEKTEN
Dertig jaar geleden zei een Neder
landse professor. „Ach, jullie met dat
woord stedebouw Dat is een verkeerde
term, beter is te spreken van plano
logie, voor de indeling van het gehele
gebied en van „Siedlung architekten,
die de wijken componeren". Toen ik in
Amersfoort stadsarchitekt was, moest
ik behalve de woning-groepering der
wijken ook het stadsplan maken. Maar
mijn stijl ligt toch eigenlijk meer in het
uitwerken van een complex
DE ARCHITEKT BRENGT
DE MENS IN HET HUIS
EN MOET HEM
DAAROP VOORBEREIDEN
Het is dus allemaal arcnitektuur,
zoals die smal en breed, hoog en laag,
open licht en donker in volgorde tot
verrassingen brengen. Een bomendak
op een plein maken. Zien hoe je aan
loopt bij een hoog gebouw. Een lichte
zaal moet worden „voorbereid" de toe
gang te geven via donkerder gekleurde
voorportalen Een beeld, daar loop je
omheen. De architekt brengt zijn be
schouwer dóór het gebouw viaeen
doordachte volgorde van ruimten. Het
Raadhuis van Stockholm b.v daar moet
je in de toren binnengaan en van ruwe
steen via gladdere en gepolijste vloeren
tot de tapijten komen. Strikt genomen
is dat een overeenkomstige bezigheid
als de volgorde bepalen van de ruimten
in stedebouwkundige composities
Het plan Alandsbeek lijkt mij het
verst te komen. Het gebied is nog in
de zin van het stichten van een woon-
milieu niet op orde Die bouwerij kun
je niet beoordelen tot de wegendekens
klaar zijn, en de open stukken grond
met heesters zijn aangeplant. De hui
zenblokken moeten zich a h w nestelen
tussen de heesters en bomen, er haast
in wegduiken.
SAMENGAAN VAN TUIN
EN BINNENRUIMTE
Er zijn vooral bij onze oosterburen
In Alandsbeek is de starre
blokvorm overwonnen. Ook hier
wordt de aan- en afvoer aan
één zijde afgedaan zodat de tuin
kant zo vrij mogelijk wordt. De
bewoner nadert zijn huis straks
door een samenvlechting van
bouwsel en groen De schoor
steenbeëindigingen en de post
bussen op paaltjes verstoren de
kennelijke poging tot gaafheid en
gaan gebukt onder de desbetref
fende voorschriften.
