Waardevol natuurgebied
herbergt verschillende
zeldzame planten
Invoegstrook Arnhemseweg is reglementair
verwijderd
Artesische bronnen
WOORDVOERDER RIJKSWATERSTAAT:
MODEL B
MODEL A
DONDERDAG 28 NOVEMBER 1974
LEUSDER KRANT
DE SCHOOLSTEEGBOSJES
Interessant in de deelnota is het
hoofdstuk Schoolsteegbosjes", waarin
uitgebreid wordt ingegaan op de waar
de, de inventarisatie, betekenis, flora,
fauna en geschiedenis. Over de geschie
denis van de Schoolsteegbosjes lezen
we het volgende
,,De aanduiding Schoolsteegbosjes
voor het complex bossen en weilan
den tussen de Hamersveldseweg en het
Valleikanaal is van recente datum en
ontleend aan de enige semi-verharde
weg in het gebied. Bij de huidige eige
naresse. de Stichting De Boom, zijn de
bosjes bekend onder de naam Zwanen
burg en Wildenburg voor respectieve
lijk het noordelijke en het zuidelijke
complex. Rond 1900 werden deze bos
sen door de fam De Beaufort ver
worven en toegevoegd aan het huidige
landgoed De Boom.
In een overzicht van de ontwikkeling
van grondprijzen wordt voor Zwanen
burg reeds een acte uit 1668 genoemd,
terwijl van Wildenburg de gegevens
uit 1710 dateren Op een lijst van huis
namen in de gemeente Leusden uit
1766 komen beide namen eveneens
voor
Bovendien staat vast, dat de naam
Zwanenburg tussen 1650 en 1700 aan
een erf (lees bezitting) is gegeven, dat
voordien Gansewey heette. De Amster
dammer C W Couper kocht in 1669
een ..Seecker Erff gelegen op Hamers-
feit onder den gerechte van Luysden,
competerende de heer Schulz, Burge
meester der Stadt Amersfoort".
Reeds in die dagen wordt op Ganse
wey van vier morgen bebossing gewag
gemaakt, terwijl op een kaart uit 1669
gesproken wordt van zgn. ,,Dycke bos-
schen".
Dit was mogelijk een bos waaruit
griend- en rijshout voor waterwerken
betrokken werd, en heeft slechts be
trekking op het noord-westelijk deel
van de huidige eigendommen van De
Boom.
Uit die naspeuringen blijkt hoe al
thans een deel van de Ssb gedurende
enige honderden jaren grootgrondbe
zit is geweest en hoe op één perceel
ook in 1669 al bos aanwezig was.
De eerste topografische kaart van 1847
geeft een bosbeeld dat veel overeen
komst vertoont met de huidige situa
tie, zodat de boscomplexen in ieder ge
val 125 jaar oud zijn
5 Verder over de Schoolsteegbosjes
in dit rapport het volgende
KWANTITEIT, KWALITEIT,
GEVOELIGHEID, BEHEER
EN DUURZAAMHEID
,,De totale oppervlakte van het com
plex bedraagt 80 ha, waarvan ca. 32 ha.
als bos en het overige als weiland, erf,
weg en waterloop in gebruik is Het
bosgedeelte is nagenoeg geheel hak-
houtbos van eik, es en els, dwz
dat het boombestand bestaat uit op
stobben gegroeide uitlopers. Plaatse
lijk komen vooral op hogere delen eni
ge fraaie solitairen van eik voor, als
mede een laan van zware beuken.
Een deel van de laagst gelegen hak
houtbosjes zijn ca 15 jaar geleden met
populier doorgeplant waarvan plaatse
lijk nog enige exemplaren worden aan
getroffen Hakhoutbossen zijn typisch
gebruiksbossen Eens per 7 tot 10
jaar wordt/werd het bos geveld en
vooral als brand- en boerengenefhout
gebruikt.
Ten tijde van de grote Zuiderzeewer
ken zou volgens overlevering het mate
riaal (in een jonger stadium geveld)
gebruikt zijn als Gelders rijshout.
De oorsprong van deze vorm van
bosbouw moet enerzijds in verband
worden gebracht met de hoge grond
waterstanden en anderzijds met de
economische betekenis van brand- en
boerengeriefhout
Immers, gronden met hoge grond
waterstanden zijn niet geschikt voor
grasland maar kunnen ook geen zwaar
bos voortbrengen (omwaaien van
zwaardere bomen).
Het boerenbedrijf, maar ook de wa
terbouwkundige werken hadden nage
noeg geen ander dan inlands loofhout
tot hun beschikking voor het maken
van bouwwerken, afrasteringen en be
schoeiingen. Gevoegd bij het feit, dat
het hakken van dit hout het beste in
de wintermaanden kon geschieden en
er juist dan een grotere werkeloosheid
bestond, maakte dat het hakhout in de
boerensamenleving van weleer een be
langrijke plaats innam.
De hedendaagse betekenis moet naast
die van houtproducent vooral ook gezien
worden in de jacht. Een aaneengeslo
ten complex van bossen en weilanden
en een grote mate van rust maken het
tot een gewild jachtterrein
Zoals met zoveel regelmatig weerke
rende handelingen in natuurlijke mi
lieus: het stilzetten of veranderen van
die regelmaat geeft reacties in het
milieu dat dan vaak als ongewenst
beschouwd wordt.
Het niet meer periodiek vellen van
het hakhoutbos doet de „bomen" al
snel te zwaar worden en omwaaien is
het gevolg. Grote (vooral de lage) de
len van de Schoolsteegbosjes zouden
bij achterwege blijven van genoemde
maatregelen vervallen tot „ruigtebos
sen" waar op den duur vooral de wilg
zich in struikvorm zou vestigen. In
deze jaren durende natuurlijke her
vorming zou recreatiedruk ernstige ge
volgen kunnen hebben voor het voortbe
staan van de boscomplexen (speel
plaats, brand, vertrappen van jonge
vegetatie, vuilstorten, storingsvegeta
tie etc.)
Bij het willen laten voortbestaan van
het huidige bostype is derhalve een
beheersvorm als die van de hakhout
methode de enige oplossing. Wordt in
deze beheersvorm bovendien regelma
tig gezorgd voor het vernieuwen van
uitgeleefde stobben, dan is de duur
zaamheid van dit bos groot. Een ander
aspekt dat hier nauw verband mee houdt,
is de hoogte van het grondwater in de
bosgebieden. Door hun relatief lage
ligging t.o.v. de directe omgeving is in
het verleden besloten deze percelen
te bebossen, want waar bouw- en zelfs
weiland geen opbrengsten meer gaven
kon bos nog zeer wel rendabel zijn.
In hoeverre de eigendomssituatie
(grootgrondbezit/jacht) daartoe mede
heeft bijgedragen, valt niet precies te
zeggen. Zeker is dat in perioden van
toenemende ontginning 1930/1965) het
bos bij landgoederen veiliger was dan bij
de boer.
INVLOED VAN HEDENDAAGSE
EXTERNE FACTOREN
Bos is aanvankelijk een productie
vorm zoals weide- en bouwland. De
tijd tussen aanleg en oogsten van het
gewas is evenwel veel groter dan die
in de landbouw.
Dat heeft enerzijds tot gevolg, dat
op het moment van oogsten de waarde
wel eens laag of zelfs nihil kan zijn,
terwijl dit anderzijds betekent, dat
de meest gunstige marktpositie kan
worden afgewacht, omdat het moment
van velling niet absoluut is Voor de
bosvorm hakhout (eiken-, elzen, essen-)
zoals op schoolsteegbosjes voorkomt,
is de markt na de tweede wereldoorlog
zinderogen minder geworden en rond
1960 tot een absoluut nul-punt gedaald,
met als gevolg dat het zo noodzakelijke
onderhoud achterwege bleef.
De laatste twee a drie jaar is hierin
evenwel een kentering gekomen door de
toegenomen vraag naar hout (voor hard
board, spaanplaat en karton).
Dit wordt soms als desastreus voor
het bosbezit voorgesteld, veel wordt
immers gekapt. In het algemeen bete
kent dit evenwel dat het hebben van bos
en bomen financieel weer aantrekkelij
ker wordt en de verzorging/verpleging
van bestaande loofhoutbossen weer in
tensiever ter hand genomen wordt.
GRONDWATERSTAND
Zoals in het voorgaande al is gezegd,
speelt het hoge grondwater in de ge
schiedenis van de Schoolsteegbosjes een
Onder het landijs dat ook de
Gelderse Vallei bedekte, is een
grondmorene gevormd die mo
menteel als keileem in de diepe
re ondergrond (20-50 m) wordt
aangetroffen. Deze keileem
vormt een ondoorlatende laag,
terwijl het zich onder de laag
bevindende water onder druk
staat van gebieden met een ho
gere waterstand. Bij het door
boren van de keileem blijkt op
sommige plaatsen in de vallei
de druk op het water zo groot te
zijn, dat het water spontaan tot
boven het maaiveld uitstijgt. Men
noemt dit een artesische bron.
In het onderzoeksgebied komen
een twintigtal van deze bronnen
voor, die deels spontaan tot aan
het maaiveld komen en voor een
ander deel door een handpomp
over de laatste meters moe
ten worden geholpen.
Het water is van onverdachte
kwaliteit omdat het gescheiden
is van grondwater dat via bet op
pervlaktewater verrijkt of ver
vuild zou kunnen zijn, maar is
wel zuurstofarm.
mogelyfcs grens. bestcmmings-
plan tweede, fa se
bufferzone van min «oo rn
breed
n'ui igang
intensieve
r eer eat ie
eitönaie ve
Recreatie
mogotyke grens bestemmings
plan tweede fase
intensieve
recreo tie
extensieve
recreatie
belangrijke rol. In de laatste decennia
is de grondwaterstand van de Gelderse
Vallei aanzienlijk verlaagd, terwijl mo
menteel door toedoen van de ruilverka
veling een verdere detailontwatering
plaats vindt. In de toekomst zal als
gevolg van de bebouwing van Leusden
in de tweede fase het grondwater in
dit gebied nog weer eens aanzienlijk
verlaagd worden. Vooral wanneer deze
verlagingen abrupt gebeuren en defini
tief zijn kunnen de gevolgen voor bijv.
de Schoolsteegbosjes beduidend zijn.
Het is vooral de kruidenvegetatie die
vrij snel en zichtbaar reageert op een
dergelijke verandering. Maar ook inde
groei van het bos kan een duidelijke
terugslag komen, terwijl veranderingen
in de fauna niet uit kunnen blijven.
De „natuurwaarden" dalen c.q gaan
verloren
Naast deze nadelen moet evenwel
direct gedacht worden aan de mogelijk
heid van hakhoutbos om te vormen
in een bos met een langere omloop,
omdat door een betere ontwatering
omschreven worden als weiland, erf en
extensieve houtteelt met jacht. Het
bos is enigermate voor het publiek
ontstoten Uit overwegingen van jacht
wordt het recreatiebezoek niet gesti
muleerd Van de bosbijdrageregeling
(groene schildjes) wordt geen gebruik
gemaakt. Het is wel gerangschikt onder
de NSW en derhalve op vertoon van wan-
delkaarten toegankelijk.
Potentiële mogelijkheden voor ander
gebruik van de grond zijn in de vol
gende groepen samen te vatten
1 woonbebouwing
2 sport- en recreatieaccommodatie
3. stads- en/of wijkpark (intensief)
4 wandel/natuurgebied (extensief)
Sub 1
Er zijn verschillende redenen te noe -
men waarom het wonen in het bos
of bosrijke omgeving in den lande voor
velen een grote aantrekkelijkheid heeft
Vooral in het verleden is het bouwen
gericht geweest op onder meer het
voorzien in deze behoefte. Het bos is
voor de mens synoniem met rust, ruim
te, groen en „natuur"
Geconstateerd kan worden dat met de
vestiging van woonbebouwing in het bos
of in de directe omgeving ervan een
de mogelijkheid tot aanleg van andere
bosvormen binnen het bereik komen.
Uit recreatief-ontsluitingstechnisch--
oogpunt bezien is verlaging van het
grondwater ook een voordeel te noe
men. De toegankelijkheid wordt verbe
terd De recreatieve gebruikswaarde
stijgt.
Waar bezwaren bestaan tegen een
toenemende betredirg en/of verliezen
van belangrijke vegetaties, terwijl voch
tige hakhout opstanden zeldzamer wor
den, kan worden overwogen het water
peil kunstmatig hoog te houden door het
aanbrengen van stuwen. Een en ander
dient evenwel in het grotere verband
van de huidige en toekomstige ontwa
tering te worden bezien.
POTENTIELE MOGELIJK
HEDEN VOOR ANDER GEBRUIK
VAN DE GROND
Het huidige gebruik van de grond
in het Schoolsteegbosjes-complex kan
duidelijke tendens aanwezig is van af
braak van datgene wat men zocht.
De woonwijk in het bos geeft nog een
magere afspiegeling van de „natuur-
wanden" en heeft het in zich deze
waarden eerder af dan toe te doen ne
men. Het bestemmen tot woongebied
van een complex als de Schoolsteeg
bosjes is derhalve ongewenst.
Sub 2
Bij het vestigen van sport- en recre
atieaccommodaties wordt in dit verband
bedoeld het veranderen van b.v. weilan
den in speel- en sportvelden, het tra
ceren van ruiterpaden entrimparcour-
sen in de bossen. Bedacht moet wor
den, dat deze accommodaties niet uit
sluitend gesitueerd mogen wordendaar
waar toevallig de ruimte voorhanden
is. Allereerst is de behoefte aan deze
voorzieningen duidelijk gerelateerd aan
het aantal inwoners. Daarnaast rijst de
vraag of en in welke mate die voor
zieningen reeds elders in de nabij
heid gerealiseerd of gepland zijn. Mocht
vervolgens blijken, dat de nog benodigde
accommodatie binnen het Schoolsteeg-
bosjes-complex goed t.o.v. de wijk ge
situeerd zou zijn. dan moet worden
afgewogen wat daardoor het verlies aan
landschaps- of natuurwaarden zou zijn.
Bij het situeren van accommodaties
in het bos zijn het vooral de rusten bo
demvegetatie die verloren dreigen te
gaan. Veel hangt evehwel af vandema-
"tè' waarin en de wijze waarop e.e.a.
"totstandkomt. n 1
Sub 3
Bij inrichting tot stads- en/of wijk
park wordt het gebied voor een inten
sieve betreding geschikt gemaakt. De
ontsluiting zal veel intensiever moeten
zijn en op meerdere plaatsen aanslui
ting moeten vinden bij het wegenpatroon
van de aangrenzende woonwijk. Om tot
een voor dit doel redelijke capaciteit
te geraken zouden de meest besloten
weilanden tot lig- en speelweiden omge
vormd moeten worden.
In het grote open weidegebied zou
d.m.v. beplantingen een schaalverklei
ning tot stand moeten komen. Bestaan
de bebouwingen zouden een functie als
kinderboerderij en/of manege kunnen
krijgen. Over het gebied verspreid
kunnen voorzieningen voor de recrea
tiesport worden aangelegd Voor de ove
rige niet bosachtige gebieden is eniger
lei vorm van landbouw waarschijnlijk
de aantrekkelijkste en te/ens goedkoops
te beheersvorm. Van de beschreven na
tuurlijke rijkdom zal veel verloren gaan.
Sub 4
Onder wandel- en natuurgebied wordt
verstaan het gebied uit le breiden met
een eenvoudig padensysteem. Hierbij
treden de minste verlieien aan waar-
Schoolsteegbosjes
den op en zullen de investeringen voor
aanleg en beheer het laagst zijn.
Belangrijk aspect bij een bescheiden
gebruik van de Schoolsteegbosjes is,
dat te allen tijde nog nadere bestem
mingen en gebruiken op de Schoolsteeg
bosjes gronden kunnen worden gelegd.
Hierbij dient de nodige zorgvuldigheid
te worden betracht.
KEUZESCHEMA
De Schoolsteegbosjes zijn te gebrui
ken voor:
1. Woonbebouwing
Nadeel: natuurgebied gaat verloren
2. Sport- en recreatieaccommodatie
Nadeel: natuurgebied gaat verloren
3. Wijkpark (intensief gebruik)
nadeel, natuurgebied gaat 9edeeltelijk
verloren
Voordeel voorziet in een reële behoefte
van bewoners van Leusden
4. Wandel- en natuurgebied (extensief
gebruik)
voordeel: 1 huidige waarden blijven
bestaan, 2. voorziet in reële behoefte
van bewoners van Leusden.
KOSTEN VAN EIGENDOM-
EN BEHEER
Met betrekking tot de kosten van ei
gendom en beheer bestaan de volgende
mogelijkheden:
1. Huidige toestand continueren
nadeel: 1. geen of geringe mogelijk
heden tot relatief gebruik; 2. mogelijk
heid tot aantasting van landschap en/of
milieu
Voordeel: geen kosten
2. Aankoop door gemeente
Nadeel: Hoge kosten t.w. de landbouw
kundige c.q. bos bouwkundige waarde,
de kosten van inrichting en beheer.
Voordeel De betekenis als wandel
en natuurgebied kan worden besten
digd en zelfs vergroot. Verbetering
van het woonklimaat in Leusden.
AANKOOP DOOR NATUUR
BESCHERMINGSINSTANTIES
Nadeel. Alleen natuurgebieden(bos-
sen) worden aangekocht. Geen of gerin
ge invloed op het gebruik als wandel
gebied (het gebied wordt wel vrij toe
gankelijk en redelijk ontsloten) De aan
koopprijzen zijn over 't algemeen niet
hoog. Het valt daarom te betwijfelen
of het in alle gevallen reëel is te ver
onderstellen dat eigenaren hun gronden
willen verkopen aan een natuurbescher
mingsinstantie.
Voordeel- Deskundig behartigen van de
aanwezige waarden. CRM subsidieert
geheel of gedeeltelijk. Provincie en ge
meenten kunnen eveneens bijdragen
MENGVORMEN VAN 1, 2 EN 3
Voordelen: Mogelijkheden tot goed
koop beheer (oude eigenaar) Mogelijk
heden tot deskundig beheer (SBB of
HUL) Optimale gebruiksmogelijkheid
voor bewoners van Leusden. De laagste
kosten.
AANBEVELINGEN VOOR DE
GRENS BESTEMMINGSPLAN
TWEEDE FASE
Uit het voorgaande moge blijken, dat
een diepe ontwatering, als noodzakelijk
is voor een woonbebouwing ten noor
den van de Schoolsteegbosjes, voor dit
complex desastreuze gevolgen zal heb
ben als geen specifieke maatregelen
genomen worden.
Een dergelijke maatregel is de noorde
lijke grenssloot van de Schoolsteegbos
jes een hoog mogelijk waterpeil geven,
terwijl ca. 100 meter noorderlijker de
volgende kavelsloot het grondwaterpeil
van de woonwijk heeft. In de ontwate
ringsplan Heiligenbergerbeek dienen
voorzieningen te worden getroffen die dit
verschil in waterpeil mogelijk maken.
De bedoelde 100m zone dient vrij van
stedelijke invloed te blijven.
Aan de westzijde van het complex
(Hamersveldseweg) is de te verwachten
stedelijke druk het grootst.
Een bufferzone tussen dit stedelijk
milieu en de Schoolsteegbosjes in de
vorm van een intensiever gebruikt
wandel- en recreatiegebied is te pre
fereren. De Schoolsteeg bosjes zelf kun
nen extensief ontsloten worden met
één in/uitgang aan de Hamersveldse
zijde en één aan de zijde van het
Valleikanaal,
De bebouwing (inclusief wegen) zal
derhalve de grens van minimaal 100 m
ten noorden van de Schoolsteegbosjes
niet mogen verschijnen Aan de oost
zijde van de Hamersveldseweh kan t.b.v.
het genoemde intensieve wandel- en re-
creatiegebruik, de grens maximaal 400
m evenwijdig aan de Hamersveldseweg
worden getrokken.
Bij een andere keuze dan de voor
gaande, wat mogelijk wordt wanneer
prioriteiten en hoogten van waarden ver
schuiven, kan voor een model gekozen
worden met zelfs stedelijke bebouwi
in de Schoolsteegbosjes. Het zöner
van het gebruik zou dan volgens mo
2 kunnen verlopen
KONKLUSIES EXCURSIERAP
PORTEN STAATSBOSBEHEi
Het excursie-rapport van het Staat
bosbeheer ten aanzien van de Schw
steegbosjes spreekt zo duidelijke hi
dat we volstaan met de inhoud vao
konklusies letterlijk te citeren!
Beoordelen we de waarde van de
natuurterreinen en gaan we een verg
lijking aan met overeenkomstige gebi
den in de omgeving van deze terre
nen en maken we een vergelijking ie
overeenkomstige gebieden in de i
vincie Utrecht, dan kan worden opg
merkt, dat we hebben te maken mete
rijk terrein. Inventarisaties toood
aan, dat het gebied rijk is aan hoge
planten; er werden 156 soorten get
teerd, waaronder verscheidene zeldi
me.
Het aantal waargenomen broedvog;
soorten bedraagt 35. Aan zoogdier
werden waargenomen: Ree, Haas.Bc
muis. Bosspitmuis, Egel, Hermeli
Wezel en Eekhoorn.
Aan Amfibiën leven er: Bruine b
ker, Gewone pad en Kleine Watert
mander.
Voor de oppervlakte zijn de natci
terreinen rijk gedifferentieerd en b«
ten een goed ontwikkelde flora en b
na. Het gebied vormt bovendien e
fraai element in het landschap. Id
bosjes heerst veelal een optimale o
tuurlijke rijkdom. Een verhoging vao
grondwaterstand zou gunstig zijn vo
de natuurlijke rijkdom.
Ongetwijfeld is de rusteen van deb
langrijkste factoren, die de natuurlij
rijkdom, en speciaal de vogelrijkd]
en rijkdom aan zoogdieren, bevorde
heeft. Onder de broedvogels bevü
zich een relatief groot aantal min
meer bijzondere soorten.
Het voorkomen van zeldzame plant
ter plaatse zijn aanwijzers van zeldi
me milieu omstandigheden. Het is mai
schappelijk onverantwoord om vani
laatste restanten natuurgebied, als de
zijn, nog iets verloren te laten gaa
waardoor we de potentiële mogelijk
den tot herstel voorgoed verloren zot
den laten gaan"aldus Staatsbosbehee
LEUSDEN - Een woord'oerder van
Rijkswaterstaat te Utrech deelde ons
op ons verzoek omtrent let weghalen
van de invoegstrook op deArnhemse-
weg vanaf de Maanweg, hit volgende
mee:
Een voorschrift van rum 6 jaar
geleden bepaald, dat invoegjtroken al
leen daar mogen worden aangebracht,
waar snelwegen zijn met continuerende
vluchtstroken.
Een weg. een secondare als de
Arnhemseweg, waar maxinaal 70 ki
lometer per uur mag wordin gereden,
mag niet voorzien worden of zijn van
een invoegstrook uit veiligieidsover-
wegingen
De invoegstrook op een dergelijke
weg is namelijk gevaarlijld Als men
op deze invoegstrook rijdt en men
kan niet invoegen, dan hesft men al
een bepaalde snelheid. Er is geen
vluchtstrook, waarop men door kan
rijden Komt er een auto 4ak achter
de eerste auto aan, dan levert het
groot gevaar op. De eerst' auto kan
niet verder, en moet plotsiling rem
men en tot stilstand komen
Op de Maanweg kan men nu rustig
blijven staan, en men ka; zich in
voegen op de Arnhemsewei1, wanneer
het verkeer dit toelaat Men heeft
vanaf de Maanweg ook een veel beter
overzicht over de gehele verkeers
situatie.
Invoegstroken worden snelwegen ge
maakt. waar men eventueel op de
vluchtstrook kan doorrijden, wanneer
men niet kan invoegen.
De strook op de Arnhemseweg is
derhalve door Rijkswaterstaat verwij
derd en de gemeente-architekt van
Leusden, de heer Roggekamp, is val
de redenen op de hoogte gesteld
