onterecht in een verpleeg-tehuis"
DRS.
BèRE miesem, psycholoog: „Soms zitten bejaarden
Werken aan een optimaal
contact tussen patiënten
en personeel noodzakelijk
OONDtRDAG
I
13 FBBRUAR1 1975
LEUSDER KRANT
leusden - Eigenlijk toevallig
begon ik mij in te zetten voor oude
mensen, die dichtbij de dood leefden,
die daarbij ook nog voor „dement"
terden versleten. Wat ik nog dagelijks
hen leer, valt nauwelijks te be
schrijven".
Al voor de kerstvakantie had ik een
gesprek met drs. Bère Miesen, kli
nisch psycholoog, maar door omstan
digheden kom ik er pas toe dit gesprek
Dit te werken, nu ik met een buiten
landse griep aan bed ben gekluisterd.
Een bijzonder mens, deze Bére Mie
sen Boeiend en wonderlijk. Iemand
mee bevriend te zijn. Een kunste
naar.
Zijn vader trouwde in 1945 een Oe-
iraiense vrouw, die hij in een „Lager"
Duitsland had leren kennen. Bère
werd in 1946 geboren.
Na het gymnasium te hebben gevolgd
130 het toenmalige klein-seminarie
lolduc te Kerkrade („Een geweldige
ijd: van je elfde jaar af de mogelijk-
leid hebben om los van het ouderlijk
oiljeu aan jezelf te werken".) ging hij
d 1964 psychologie studeren aan de
[Diversiteit van Nijmegen.
STUDIETIJD
„Ik heb die studie in vijfenhalf
aar afgemaakt. Dat vinden ze vlot.
laar naar mijn gevoel heb ik toen
lies gedaan behalve hard studeren.
6 heb toen veel gedichten geschre-
ven Dat kan ik nu nog niet laten.
Net als Ries (Ries Kleijnen, de gra-
fika, is zijn vrouw) eigenlijk. Zij moet
ook altijd kleuretsen blijven maken.
Net zit helemaal in je. Er is iets wat
je daartoe drijft, of je wil of niet.
Toen zijn er wat gedichtenbundels
Itgekomen. Ik draaide mee met een
Iterair tijdschrift, dat het nog rede-
Ijk lang heeft uitgehouden. Ik heb een
gehad, waarin ik vaak overal in
land mijn gedichten voorlas. De
RV heeft toen ook een half uur
èrs in het gehoor" aan mijngedich-
gewijd. Ik' heb zelfs twee dag-
wiogen voor de VPRO gedaan, moet
nagaan! Héél wat ervaringen, waar
Sè van leert. Fijne dingen, maar ook
eleurstellingen: ze mochten er alle-
aal wel zijn. Ik werd er wijzer van,
enselijker".
Uit die tijd dateert het gedicht „men-
llijkerwijs" uit de bundel: „Tegen
iter weten in: solidair en profil".
menselijkerwijs
woorden zijn mensen
daarom
onverbiddelijk een vuist
en zacht huidige kinderen
het enige alternatief -
de mens is zijn woordenaar
de mens
die onder woorden brengt
dat wil zeggen
spreekt omdat hij liefheeft
maar nooit omschrijft
enkel zijn vluchtig venster
als een boek openslaat -
woorden zijn het schitterend mis
verstand
van ons lichaam
en menselijkerwijs
nooit menselijk genoeg -
en zeg maar „jij"
en hoe heet je vergeet het maar
en tel de vingers van je hand
uiteen tot kralen
tnaar spel je ogen nooit
te ver van hier.
HET BEGIN
„Vanaf augustus 1970 werkte ik in
het verpleeghuis-ziekenhuis „Hoog-
Laren" in Blancum. Ook wel in de
psychiatrie. Maar voor het merendeel
toch in het verpleeghuis voor psychisch
gestoorde bejaarden. Je kunt dat huis
vergelijken met „Lisidunahof" hier in
Leusden. Alleen was Hoog-Laren, ver
geleken met bijvoorbeeld de arctntek-
tuur van „Lisidunahof", dik aan sa
nering toe.
Een van mijn eerste ontdekkingen
daar was, dat ik er goed aan deed
maar te vergeten wat ik tijdens mijn
studie allemaal had geleerd. Zo sterk
werd ik met de praktische noodsituatie
van de oude mensen in het verpleeg
huis gekonfronteerd. Daarbijkwam.dat
voor die tijd de psycholoog in de
verpleeghuiswereld eigenlijk nog een
vreemde eend in de bijt was Het enige
direktielid, dat mijn funktioneren daar
zag zitten, en daar ook een goede
visie over had, waarmee ik me helemaal
kon verenigen, werd door bestuurlijke
moeilijkheden al na twee maanden ge
dwongen om op te stappen".
Het kompleks gebouwen van Hoog-
Laren ligt midden in de bossen. Nu
is er vlakbij een snelweg. Vroeger
was het een sanatorium voor tbc-
patienten.
Tegen 1960 waren er eigenlijk niet
meer zo veel van deze patiënten. De
gebouwen kwamen leeg te staan, en
werden bestemd voor geriatrie. In die
tijd heeft de gemeente Amsterdam het
kompleks volgestouwd met oude men
sen, die men kwijt wilde of voor wie
in Amsterdam zelf geen onderdak was.
Anders gezegd: de gemeente Amster
dam had een groot tekort aan bedden
voor demente en psychisch gestoorde
bejaarden. En omdat er in dezelfde
tijd in het Gooi een kompleks gebouwen
kwam leeg te staan, lag de oplossing
voor de hand. Een afschuwelijke gang
van zaken
„Dat de besturing van „Hoog-Laren'
toen al ondeskundig was, ondervond
ik elke dag. De oude mensen werden
er de dupe van.
Maar het bestuurlijk tekort werd
énorm' vergoed door het team van me
dewerkers in het verpleeghuis zelf
Vooral de twee jonge vrouwelijke art
sen, die er toen part-time werkten,
deden het geweldig. Wat we met el
kaar hebben verzet dat was nu ik het
achteraf kan bekijken, toch wel on
gelooflijk."
WEINIG ONDERZOEK
„We ontdekten al snel, dat veel be
woners van het verpleeghuis onvol
doende waren onderzocht, laat staan
dat er wat werd gedaan om hun licha
melijke en geestelijke toestand te ver
beteren. Sommige mensen waren al
een paar jaar aan !hin lot overgelaten.
Ik geloof, dat toen het motto van het
bestuur was. „Wat moet je nou nog
met die oudjes doen. Als alle bedden
maar goed bezet blijven".
Toen er nog een keer een krisis
was ontstaan - volgens het bestuur de
den we veel te veel aan de oude men
sen, en dat had immers toch geen
zin! - is er zelfs tegen ons gezegd,
dat we een dol stelltje wetenschappe
lijke hobbyisten waren, die zich ten
onrechte bezighielden met het repa
reren van psychische skeletten!
Dat verweet met name de geneesheer-
direkteur ons Kun je nagaan welke
visie dat bestuur had!'
De wezenlijke dingen van jezelf
stailiseren zich toch wel uit. En
irrnee leef je verder
.Zo tegen het afstuderen aan, skrip-
sies schrijven en zo, heb ik een flinke
JJl met schrijven moeten stoppen. Dat
Men zeer gedaan. Nou ja, en daarna je
■wste ^an, je trouwt, je neemt samen
en kind. Allemaal geweldig, maar het
5h t?'el ln ,e koude kleren zitten.
M i lang nocllg Sehad om het aile'
mii te verwerken Het gaat uitein-
jHjk best. Wat wezenlijk is van je-
blijft toch bestaan. Het vergaat
jet En eigenlijk ben ik het laatste
■erhalf jaar weer aan het schrijven.
Bf* geloof nu dat je voor heel veel
■™Sen in je leven de tijd moeten dur-
*g» nemen"
OUDE MENSEN
Ji.En nu werk ik voor oude mensen,
hm. V^n hen houden Ik denk dat dat
k orn(Jat ik de levens van veel oude
ten ?lzonderlijk heb leren begrij-
vaait bewonderen, hoe vreemd ook
een h de gemiddelde burgerij te-
*0rdiUananSOrïS wal elKenaardtg gedrag
ingekeken".
tmé"',» °hklober 197,> werkt Bere [uil-
L" bet psycho-geriatrisch ver-
Oihc uis „Sammersbrug" in Den Haag.
Wé daa n tebuis voor 380 oude mensen,
jou Pennanent wonen, omdat ze
®eer 01 andere reden zich niet
M>hen tandig kunnen redden Wel
■Kpj ze meestal van tevoren het
rij., "dement" of „psychisch ge-
meegekregen".
Het screenen van gedragsre-
stoornissen bij oude mensen wil
zeggen, dat deze mensen, zodra
ze in lichamelijk en/of geeste
lijk opzicht iets gaan mankeren
zo snel mogelijk door een mul
tidisciplinair team van deskun
digen in een zo kort mogelijke
tijd (bijvoorbeeld binnen een dag
of binnen enkele dagen) worden
onderzocht. Zo kan snel worden
vastgesteld wat er precies aan
de hand is, hoe dat komt, en wat
er aan kan worden gedaan. En
zo'n team moet dan bestaan uit
een medikus, een psycholoog, de
fysiotherapeut en het maatschap
pelijk werk. In ieder geval krach
ten, die speciale kennis hebben
van de problemen van oude men
sen, en van het ouder worden.
Ze moeten voor dit werk binnen
hun eigen vakgebied geriatrisch
en gerontologisch geschoold zijn.
SCREENEN VOORAF EN
LEEFMILIEUVERBETERING
„Vanaf dat moment zijn we enerzijds
het probleem van de onterechte opname
gaan aanpakken, en anderzijds hebben
we gepoogd om het leefmilieu van het
verpleeghuis zelf en de mentaliteit
in de benadering ten opzichte van de
bejaarde inwoners te verbeteren.
Dat laatste is ons slechts ten dele
gelukt In ieder geval is er wel een
mentaliteitsverandering bij het ver
zorgend personeel op gang gekomen,
is er een redelijk grote groep bezig
heidstherapeuten op gang gekomen,
en hebben we vier groepen van negen
bejaarde patiënten kunnen samenstel
len, die allemaal één maal per week
door een enthousiaste groep vrijwil
ligsters uit het verpleeghuis worden
opgehaald om deel te nemen aan nor
male maatschappelijke aktiviteiten.
Om te voorkomen dat er oude pa-
tienten ten onrechte in ons verpleeg
tehuis zouden worden opgenomen heb
ben we het met volle - hoewel oog
luikend - medewerking van het zieken
fonds in het Gooi voor elkaar geklegen,
dat we alle oude patiënten poliklinisch
- dus zonder dat deze voor het onder
zoek behoefden te worden opgenomen -
mochten screenen. Dat hebben we an
derhalf jaar kunnen volhouden, tegen
nogal wat onwil, tegenwerking en on
begrip in. In die anderhalf jaar heb
ben we maar liefst 130 oude mensen kun
nen onderzoeken en helpen zoals het
hoorde: poliklinisch en multidiscipli
nair.
Achteraf hebben we het resultaat
van ons werken geevalueerd. De twee
belangrijkste konklusies waren deze.
1. indien screening van gedragsstoor
nissen bij oudere mensen enerzijds
daadwerkelijk multidisciplinair van
aard en opzet is, en anderzijds werke
lijk voorafgaat aan een eventuele op
name in een verpleeghuis voor demente
en psychische gestoorde bejaarden,
kan waarschijnlijk een relatief groot
aantal (1 op 3) oudere mensen een
op dat moment onterechte opname
worden bespaard.
2. de criteria, die traditioneel bij de
béoordeling al dan niet opname in zo'n
verpleeghuis worden gebruikt, zijn
op zijn minst voor een deel aanvecht
baar om een juiste opname - ïndika-
tie te kunnen stellen".
TEN ONRECHTE OPGENOMEN
„We hebben toen het hele bewo
nersbestand, inklusief alle nieuwe op
names in twee jaar tijd helemaal op
nieuw gescreend. En wat bleek
Er waren oude mensen bij, die we
konden ontslaan en die helemaal niet
dement bleken te zijn. Er waren ook
mensen bij die ontslagen hadden kun
nen worden, als we hen maar eerder
hadden kunnen onderzoeken en helpen.
Een flink aantal mensen zat er na
tuurlijk ook terecht, maar voor hen
deugde het verpleegmiljeu en de ver
pleging zelf van geen enkele kant
Voor beter begrip waarom Bé-
re pleit voor observatie- en
onderzoeksmogelijkheden van
gedragsstoornissen bij oude
mensen, zonder dat deze men
sen daarvoor moeten worden op
genomen, volgt hier de korte in
leiding van het artikel (Neder
lands) Tijdschrift voor de Ge
rontologie 5, 1974, 3, 153-158),
dat hij over de poliklinische
screeningsprocedure schreef:
„In de institutionele gezond
heidszorg voor oudere patiën
ten is de beoordeling c.q. de be
scherming van de oudere mens
een zaak, waaraan nog altijd
onvoldoende aandacht wordt be
steed.
Een zeer ingrijpende gebeur
tenis is met name een definitie
ve opname in een verpleeghuis
voor psychisch gestoorde be
jaarden. Dit geldt niet alleen
voor de oudere mens zelf en voor
diens relaties, maar ook voor
het instituut, waarin hij kan wor
den opgenomen. Door de komst
van een nieuwe bewoner veran
dert de psycho-sociale struktuur
van het leefmilieu.
Opname in een dergelijk ver
pleeghuis zonder vooraf gebleken
indikatie daartoe, dient te allen
tijde te worden voorkomen.
Ook oudere mensen dienen de
gelegenheid te houden zich zo
lang mogelijk in de eigen ver
trouwde omgeving te handhaven.
Heeft een opname in een
verpleeghuis voor psychisch ge
stoorde bejaarden eenmaal
plaats gevonden, dan blijkt te
rugplaatsing, wanneer ontdekt
wordt dat de opname niet gein-
diceerd was, vaak een moeilijke
zaak te zijn. Het kan zelfs voor
komen, dat er zo veel tijd voor
bijgaat met het zoeken naar een
geschikte plaatsingsmogelijk
heid dat, wanneer deze uiteinde
lijk toch wordt gevonden, het ont
slag niet meer haalbaar is.
Het langdurig verblijf in een
minder geschikt leefmilieu is
dan mede verantwoordelijk ge
weest voor de daling in het ni
veau van psycho-sociaal funktio
neren van de betreffende oudere
mens. Hij of zij blijft dan maar
waar hij ten onrechte was ge
komen
WANBEGRIP
„Waarom we met deze vorm van
screenen moesten stoppen? Eigenlijk
door onbenullig wanbegrip en kwaad
willigheid van twee kanten Van be
stuurszijde, onder aanvoering van een
volkomen ondeskundig geneesheer-di-
rekteur, werd ons in de schoenen ge
schoven, dat wij door 1 op 3 oude men
sen, die we hadden onderzocht niet
op te nemen in ons verpleeghuis, een
aantal bedden leeg hielden!
Je voelt hier wel de uiterst valse
ideologie: bedden moeten vol, al haal
je de mensen van de straat! Vanuit hun
financieel - ekonomisch standpunt ge
zien (door bestuurlijk wanbeleid wa
ren er inmiddels miljoenentekorten)
was dat wel begrijpelijk Maar zo iets
heeft natuurlijk niets te maken met ge
zondheidszorg laat staan met wel-
znnszorg.
Van de zijde van Regio het Gooi
werd ons verweten dat we. door adres
vooraf te screenen, 2 van de 3 oude
mensen wel opnamen in ons eigen ver
pleegtehuis Daardoor kwamen andere
instituten met een beddenoverschot
te zitten!
Dat waren van twee kanten argumen
ten, waartegen we niet konden opbok
sen We hebben ons toen, met name
naar het bestuur toe, met hand en
tand verzet. Maar tegen insinuaties
en dreigementen doe je niets.
En tenslotte wilden we de oude
mensen niet in de steek laten Als
wij ze niet zouden onderzoeken,
wie zou er dan wél naar hen kijken?"
„Wel werden wealshetwarevriend-
delijk gedwongen om dan maar een
klinische afdeling voor de geriatrie
te starten Dat voorstel iiebben we
een paar maanden kunnen tegenhouden,
omdat het bestuur toch niet kon vol
doen aan de eisen, die wij als vak
mensen aan zo n afdeling stelden.
Ik heb zelf nog geprobeerd om kli
nisch en poliklinisch te kombineren.
Maar dat lukte niet.
Daarna zijn we voor het blok gezet,
want vanuit de financiën gezien, moest
het bestuur met ingang van een be
paalde datum een nieuwe afdeling star
ten. er werd ons gewoon gezegd dat
de afdeling geriatrie op 3 september
open zou gaan. en dat degene die niet
mee wilde doen kon opstappen.
Nou, toen was de lol er voor mij wel
af, en ben ik naar een andere baan
gaan uitkijken. We hebben toen nog
ruim een jaar klinisch gescreend,
maar lang niet zo bevredigend als voor
dien poliklinisch.
SAMMERSBURG
„Wat je als psycholoog in de regel
inhoudelijk in zo'n verpleeghuis doet''
Dat hangt van de psycholoog zelf
af, van het soort verpleeghuis, en ook
van de visie van het bestuur, dedirek-
tie en de staf.
Ik kan alleen maar wat vertellen over
wat ik op het moment in verpleeg
huis „Sammersbrug doe. En dat kun
je dan niet helemaal generaliseren
naar het funktioneren van mijn kol
lega's in andere tehuizen
lk houd me daar bezig met diag
nostiek en therapie Mijn bedoeling
is om op den duur vooral therapeu
tisch bezig te zijn op basis van een
goede diagnostiek
Wat ik dan aan diagnostiek doe
Op de vijlde plaats observeren we
allerlei andere zaken, zoals de zin-
tuigelijke mogelijkheden, faal-angst,
persevereren, afweer/medewerking
in de testsituatie, inzet, prestatiedrang,
ziekte-inzicht, mogelijkheden in het
kontakt, realiteitszin en hel herinne
ringsvermogen
In de zesde plaats proberen we via
een vragenlijst - we gebruiken daar
voor de beoordelingsschaal vooroude
re patiënten (B.O.P.) - er een idee
over te krijgen hoe de betreffende pa
tient op zijn afdeling funktioneert
Dit doen we allemaal wekelijks bij
vijf patiënten. Iedere week schrijf ik
op basis van al deze gegevens een
rapport over deze mensen, en rappor
teer dat in een teambespreking waar
allerlei hulpverleners aanwezig zijn
arts, psychiater, fysiotherapeut, maat
schappelijk werkster, de verpleging en
de bezigheidstherapie
In dat rapport besteed ik echter
de meeste aandacht aan wat al die
gegevens konkreet betekenen voor
de direkte omgang met de betreffen
de bewoner Ik geef zo konkreet moge
lijk aan. hoe ze de patient afzonder
lijk moeten benaderen, opdat hij zich
welbevindt, gelukkig is en er even
tueel een verbetering in zijn toestand
optreedt. Dat is dan eigenlijk meteen
de basis voor een stuk therapeutische
benadering, die voor elke bewoner
totaal anders is.
Nadien spreek ik deze adviezen nog
eens door op de afdeling van de pa
tient met de hele verpleging.
Wat ik zo probeer te bereiken is,
dat we op den duur in het hele huis
een socio-therapeutische benadering
kunnen terugvinden, die elke bewoner
afzonderlijk, als uniek persoon, recht
doet. Elke patient moet volgens zijn
eigen formule, zijn eigen kode. worden
benaderd, zodat er een maximum aan
optimaal menselijk kontakt kan ont
staan, met name tussen personeel en
patiënten.
We hebben er zo'n twee jaar voor
uitgetrokken om elke patient na de op
name volledig te screenen, zodat be
kend wordt wat aan therapie moet ge
beuren ln die twee jaar moet het hele
huis - we werken in units van slechts
16 patiënten - een socio-therapeutische
gemeenschap worden. En zo te zien
zijn we al aardig op weg.
Op de eerste plaats nemen wij,
ik heb gelukkig een heel bekwame psy
chologisch assistente - een hetero
anamnese al bij de naaste familie
leden van de oudere patient. Dat is
een vraaggesprek aan de hand van een
lijst vragen over de levensloop van de
patient, en over diens funktioneren in
persoonlijk opzicht. Dit om er inzicht
in te krijgen hoe iemands leven tot
dan toe is geweest, en cm te weten te
komen wie de patient ais persoon Was.
Deze gegevens zijn zo belangrijk, omdat
binnen de gedragsstoornissen zeer vaak
levensloop- en persoonlijkheidsfakto-
ren een grote rol spelen
ln de tweede plaats doen we een au-
to-amamnese. Dat is eenzellde gesprek,
maar nu met de patient zelf Het gaat
hier ook om de levensloop en de per-
soonlijkheidsstruktuur.
In de derde plaats vindt er een ge
sprek plaats met de patient over hoe
hij/zij de huidige leef- en woonsitu
atie ervaart Het gaat hier vooral om
de zellbeleving van de patient.
In de vierde plaats doen we een test-
psychologisch onderzoek om greep te
krijgen op hel algemeen niveau van
mentaal tunktioneren. We proberen zo
inzicht te krijgen in zowel de ge
dragsstoornissen alsook de gedrags
mogelijkheden van de patient. We bekij
ken zijn/haar aanpassingsmogelijkhe
den. de geheugentunktie. de oriën
tatiemogelijkheden met cijfers en
woorden, integratievermogen, struk-
tureriugsmogelijkheden en de recep
tie - en expressiemogelijkheden
Vanuit zijn betrokkenheid en
ervaringen met oude mensen in
het verpleeghuis schreef Bere
een aantal gedichten, waaronder
deze twee.
HET GEZICHT
Blijft dit huis hetzelfde huis,
als er steeds andere mensen
langs de stofvrije kamers schui
ven
Probeer er vooral niet te wonen
Probeer maar niet, na die kost
bare uren,
te wuiven naar een wit kleinkind
Waag het niet om er adem te
halen:
want wind kent de schrik van de
kieren niet,
en tocht brengt hun dood in het
lijf!
Alsof dat gezicht al niet dreigt
aan de muren.
Meneer
U stelt van die vragen, meneer,
die ik niet begrijp.
Weet u, meneer, hoe mijn zoon
werd geboren.dat kind, meneer,
oh, hoe uit een schreeuw van
mijn hart meneer, het begon te
zingen, meneer,
Zo mooi om te horen!
En hoe mijn man toen meneer,..
Mijn man is al jaren dood, me
neer:
die komt haast weer terug,
Zo lang is het al geleden!
Ik zie het wel, meneer,
U weet het ook niet meer."
Daarbij krijg ik voldoende armslag
om toegepast wetenschappelijk onder
zoek te doen. in verband met een
dissertatie
„Op welk onderwerp wil je promo
veren
„Op dementie
Enerzijds zal ik proberen aan te
lonen, dat beginnende geheugenisstoor-
nissen van allerlei aard zo kunnen
zijn. dat - als er geen maatregelen
worden getroffen - die stoornissen
het begin zijn van een proces dat
tot volledige dementie leidt.
Anderzijds wil ik aantonen dat er
verrassend opvallende laktoren zijn in
de levensloop die een dementie op la
tere leeitijd olwel doen ontstaan olwel
in de hand werken
Met andere woorden, er zijn moge1
lijk zeer veel psychosociale laktoren
vroeg in de levensloop, die iets met
dementie van doen hebben
Als dat lukt - ik heb er zo'n vijf
jaar voor uitgetrokken, dan is het
meteen gegeven, dat je al op jonge
leeftijd de basis kunt leggen om demen
tie op latere leeftijd te voorkomen,
Aldus zou je mijn dissertatie ook „Een
bijdrage tot de preventie van demen
tie" kunnen noemen.
