1
XI
Zwaar
beroep, waar
nog steeds
brood in zit
in de gemeente Leusden
Asfaltering wegen
Klaverjassen
Hessenkar
K.P.0. GAAT
KNUTSELEN
LEUSDER KRANT
9
Stratemaker Chris van der Pol
heeft nog werk genoeg
Achterveld - Het valt niet te
jkennen, dat de totale oppervlakte
klinkerwegen in Nederland, in
I-houding tot asfalt- en betonwegen,
jvele jaren lang steeds kleiner wordt.
|uwe klinkerwegen worden buiten de
|ouwde kom nauwelijks meeraange-
I en veie bestaande wegen met een
ikerbestrating krijgen na verloop
tijd een toplaag van de andere
Ids genoemde materialen. Vele oor-
leo zijn daartoe voorhanden, maar
(leo in het bestek van dit verhaal
1 ondergeschikte rol, want ondanks
verschijnen van steeds grotere en
mogelijkheden biedende wegen-
wmachines - eigenlijk eerder we-
fcfabrieken - is de rol van de „ouder-
stratemaker nog lang niet uit-
Ipeeld. Dat vernamen wij dezer da-
I tijdens een gesprek met de sinds
iktober 1972 in Achterveld wonende
Tatemaker Christiaan (zeg maar ge-
bn Chris) van der Pol, die bij leven
fwelzijn in juni van het volgende
zijn 50-jarig jubileum in die
Inche hoopt te bereiken. Een Ko-
[klijke onderscheiding of ietsderge-
verwacht hij daarvoor niet en
hoeft voor hem beslist ook niet.
gaat gewoon voorbij.als een
werkdag, op de knieen in het
jdbed er maar klinkers leggen. Zo'n
po per dag.
van der Pol is geboren in
Jersfoort en dat gebeurde op 7 juni
|3 Eén van de eerste vragen, die
Iwam was Hoe wordt iemand stra-
laker0" Als je die mensen bij weer
wind in een toch niet zo comfor-
lle houding aan het werk ziet, denk
ral gauw, dat er toch wel betere
Entjes te bedenken zijn. Al was het
als warme bakker, een beroep
je in ieder gevaj niet te ma-
jjf'rijgt met storm en regen. Ach,
i'went op deri düur ëri gewóbnlijk
jdt er in de stratemakerij een be-
Jrlijk belegde boterham verdiend,
been ook wel wat waard is.
let is zwaar werk, dat staat wel
maar het hoeft geen bezwaar te
fc voor iemand, die gezond is. Het
jok een creatieve bezigheid meteen
pre mate van vrijheid in de buiten-
en Van der Pol kon ons zó een
J ris baantjes opnoemen, waarbij de
Itandigheden nog slechter zijn Voor
lontvoering of iets dergelijke hoeft
niet bang te zijn, tenzij het zou
ehieden door iemand die per se
1 bestratingsklusje klaar wil heb-
sjouwen was zeker niet het aangenaam
ste deel van het werk, vooral omdat
in die tijd de werkdagen heel wat lan
ger waren dan tegenwoordig. Lang niet
iedereen begint meteen als directeur
of als minister-president en dat voor
recht was ook niet voor Chris van der
Pol weggelegd Langzaamaan kreeg
hij wat beter" werk, zoals het op
vullen van kantstukken (hij leerde daar
mee tevens het afkappen van de ste
nen op de juiste lengte) en het invegen
met zand van de gereed gekomen stuk
ken straat.
WEINIG THUIS
Hoewel er in Amersfoort eigenlijk
genoeg te doen was voor stratemakers,
werkten de Van der Pol's gewoonlijk
nogal ver van huis en waren daarom
ook weinig thuis. Vooral in de z.g.
crisisjaren was de concurrentie in
dit vak enorm. Op de werken moest
worden ingeschreven en alleen al om
de opdracht te krijgen, ging dat dik
wijls voor elke prijs. Een aanneem-
prijs van een dubbeltje per m2 (in
clusief grond- enbandwerk!)kwam nog
al eens voor In dorpen was de con
currentie minder dan in de stad en lag
de legprijs daardoor hoger. Voor een
cent per vierkante meter méér trok
ken de Van der Pol's het land in.
Het is niet doenlijk om alle dorpen
te noemen, waar ze gewerkt hebben
Globaal kan gezegd worden vanaf de
Wieringermeer tot Zaltbommel en van
ver achter Apeldoorn tot een eind in
de richting van Rotterdam.
Het ging toen allemaal ook veel pri
mitiever dan nu Met de trein trok
men maandagochtend vroeg naar het
dichtstbij gelegen station en dan met
de bus of zelfs te vo.et paar het kar
wei en zaterdagmiddag ging de tefiig-
rëis in dë omgekeerde volgorde "Ere-~
gewoonlijk ter plaatse beschikbare
schaftwagen diende tevens tot hotel.
Een laag stro op de vloer was het
bed en het. enige warme dat men had
was een zelfgezette kop koffie. Voor
de rest werd geleefd op driemaal daags
een flinke stapel boterhammen met ech
te boter (dat wel!), spek, worst of
een homp kaas uit de bekende blauwe
zak, die moeder of echtgenote had mee
gegeven Radio of televisie voor ont
spanning was er niet bij en om zo
veel mogelijk meters te maken werd
gewerkt vanaf dat het licht werd tot het
invallen van de duisternis
Zo werkt de stratemaker in onze omgeving. In Rotterdam gaat het in staande
houding en de Amsterdammers doen het zittend op éen kruk.
te stappen. Hij zelf zou net doen als
of. maar direct daarna doorrijden en
wel zo hard hij met zijn sportfiets
kon. Zo gezegd, zo gedaan en zoals
[Gisteren zag het er nog zo uit,
als op de rechterfoto; hoe het vandaag is
toont het linkerplaatje
jvóór een bepaalde datum, want
lis werk in overvloed en Van der
|'lee,t zelfs zoiets als een wacht-
m Ter illustratie hiervan: hij heeft
■tuin en de aardappels zitten nóg
grond*
ertussen weet u nog steeds niet,
iemand ertoe komt om stratema-
ïe worden Wel, hier ging het zo:
jer van Chris was ook stratema-
p diens vader beoefende hetzelfde
Of ook de vader van de vader,
vader van Chris *(U mag het
zijn overgrootvader noemen()
iloog" was, kon hij niet meer
Analen, maar dat was voor hen
gonbezwaar. Op zijn 13e jaar
Lhris van der Pol zijn eerste
-D het vak. Hij mocht (moest
n betere omschrijving) met zijn
en een paar ooms mee op kar-
fcreeg natuurlijk de beroerdste
°P te kanppen. Hele dagen
Kruiwagens zand en stenen aan
De oorlog van 1940-1945 kwam over
het land en in de eerste jaren was
er nog volop werk, maar later werd
dat minder en bovendien kwam de
dreiging van de Arbeitseinsatz steeds
dichterbij Chris van der Pol voelde
niets voor tijdelijk werk in Duitsland
en kreeg een ongeluk". Dat was in
het stratemakersvak niet zo moei
lijk en het hielp. Hij hoefde niet weg,
maar het betekende ook honger en ge
brek. Nu was Chris toevallig niet dom
en hij had heel wat relaties bij de boe
ren in de omgeving. Van zo'n boer
kocht hij eens een paar flinke stukken
vlees, die hij met zijn broer per fiets
naar huis moest zien te krijgen Dat
ging een tijdje goed totdat zij in de
verte op de binnenweg (zonder ..uit
wijkmogelijkheden") tussen Nijkerken
Bunschoten een paar CCD-ers (Duits
gezinde voedselcontroleurs) zagen aan
komen. Chris vertrouwde op zijn in
tuïtie en beval zijn broer straks af
hij verwacht had, gingen de contro
leurs toen ze van de verrassing wa
ren bekomen, achter hem aan Chris
wist ze voor te blijven en in de tus
sentijd kon zijn broer ongehinderd
naar huis. Een tijdje later waren
Duitsers bij Noack in Amersfoort ge
slachte halve varkens op een vracht
auto aan het laden. Tientallen honge
rige Amersfoorters stonden er om
heen en voordat iemand er erg in had,
zette Chris het op een lopen met zo'n
halve krulstaart op zijn schouders.
In de grote paniek, die daarbij ont
stond. durfden de Duitsers niet achter
hem aan. bang om de gehele lading
aan de omstanders te verspelen.
30 JAAR ZELFSTANDIG
Na de oorlog begon Chris van der siniri Tollioom voor de deur) waarbij
Pol een stratemakersbedrijf voor zich
zelf De concurrentie met de grote
wegenbouwers werd weliswaar hevi
ger. maar nog altijd was er meer dan
voldoende te doen Van der Pol ging
zich specialiseren op kleinere en mid
delgrote opdrachten, want die waren
voor de grote jongens te klein om be
hoorlijk rendabel te zijn Met zo af en
toe klussen van enkele duizenden m2
er tussendoor nam hij werk aan van
het Rijk voor de kantstroken en op
ritten van de autobanen. Hij werkte ook
samen met bouwers van villa's en
bungalows en deed voorts veel aan
erfverhardingen bij boeren in de om
geving Er was werk genoeg en hij
redde zich uitstekend en had, nu hij
vrijwel zonder personeel werkte, daar
over ook geen zorgen.
Het grondwerk bij grotere opdrachten
besteedde hij uit aan loonwerkers met
bulldozers en draglines en het zand
en de stenen liet hij door de leveran-
viers op het werk brengen.
Verder ÏÏeed hij alles zelf, af en toe
met de medewerking van een hulp(je).
De egalisatie, het uitzetten en water
passen, het zetten der banden en het
plaatsen of verplaatsen van riolering-
of afvoerputten, het leggen van tegels
en verder alles, wat er zoal komt kij
ken bij stratemakerswerk. Het lijkt
niet zo moeilijk om een stoepje of
straatje te leggen, maar pas op. Zij
die, als amateur dit werk al eens heb
ben gedaan, kunnen erover meepraten.
Zelfs als het resultaat zo op het oog
nogal geslaagd lijkt, kan het later nog
bar tegenvallen, vooral als je er een
keer met je auto over bent geweest
of als de vorst er onder is geslagen
Goed straatwerk is nu eenmaal vak-
manswerk.
Tot voor kort werden meestal ste
nen van het waalformaat gebruikt. Daar
van gaan er circa 90 in een vierkante
meter Door het lagere gewicht en de
afmetingen leg je ze wel wat gemakke
lijker. hoewel het meer tijd vraagt
dan met de tegenwoordig meer en
meer gebezigdebetonklinkers, waarvan
je er ongeveer 43 per m2 nodig hebt.
Maar die joekels wegen dan ook 4 ki
lo per stuk en hoe later het wordt op
de dag, des te zwaarder schijnen ze
te lijken Om dan ook nog maar te
zwijgen van de z.g. kardinaalsmut
sen" (+10 kilo) voor langs de banden
De stenen kunnen op verschillende wij
zen worden gelegd. Het meest voorko
mend is het strekwerk, waarbij de
klinkers in het verband komen, zoals
een metselaar een muur optrekt in
halfsteensverband Dikwijls, vooral met
betonklinkers, worden ze ook in ke-
perverband gelegd Een leek noemt dat
gauw mozaïek of visgraat, maar het is
nu eenmaal geen parket. Sierlijk is,
vooral bij oude huizen of in een min
of meer antieke omgeving, het waaier-
verband (in Leusen-Centrum o m bij
11*
je elkaar overlappende bogen krijgt
Dat werk geschiedt in verband met
ronde verloop met halve klinkers of
met koppen. En zo kunnen we nog wel
even verder gaan, maar om te be
ginnen kunt u hier nog wel een tijdje
mee vooruit.
GOEDE GEZONDHEID
Behalve gereedschap en materiaal
heeft een stratemaker een goede ge
zondheid nodig en die heeft Van der
Pol Je mag verder niet benauwd
zijn voor zwaar en af en toe vuil werk,
niet op een uurtje langer werken per
dag afknappen en bestand zijn tegen
allerlei weersomstandigheden De zo
mers zijn meestal anders dan die we
net achter de rug hebben Zoals wij
reeds schreven zit onze stratemaker
het volgende jaar een halve eeuw in
dit werk. Hij heeft daarbij geen dag
door ziekte verzuimd en werkloos is
hij in die periode evenmin geweest
Zoiets schijnt tegenwoordig niet meer
mogelijk te zijn. Vooral de jeugd doet
het nu wel anders Dit is dan ook de
reden van het feit, dat Van der Pol
het liefst alleen werkt en daarbij mag
de man, voor wie het werk bestemd is.
best wel eens een handje helpen maar
beslist nodig is dat niet. Zijn be
drijf' heeft hij enkele jaren geleden
overgedaan aan zijn zoon. Zo ziet u al
weer. dat het een erfelijke zaak is.
Zelf neemt hij nu nog aan, wat hem
lijkt en waar hij zin in heeft. Het hoeft
ook niet zo nodig, maar niets doen ligt
ook weer niet direct in zijn aard
In de gemeente Leusden wordt in de
woonwijken nog tameliik veel klin
kerbestrating toegepast. Neem alleen
maar de ..woonwijkobstakels" Om-
jdat gas-, water-, licht- en eventuele
andere leidingen nogal eens reparatie
of onderhoud behoeven, liggen ze on
der een klinkerbestrating gemakkelij
ker bereikbaar dan onder asfalt Het
werkt kennelijk wel het langs elkaar
heenwerken van de diverse ambtelijke
diensten in de hand, want hoe vaak
gebeurt het niet. dat eerst een straat
wordt opengehaald om iets te verhap
stukken aan een telefoonleiding, waar
na de sleuf wordt dichtgemaakt om de
volgende dag weer geopend te worden
voor een klusje aan de waterleiding
en misschien daarna nog eens, omdat
men bij een gaspijp moet zijn. Een
feit is wel. dat je daar ook werk mee
blijft houden en dat is tegenwoordig
ook al wat waard' De ..kleine baas
jes" krijgen in Leusden weinig of
geen opdrachten. Men laat het schijn
baar liever over aan één groot aan
nemersbedrijf. dat echter het strate
makerswerk meestal toch weer moet
uitbesteden. Maar goed, het was zo maar
een opmerking van Chris van der Pol.
KOETJES ZIJN NODIG
Bepaald veel gereedschap heb je in
-
Dit zijn de koetjes" van de stratemaker
de stratemakerij op de wijze van Van
de Pol niet nodig. Het grotere werk
kun je uitbesteden en voor de rest
heb je een paar kruiwagens, wat schep
en steekwerk, een klinkersnij-appa
raat (en een dito voor tegels), wat
kap- en slaghamers en nog wat klein
goed nodig. Voorts een betrouwbare
auto en een aanhangwagen om de troep
mee te vervoeren Een manchester-
broek (of -pak) behoort bij de klas
sieke stratemakersuitrusting en voor
de winterdag een paar warme truien.
Voorts kniestukken enkoetjes". Knie
stukken, als bescherming tegeipde^pp-
trekkende vochtige kou, worden nogal"
eens gemaakt van een stuk oude au-
to-buitenband Van der Pol prefereert
daartoe met vilt gevoerde lederen
knielappen. Vroeger ging het wel eens
met een stuk van een oude wollen
deken, overtrokken met een deel van
een auto-binnenband en dat geheel
om de knie in de broekspijp. Maar
dat kostte op den duur veel broe
ken, die in feite alleen maar sle
ten op de knieën. O ja, ook ach
terop. want met je zitvlak schuurde
je voortdurend over de hakken van
je klompen en daar konden de klom
pen beter tegen dan het betreffen
de deel van je broek. Tenminste in
ionze omgeving, waar knielend ge
werkt wordt Dit in tegenstelling tot
de Amsterdamse stratemakersstijl,
waar men zittend op een soort van
inelkkruk werkt en die van de Rot
terdammers. waarbij voorovergebogen
staande wordt gestraat. Het lijkt de
schuttersclub van David Zoetmulder
wel daar doen ze hun werk ook in
drie houdingen!
En dan hebben we de koetjes"
nog. Hoe men aan die naam gekomen
is weten we niet. maar ze worden
gebruikt als een soort van handschoe
nen Nu kun je zónder handschoenen
geen stratemakerswerk doen. althans
niet langer dan bijvoorbeeld een half
uur, want dan liggen je vingers wel
goed open Maar mèt handschoenen
gaat het ook erg bezwaarlijk Op de
eerste plaats heb je al gauw een
paar stel per dag nodig, want de
klinkers (en ook tegels) hebben zeer
scherpe randen en daarbij helpt het
slijpende effect van schurend zand ook
nog een handje Verder wordt het al
snel een vieze boel (vocht, transpi-
Mstratemaker
gebruikt daarom koetjes Dat zijn ovaal
geknipte stukjes auto-binnenband met"
twee gleuven, waardoor de wijsvinger
en de pink worden geschoven. Zo'n
zelfde ding in het klein als duimbe-
schermer maakt de zaak compleet.
Het werk van een stratemaker heeft
vele voordelen Dat is althans de me
ning van Chris van der Pol Wij zien
het nog steeds niet zo zitten, want
neemt u eens een knap eind straat,
dat bei-'inkerd moet worden De Ba-
voortseweg is een goed voorbeeld en
hoewel er al een heel stuk van opge
broken is. blijft er toch nog een flink
eind van over Wij zouden zelfs geen
schatting durven maken van het aantal
vierkante meters. Als je aan zo'n klus
zou beginnen ben je al snel geneigd
te denken, dat er nooit een einde aan
zou komen en dan kun je er misschien
ook beter niet aan beginnen.
Var der Pol bekijkt dat anders.
Elke vierkante meter méér brengt
idem dito zoveel op en nou, dan be
gint hij er gewoon maar aan. Hij legt
per dag gemiddeld zo'n 4.000 klin
kers. De ene dag een paar meer,
de andere dag wat minder. Dat ligt
ook een beetje aan het weer en zijn
stemming is niet iedere dag hetzelf
de. Maar die 4.000 klinkers betekenen
wel circa 100 m2 en bij een weg-
breedte van pakweg 5 meter komt hij
zo op 20 meter straatlengte. Op zich
zelf niet zoveel (zouden wij zeggen)
maar elke dag weer 20 meter telt
op den duur toch lekker aan (vol
gens Chris van der POL). En daar hou
den wij het dan maar op.
ACHTERVELD - Op donderdag en
vrijdag 6 en 7 november zullen de
Veriaegde Ruijterweg en de Hendrik
van Viandenstraat geasfalteerd wor
den
Aan de vooravond van zijn gouden jubileum als stratemaker mag Chris v
Pol er nog best wezen.
ACHTERVELD - Vrijdag7 november
zal de tweede ronde worden gespeeld
van het klaverjastournooi inde Hessen-
kar. Aanvang 20.00 uur. Men hoopt weer
op een groot aantal deelnemers.
ACHTERVELD - De Achterveldse
K.P.O. afdeling organiseert opdonder
dag 13 november weer een gezellige
en mogelijk ook weer een leerzame a-
voqd. Nu handwerken en knutselen weer
erg in trek zijn, zal die avond een
zuster uit Maarssen komen om de aan
wezigen te laten zien hoe men zelf
zijn kerstkaarten kan maken. Zeker
een fijne bezigheid voor de komende
avonden Het bestuur hoopt op een gro
te opkomst in de zaal van café Bui-
tenlust waarvan de aanvang isom 20.00
uur.
