jaar geledende dijken braken door
I
lerman van der Horst
rnverwacht overleden
lm,
DE NON-AGRESSIE
Achterveldse
pupillen
Voor de balie:
LEUSDER KRANT - ACHTERGRONDEN
WOENSDAG 14 JANUARI 1976
11
M AMERSFOORT - De zware
™orm - het KNMI sprak zelfs
/er orkaankracht - die vorige
eek vrijdag en zaterdag ons
jkI geselde, zal vooral bij de
it ouderen herinneringen heb-
>n opgeroepen aan de waters-
iodranip van 31 januari op
februari 1953 toen een groot
sel van de Zeeuwse en Zuid-
illandse eilanden door deaan-
ormende watermassa's van de
x>rdzee werden overspoelden
lim 1400 mensen het leven
•rloren.
Gelukkig nu, hoewel de om-
andigheden vrijwel identiek
iren, geen ernstige gevolgen.
Uit de historie is ook de St.
isabethvloed van 1421 be
nd, toen het opgezweepte
jordzeewater eveneens een
oot deel van ons land onder
iter zette.
Die St. Elisabethvloed en de
mp van 1953 waren de grote
mpen uit de eeuwenlange
rijd tegen de zee, maar er
jn tal van kleinere geweest
[araan plaatselijk of in de
reek de herinnering bewaard
;ef, doch die over het alge-
jen niet de geschiedenisboe-
n gehaald hebben.
Ondanks de betrekkelijk re
nte ramp van 1953 wanen wij
s veilig achter de duinen en
ken en toch is de realiteit,
,t een belangrijk deel van ons
ld onder de zeespiegel ligt
indien de duinen of dijken
Wspoelt of doorbroken zou-
worden een groot deel van
derland onder water komt
instaan
J Bi] een dergelijke calamiteit
u het water ook ten dele
ïersfoort blank doen staan,
ds ook 60 jaar geleden het
/al was, wat oude Amers-
rters zich nog herinneren.
309 DE GEOGRAFISCHE
SITUATIE TOEN
ken linds 1914 woedt buiten onze
mzen de eerste wereldoor-
i m Noord-Frankrijk en Bel
eid, om het dichtst bij huis te
iven,. zijn de troepen van de
;r Jlieerde en centrale legers
/erbitterde gevechten gewik-
ig van 1 De blokkade ter zee is
r streng en de voedselsi-
tie in Nederland wordt er
els en ^Fiéter OÖ."'F'ov
d en 3 i nr'v H|U1dsjj oiudJsnfDoJ t-jrf
De verwoesting langs de Oude Haven. Het hier gefotografeerde en
totaal verwoeste huis is thans bewoond door Jan Zijl Lz. en is nog
altijd kruidenierswinkel. Zoals hier valt te bespeuren, zijn botters
zowel als huizen ernstig toegetakeld.
Geografisch gezien ziet Ne
derland er anders uit als nu.
Hoewel ir. C. Leiy'reeds'plan
nen op tafel heeft gelegd voor
een afsluiting en gedeeltelijke
droogmaking van de Zuiderzee,
is er nog geen afsluitdijk, is
er nog geen Wieringermeer, is
er nog geen Noordoostpolder
en ook over de andere zuide
lijke IJsselmeerpolders wordt
nog slechts op papier gedacht.
Het water van de Noordzee
kan dus via de zeegaten bij
Den Helder en tussen de Wad-
den-eilanden ongehinderd in de
grote kom stromen, die de Zui
derzee in feite is en bij stor
men kon het op die Zuiderzee
duchtig tekeergaan.
DE OVERSTROMINGEN
VAN JANUARI 1916
Zo ook begin januari 1916.
Op 11 en 12 januari woedt een
hevige storm uit het N.W., op
13 januari neemt de wind aan
vankelijk af en loopt om naar
het Z .W.maar in de namiddag
draait ze weer naar N.W. en
neemt weer tot stormkracht
toe. Het water, dat zich in de
Zuiderzee heeft verzameld,
wordt hoog tegen de zuidelijke
kust opgejaagd. Het slaat over
de dijken heen, vreet de bin
nenkant van het dijklichaamaan
en doet zo op verschillende
plaatsen die dijken doorbreken.
Photo „yan9Q.Ó00: j*
gebracht én verzorgt!
üen vrif Votontfatn, nabij Amersfoort bijeen-
oor 32 Volendammers.
U2Ö
■ifrrï»
'tè&StW-k
In Noord-Holland wordt het
eiland Marken door het water
overspoeld, breekt de Water -
landse Zeedijk over een lengte
van 1500 m. door en komen de
polders Waterland enOostzaan,
alsmede de polder Katwoude
ten zuiden van Edam, samen
een opjjervlakte van ruim
14.000 ha .onderwater te staan.
VAN PUTTEN TOT HUIZEN
Maar ook de kuststrook tus
sen - ruwweg - Putten en Hui
zen krijgt het zwaar te verdu
ren, met als zwaartepunten de
Hooge of Wakkeren Dijk ten
noorden van Eemnes en de Ar-
kemeense Dijk bij Nijkerk. In
een rapport uit die dagen staat
daarover: „Voorts hadden in
den Arhemeenschen Dijk twee
dijkbreuken plaats bij Nekke-
veld, dicht bij de Geldersch-
Utrechtsche grens, samen van
250 m. lengte en nog een ten
oosten van de haven van Nij
kerk. Daardoor overstroomden
de polders en een aangrenzende
strook hogere gronden. Zelfs
het station Nijkerk kwam door
dezen hogen vloed in 't water,
terwijl de spoorbaan er over
een korten afstand werd ver
nield."
En over de overstroming van
het benedengedeelte van de Gel
derse vallei:
„Terwijl de middelbare vloed
te Amersfoort slechts 0.21
NAP is, werd het water bij deze
storm aldaar tot 2.60 NAP
opigejaagd, d.i. een halve meter
hooger dan da hoogste aldaar
bekende stand. De polders ter
linkerzijde van de Eem tot de
hooge gronden tusschen A-
mersfoort en Baarn werden dus
overstroomd, evenals de bui
tenpolders van Efemnes, de
Noord- en Zuidpolder te Veld,
die slechts door een zomerdijk
beschermd zijn".
is eel
nden.
1 ramp.
ïCML,
ae£ Op de leeftijd van 65 jaar is na
S^cen kortstondige ziekte geheel on-
e erwacht in het Elisabeth Gasthuis
eerst,* Haarlem overleden de befaamde
;erstt ineast Herman vati der Horst uit
rit ogelenzahg. Met hém is een groot
Nederlands filmer heengegaan die
nternationaal bekendheid genoot,
deeërjijn films zijn praktisch overal ter
vereld vertoond,
plan Herman van der Horst werd in
ad en 1-910 in Kinderdijk geboren, waar
Ionrif-rtï z,in jeugd doorbracht en zich
,ek a 'oen reeds onderscheidde door een
e i,wnauwkeurige waarneming van het
en 14vogelleven in de vrije natuur. Na
zijn opleiding op de Handelsschool
sdenfis hij aanvankelijk als conservator
dyr van een museum begonnen aan bio
logische studies, waarbij hij zich in
het bijzonder toelegde op het ma-
van ken van natuuropnamen. Vanuit de
vordufotografie is hij zich gaan bekwa
men in het filmvak en zo ontstond
reeds in 1945 zijn eerste film, „Me
tamorphose", die destijds praktisch
den in alle Nederlandse bioscopen is
van vertoond en bij het eerste filmfesti-
plan - vaj ln Cannes zeer de aandacht trok.
te la» maa'lte hij „Ontluisterd
•lijk !and welke film een prijs verwierf
i,s in Locarno. Hierop volgde een
lange rij van korte opdrachtfilms. In
ieleii zijn werk kwam steeds meer een
streven naar nieuwe en geheel eigen,
uitdrukkingsmogelijkheden tot ui
ting, vooral door dynamische mon
tage en een funktioneel gebruik van
het geluid. Er ontstonden concep
ties als „Het schot is te boord".
„Hóuen zd", „Vieren maar", „Prijs
de zee", „Pan", „Amsterdam" en
„Toccata".
Zijn films waren wereldberoemd
en werden met de hoogste onder
scheidingen bekroond. Hij ontving
de Gouden Palm van Cannes en de
Gouden Beer van Berlijn. Voorts
werden hem onderscheidingen toe
gekend in Edinburgh, New York.
Durbin, Bombay, Montevideo, Lo
carno, Straatsburg, Wenen en
Oberhausen. Zijn lange film „Faja
lobbi" won in 1960 de Gouden Beer
op de Berlinale.
In ons land werd hem tot twee
maal toe de Staatsprijs voor de
Filmkunst toegekend. In 1959 wer
den zijn verdiensten gehonoreerd
met een benoeming tot Ridder in de
Orde van Oranje Nassau, wegens
zijn belangrijke creatieve bijdragen
aan de ontwikkeling van de Neder
landse film.
De laatste jaren werd hij geheel in
beslag genomen door zijn omvan
grijke voorbereiding van een groot
documentair filmwerk van interna
tionale allure, dat aan insiders be
kend was onder de voorlopige titel
„Musica humana". Om deze film
plannen mogelijk te maken als een
bekroning van zijn carrière hebben
onderscheidene fondsen belang
rijke middelen ter beschikking ge
steld, onder meer het Productie
fonds voor Nederlandse Films, het
Belgische Ministerie voor Neder
landse Cultuur en het Prins Bern-
hard Fonds.
ACHTERVELD - Na een zeer goed
geslaagde nieuwjaarsreceptie van de
Sportstichting Leusden warende jeugd
leiders en de aktiviteitenkom missie
van de R K Sportvereniging Achter
veld alweer in de weer Ditmaal om
het zaalvoetbaltoernooi voor de jeugd
in de sportzaal te Achterveld tot een
.succes te maken
ln elke poule waren twee ploegen, die
een'medaitle als herinnering mee naar
huis kregen Deze winnende ploegen
zagen er in volgorde van leeftijd zo uit
8-jarigen - le T Nabuurs. R. de
Vette H van Zessen en M Ochse:
2e E v Westerlaak. G v Valken
goed. C. van Dort en S de Gans
9-Jarigen - le .1 Ossendrijver, E de
Jong. P. Witsonburg en B. Zieltjes,
2e E v. Hamersveld E. van Wijn
gaarden W Vos en J. van Dalen
10-jarigen - le I Bos; J Voor
burg K Vos en M de Gans, 2e E
van de Heuvel R Noortman; J Hak,
en F van Dort
11/12-jarigen - le R van Dijk, G
Vos. C Noortman en F van de Berg,
2e J de Roller; G van de Breemer,
B Keja en M van Brugsteden
LEUSDEN/CENTRUM - Baas boven
baas. Dit jaar staat bij een groot
aantal Leusdense sportverenigingen een
al dan met uitbundige lustrumviering
pp het programma De IJsclub Zwanen
burg. de Achterveldse LTV de Eeme-
laar en de eveneens in Achterveld
gevestigde Sportvereniging Avanti be
staan in 1976 vijf jaar Maar ook de
damesvoetbalafdelingen van de S V
Achterveld en Roda'46 staan voor hun
eerste lustrum Baas boven baas is
het bij de schaakvereniging Leusden
en bij onze beide plaatselijke voetbal
clubs. die dit jaar hun 30-jarige be
staan vieren!
Lawntennis. De tenmskalender voor
Amersfoort en omgeving geelt voor
het a s seizoen de tennisliefhebbers
de volgende mogelijkheden 31 mei
t/m 7 juni Weldam-Hoevelaken (D-
tournooi), 14 t/m 19 juni 't Schilt-
Woudenberg (C en D). 21 t/m 27 juni
Leusderpark-Amersfoort (C en D), 28
juni t/m 4 juli Randenbroek-Amersfoort
(B. C en D), 5 t/m 11 juli t Stort-
Amersloorl (B. C en D), 12 t/m 18
juli Alta-Amersfoort (B. C en D en
veteranen). 19 t/m 25 juli Volta-Amers
foort (C). 2 t/m 8 aug Soest (D en
jeugd), 9 t/m 15 aug. Soest(B,Cen ve
teranen), 16 t/m 22 aug Leusderpark-
Amersloort (jeugdkampioenschappen)
en 28 aug t/m 5 sept Alta - Amers
foort (Amersfoortse kampioenschap
pen)
Lawntennis. Het KNLTB-district
Utrecht gaat, waarschijnlijk al in het
a.s. seizoen naast de senioren-, de
dames-, de heren-, de veteranen- en
de juniorencompetities beginnen met
een speciale jongenscompetitie
IN SPAKENBURG
In Spakenburg, waar de
noordwester de huizen doet tril
len luidt in de avond van de
13e januari de brandklok, twee
grote hooibergen hebben vlam
gevat en een machtige vonken
regen wordt over de huizen aan
de Zuidwenk uitgeslingerd. Dan
klinkt weer de noodhoorn. Bij
de Weikamp dreigt de zeedijk
te bezwijken.
De storm neemt nog in kracht
toe en 's avonds om half elf
slaan de botters in de havens
van hun ankers en rijden op
de havenwallen. Het water blijft
stijgen, de dijken lopen over
en met enorme kracht stort
het zich in de polder
En met dat stijgende water
dringen de losgeslagen botters
zich in de huizen rond de haven
en op de Weikamjxiijk.
En dat is nog maar een begin.
In de volgende uren lopen heel
Spakenburg en Bunschoten on
der. Eén huis spoelt weg, bijna
alle andere huizen worden min
of meer beschadigd, 49 koeien
één paard, 14 schapen, 5 var
kens, 417 kippen en 34 lok
ganzen komen om.
Gelukkig zijn hier echter geen
mensenlevens te betreuren,
hoewel de overstromingsramp
1916 landelijk gezien 20 slacht
offers eist.
IN AMERSFOORT
Het water steeg in Spaken
burg tot 3.25 m boven NAP,
in Eembrugge tot 3.18 m
boven NAP. En in een rapport
van ir W.B. van Goor wordt
gesteld, dat het water van de
Eem in Amersfoort op 14 janu
ari om 4 uur 's morgens was
ojjgelopen tot 2.60 m boven
NAP, „d.i. 0.65 m hoger dan
de bovenkant dekzerk van de
Grote Koppels luis. Vermoede
lijk hebben de dijkbreuken bij
het waterschap De Drie Sluizen
Tafeltennis. Op 19 januari begint
ook voor de Leusdense Uteltennisclub
de voorjaarscompetitie TTCL 1 komt
uit in de 2e klasse C met als tegen
standers Gevato 1, PUEM 1. Rega 4.
USS 3 en UTTC 4. TTCL 2 ontmoet
in de 4e klasse A. AMEV 3, Contact 2.
Over 't Net 4, Rega 8 en TRS 7
In de 4e klasse C zijn Barneveld 2,
Contract 3,- Rega 11, Smash 3 en
UTTC 9 de concurrenten van TTCL 3
In de 4e klasse D is het 4e team van
TTCL ingedeeld met CJC 3, Contact 1,
Rega 10, TRS 6 en TCVP 2
het nog hoger oplopen van het
water te Amersfoort voorko
men."
Er ligt verder weinig vast o-
ver de wateroverlast in Amers
foort, maar belangrijke delen
van de Stad en de omgeving
stonden blank. Aan de linker
oever van de Eem was, wat
wij nu het industriekwartier
noemen tot ongeveer de Dol-
lardstraat overstroomd, stond
het kapielletje van Isselt mid
den in een grote waterplas, die
zich hier verder uitstrekte tot
Soest en vandaar naar Huizen.
In café ,,'t Vischje" aan de
Kleine Koppel, iets voorbij de
huidige Eemstraat, stond het
water tot de zolder, terwijl aan
de Grote Koppel - bij 't Oude
Spijker - na enkele dagen de
vloedplanken werden geplaatst
om het toen alweer zakkende
water te keren.
De heer C. van Kal veen, die
later o.a. beheerder van de
toren was, van wie wij veel
bijzonderheden vernamen, ver
telt hoe het water in de Grach
ten behoorlijk hoog stond, hoe
in de huizen aan de Westsingel
de bewoners hun meubeltjes
naar de bovenverdieping brach
ten en hoe hij zich herinnert
dat zijn vader hem uit bed
haalde, omdat het water tot
aan de achterdremp/el van het
huis aan de Breestraat stond.
Nu waren de kinderen van Kal-
veen gewend, dat het water uit
de singel 's winters meerdere
malen tot in de achtertuin kwam
en daarom toont het feit, dat
zij uit bed werden gehaald, wel
aan, dat in die nacht van 13
op 14 januari 1916 het water on
gekend hoog kwam.
Vanaf de tweede omloop van
de O.L. Vrouwetoren was de
volgende dag te zien hoe een
groot deel van het omliggende
land was overstroomd. Vanaf
de Hooglandseweg bij de Schans
tot Bunschoten-Spakenburg was
het één onafzienbare water
vlakte, terwijl ook het stroom
gebied van de Barneveldse en
Lunterse Beek bij Asschat
blank stond en het gebied langs
de Hogeweg - die zelf droog
'bleef - tót de Schamsesteeg
ook was overstroomd.
Ook het gebied rond de Horse
Weide was onder water ver
dwenen en de bewoners van
de woningen daar zaten op de
zolders.
De heer Van Kalveen herin
nert zich ook hoe hij - onge
veer een week later - bij twee
huisjes aan de Schans (hij de
Deze kalender is van 1968 hij
houdt het nog wel een paar jaar'
huidige jachthaven) heeft gezien
hoe hoog het water daar ge
staan had. „Op de lancaster-
gordijnen kon je duidelijk zien
tot waar het water - en dat was
tot boven het bovenlicht - was
gekomen."
Op het lage gedeelte van de
Langegracht, ongeveer ter
hoogte van de Elleboogkerk,
spoelde het water over de
straat. Dat was ook het geval
op 't Zand, waar het water uit
de riolen borrelde.
Men kan wat Amersfoort be
treft misschien beter van wa
teroverlast dan van watersnood
spreken. Dat zou ook verkla
ren waarom zo weinig over
die overstroming van 1916 in de
archieven te vinden is. Het
was nl. niet ongewoon, dat be
paalde delen van de stad onder
water liep/en, wat gelet op de
hoogteverschillen verklaarbaar
De overstromingen van bijv.
1855, toen het water van de
Rijn via een dijkdoorbraak bij
Rhenen via de Gelderse Vallei
een weg zocht naar de Zuider
zee, en 1883 veroorzaakten in
Amersfoort grotere schade en
meer overlast.
VERROTTE AARDAPPELEN
EN NAT ZOUT
Maar de watersnood in die
januaridagen van 1916 had toch
gevolgen. Het was midden in
de eerste wereldoorlog en de
voedselsituatie was precair. De
gemeente Amersfoort had elk
stukje braakliggende grond in
gebruik genomen voor het ver
bouwen van aardappielen, zoals
op de Berg, o.a. aan de Ko
ningin Wilhelminalaan, achter
de school aan de Schimmel-
penmnckkade enz.
Die aardappielen lagen opge
slagen in de kelder van de
O.L. Vrouwetoren, evenals, in
een ander deel van de kelder,
een grote hoeveelheid zout.
Op 14 Januari dreven de aard
appelen in het water, om van
de berg nat zout maar niet te
spreken.
De kinderen Van Kalveen, die
van de hoge waterstand gebruik
maakten om in een oude kist
in de achtertuin rond te dob
beren, realiseerden zich de ge
volgen daarvan voor de voed
selsituatie niet. Maar realise
ren veel Amersfoorters zich
thans, dat bij bepaalde dijkdoor
braken ook hun stad met water
overlast te maken krijgt?
De namaak-non die gisteren voorzichtig naar voren schuifelde, bleek
helemaal geen non te zijn en ook geen maagd van het vrouwelijk ge
slacht die haar roeping had misgelopen en zo tot haar vernonning was
gekomen Het was een smalle, meelijwekkende jongeman die zijn ge
brek aan manlijkheid demonstreerde in een baardeloos leeg en bleek
gelaat
De officier van justitie sprak in zijn dagvaarding van agressief
gedrag, provocerende handelingen en mishandeling
..Ik pleegde geen agressie"' fluisterde de pseudo-non
..Dan was het zeker non-agressie" zei de politierechter ad rem
Waarom trok u die nonnenkleren aan?"
..Die h&d ik al aan."
Bil uw geboorte?"
Nee. toen ik in dat café kwam"
Een non hoort toch niet in zo'n kroeg te komen waarom droeg
u die nonnenkleren?"
Juist in een café kun je de mensen bekéren
Dat is je reinste nön-sens Dronken mensen bekeer je niet meer
Waarom had u nonnenkleren aan gedaan*?"
Ik wou het proberen goed te doen in deze verdorven wereld
Mensen in café's op betere gedachten te brengen. Ze van die drank
af te helpen"
Vandaar dat u zich gewapend had met een boksbeugel en een
ploertendoder."
Dat was alleen maar voor als ik werd aangerand.
..Jaja, de non-combattant, gewapend maar niet strijdend tot de
kans zich voordoet Zal ik u vertellen waarom u die nonnenkleren
droeg?"
De bleke jongeman liet het lichtelijk bevlaste. doch verder haarloze
gelaat voorover hangen Zijn antwoord werd onverstaanbaar
Omdat u graag gewapend naar een kroeg ging en toch te laf was
om die wapens te laten zien Daarom zocht u kleren die over die
ploertendoder, de stiletto en die boksbeugel heenvielen en daarom
liep u als non rond!"
Maar niet aktief om te vechten,
Aktief of non-aktief. u hèbt ze aktief gebruikt, u was een non-
aktief En het bezit van zulke wapens is al verboden Zo'n stiletto is
levensgevaarlijk. U mag blij zijn, dat u niet voor moord moet staan
lk begrijp het wel. u was te bang om ongewapend tussen die be
zopen kerels te zitten Ze hebben u al een paar maal op uw huid
gezeten en dat nam u niet langer. Maar u kon er met uw geringe
krachten weinig tegenover stellen. Dat kon alleen maar met doel-
treflonde slag- stoot- of steekwapens. En wat is het gevolg geweest
u kreeg ruzie, ze geloofden niet dat u een non was. ze tartten u en
u hebt er op ingeslagen En toen hebben die heren daar u aangeklaagd
wegens huisvredebreuk, hinderlijk gedrag, belediging en mishande
ling En de heren hebben zes getuigen meegebracht en u staat hier
in uw eentje gedoodverfd als de zondaar
Zondares stamelde de verdachte in zijn rol
..Vervolgens de gegevens van de burgerlijke stand in dit dossier
nog altijd manlijk, omdat u bent aangemeld als baby van het manlijk
geslacht en niet als non"
.Ik voel me non
Een non-valeur zult u bedoelen U hebt ook nog weinig gemaakt
van uw leven Probeer eens wat manlijker werk te vinden dan huis-
houdschortjesmaker
De zes getuigen kregen niet eens veel kans meer om hun belas
tend»} verklaringen af te leggen De politierechter vroeg in hoofdzaak
naar hun eigen aandeel in de strijd. Maar daarover hielden ze hun
mond behalve één die zich liet ontglippen dat de non tussen hun
vingers doorglipte toen ze van plan waren haar met haar achterwei k
in de spoelbak te deponeren Toen wist ook de officier wat voor men
senvlees hij in de kuip had en eiste hij slechts vijftig gulden boete
of tien dagen, waarvan de helft voorwaardelijk met een proeftijd
van 2 jaar
..Dat betekent twee jaar niet in andere kleren en niet in de kroeg,
kunt u dat opbrengen?" informeerde de rechter. De ex-non knikte
traag Het werd konform en de zes getuigen stapten ontnuchterd terug
naar hun stamkroeg
d' Argenty
