Geheel eigen stijl, breed van
opzet in schilderijen, gouaches
en houtsnijwerk
LEUSDENflAR LIBBE VENEMA EXPOSEERT
„Operatie Splinter Factor" - een
huiveringwekkend feitenrelaas
PHILIP K. DICK:
„DE PARTNER-
INDUSTRIE"
Isaac Asimov:
Een mooie dag
voor een wandeling
De Psi-kinderen,
verhaal van klasse
De magie van
Fritz Leiber:
„Zwaarden
in de mist"
lili'lili'iMH'B
DOOR ANC0 MALI
BOEKBESPREKING
kleine Science fiction-omnibus nr.
KKleiae Fredric Brown Omni-
■B - Uitgegeven in de Bruna
Greeks nr. 45 en 46, door de uit-
- versroaatschappij Bruna Zn te
irecht Prijs resp. f 7,50 en f 5,50.
.|rtgfcleden verschenen bij deuitge-
FA.RV. Bruna Zn in haar speciale
een aantal nieuwe delen.
ialsbi| verschillende andere uitge-
■lhet geval is, komt de produktie
liejwe SF-boeken weer behoorlijk
Bruna zoekt het echter toch
nog merendeels in herdruk-
'ïch is dat niet zo'n bezwaar,
"door komen SF-romans, die
litverkocht - weer in roulatie,
irettig is voor hen, die de boe-
Mi niet in bezit hadden. Aan de
Pant is het voor de trouwe SF-
dit' graag iets nieuws ziet, na-
minder aantrekkelijk. Maar
twee herdrukken dus, waardoor
de SF-serie een completere
want de herdrukken war
s' Wfnamelijk gezocht in de reeds
v henen Zwarte Beertjes in een tijd,
runa nog geen SF-reeks had. Dit
de
dil reeks Zwarte Beertjes ver-
■Pfnder meer de Science fic-
omftibus nr l" Nu opnieuw uit-
>n de SF-reeks nr. 45, met
end SF-materiaal van Clifford
Mak Fredric Brown, Poul An-
'heodore Sturgeon en Lester
■Drgvuldig geselecteerde mees
jes van beroemde SF-auteurs.
1 deze verhalen behoort tot
Ivelingsverhalen Het is het
Pan Lester del Rey ,,Want ik
naijverige God". Del Rey
n dit verhaal de komst van
len, buitenaardsen, waarna
jjjsterende ontwikkeling volgt,
t verhaal jaren geleden en het
Jtijd bijgebleven, wat ook het
met ,,Fata Morgana" van
i. Simmak. een voortreffelijke
1 het thema Leven op Mars",
(wegneemt, dat de hernieuwde
p—Wcing met de zes andere ver-
op zich eveneens een genoegen is
Ijf „Kleine Fredric Brown Omni-
Philip K. Dick: De partner-industrie.
Oorspronkelijke titel: ,,We can build
you", vertaald door H. J. Oolbek-
kink. 1972. Uitgegeven door Born
b.v. te Amsterdam in haar speciale
SF-reeks nr. 62. Prijs f 10,90.
Philip K Dick heeft al eens vaker
de voortschrijdende mechanisatie, de
elektronische beschaving ten opzichte
van de mens. in enkele korte en lan
gere verhalen beschreven, (o.a ,,De
elektrische mier") Een logisch ver
volg op dit door hem altijd voortreffe
lijk uitgewerkte gegeven, is het verhaal
,,De partner-industrie", waarin Dick
enkele fabrikanten van geperfektio-
neerde elektronische orgels vrijwel
volmaakte robots laat uitvinden, die
perfekte kopieën zijn van mensen, die
werkelijk hebben geleefd, kompleet met
al hun in hun leven bijeenvergaar
de wetenschap, eigenaardigheden, ka
raktertrekken etc. De eerste kopieën
van historische figuren zijn Edwin M.
Stantin. minister van oorlog onder
president Abraham Lincoln en Abra
ham Lincoln zelf Een elektronisch
succes, dat wel, maar naarmate deze
kopieën meer en meer een eigen leven
gaan lijden en steeds minder op de
robot van het eerste uur gaan lijken,
lopen de zaken uit de hand.
Het is niet zozeer de robot, die
daarvan de oorzaak is, maar meer de
kwetsbare mens achter deze mense
lijke machines. Want wie het eerste
gedeelte van ,,De Partner-industrie"
heeft gelezen, komt tenslotte toch op
een geheel ander onderwerp terecht,
dan je eerst had verwacht. Op een
knappe manier weet Dick de psycholo
gie van de namaak-mens te verplaatsen
naar die van de mens zelf, in al
zijn tekortkomingen en kwetsbaarheid.
Wat Dick echter beschrijft is deels
de werkelijkheid van de hedendaagse
(Amerikaanse) samenleving, met al
haar frustraties die blijkbaar alleen
via de psychiater kunnen worden op
gelost. Deze ironische verwijzing naar
het heden, wordt door Dick ongemerkt
het verhaal binnengevoerd om tenslotte
het hoofdmotief van het verhaal te
worden, waarbij de „partners", de
robots een onbelangrijk decor zijn
gaan vormen, en waarin de mens op de
voorgrond treedt in al zijn onvol
maaktheid.
bus" is een herdruk van twee Zwarte
Beertjes: ,,1999 het was me het jaartje
wel" en Huwelijksexperiment op de
maan." Ruim vijftig korte verhalen
van deze SF-meester, wat voldoende
zegt van zijn produktiviteit. Brown
is een schrijver, die in soms enkele
zinnen op uitmuntende wijze een ver
haal weet te vertellen. Veel van zijn
verhalen zijn dan ook niet langer dan
anderhalve bladzijde of korter. Met
een verrassende plot. Een verzameling
om in één adem uit te lezen!
DONDERDAG 11 MAART 1976
11
LEUSDEN - Een heel fijne
tentoonstelling van de Leusden-
se kunstenaar Libbe Venema
kunt u zien in „Galerij Soesa"
Beekstraat 22-2 in Apeldoorn
(telefoon 055-211264).
In deze vrij nieuwe en bij
zonder aantrekkelijk ingerichte
expositieruimte stelt Libbe Ve
nema olieverfdoeken, gouaches
en houtsneden tentoon.
Libbe Venema heeft een heel
eigen stijl, die breed van opzet
is, wat u direkt al in zijn hout
sneden zult kunnen konstateren.
Zijn houtsnede van het land
schap te Denemarken is in grote
partijen uitgesneden, fors van
gutstoets, en royaal van visie.
Met hetzelfde oog voor het
essentiële, voor de kern van
zijn onderwerp, is de weergave
van „Het Paar" tot stand ge
komen, ook een houtsnede. In
zwart en wit, die houtsneden,
wat de kloekheid van hun uit
drukkingsvermogen onder
steunt.
Maar met alleen is Libbe Ve
nema's visie opvallend, bijzon
der van atmosfeer is ook zijn
kleur in zijn olieverven en gou
aches, die opmerkelijk warm
aandoet, die iets héél zonnigs
heeft. Een kleur, die tegelijker
tijd fragiel is, en die iets on
eindig teders heeft, toegepast
in onderwerpen als dode vogels,
boombast, flessen. Die mij doet
denken aan de mystiek van iko-
nen, waaraan het schemerige
bladgoud zo'n verheven toon
verleent.
Libbe Venema weet zijn pro
cédé van zilver- en goudfolie
op een geraffineerde wijze toe
te passen, in gave eenheid tot
onderwerp en kompositie. Zijn
dode vogels (nrs 11, 12 en 13)
hebben nét een vleugje van dat
goudachtige effekt, waardoor
het droeve - van de met ver
krampte grauwe pootjes ach
terover liggende vrije vlie
gers - tot innigheid wordt ver
zacht. Heel mooi van effekt is
op nr 12 de hemelsblauwe bol
in de zwarte achtergrond, waar
tegen de dode vogel is geplaatst.
Nr 13 is misschien minder
„spectaculair", maar prachtig
van tint en kompositie. De do
de vogel ligt over het gehele
doek gekromd.
Speels wordt het effekt van het
procédé toegepast in de stil
levens met verschillende soor
ten flessen, en in nr 6, „Ont
bijt", een zilvergrijze tafel
met fles, mes met rood heft
en goudgeel brood. En in nr 7,
„Koffie", een hoge rodekoffie-
pot op een groenig komfoortje.
Mooi ook komt Venema's sub
tiele kleurschakering tot uit
drukking in zijn uitbeeldingen
van boomschors (nrs 18 en 19)
waarvan ik de schilderijen met
de titel „Gekruisigd" een ver
volmaking acht. Heel fraai, zo
als daar het zilver reliëfachtig
uit het ronde omlaaghangende
deel naar buiten stulpt, en zo
als het vertikale deel van de
kompositie gestruktureerd is.
Tenslotte wil ik u nog de twee
sneeuwlandschappen te Hamers-
veld noemen, die bij de ingang
van de tentoonstellingsruimte
hangen, zeer kontrastrijk van
kleurverwerking. (Deze schil
derijen zouden op een donkere
achtergrond moeten kunnen
hangen!). Heel persoonlijk ook
van opvatting. En het landschap
aan de Heiligenbergerweg, een
„fantastische" voorstelling met
heuvels en bomen als omgekeer
de geopende paraplu's. Een ka
rakteristiek schilderij!
Tot zondag 28 maart kunt u
het werk van Libbe Venema
gaan zien en ik raad u aan het
tochtje naar Apeldoorn te on
dernemen, en het te kombineren
met een bezoek aan de stallen
en het Rijksmuseum 't Loo, die
sinds enige tijd voor het publiek
zijn opengesteld.
„Galerij Soesa" is geopend
's maandags, 's woensdags,
vrijdags en 's zaterdags van
10.00 tot 18.00 uur. Dinsdags
van 13.00-18.00 uur. Donder
dags van 10.00-21 00 uur, want
dan is het koopavond in Apel
doorn.
Philip K. Dick schreef met „De
partner-industrie" („We can build
you") een verhaal met een waarschu
wing. Een simpele moraal eigenlijk:
je kunt nou wel een perfekte imitatie
van jezelf gaan bouwen, maar je kunt
eigenlijk beter eerst gaan kijken naar
je eigen onvolmaaktheid, je geeste
lijke onvolmaaktheid, die je eigenlijk
volkomen incompetent maakt om ooit
een imitatie te bouwen. Omdat daarin
alle tekortkomingen van de mens zelf
zijn ingebouwd, met alle gevolgen van
dien. En bovendien is „De partner-
industrie" een duidelijke verwijzing
naar de samenleving van modern Ame
rika, die steeds meer in de greep
komt van een psychiatrische psychose,
al dan niet met of zonder oorzaak en
noodzaak. Verander de wereld, begin
bij jezelf. Een psychologisch goed ge
schreven boek zonder teveel essef.
Maar niettemin (nog steeds) toekomst.
Isaac Asimov: „Een mooie dag voor
een wandeling". Uitdebundel „Night
fall and other stories", 1971. Ver
taling J. A. Harloff, met uitzonde
ring van het titelverhaal: Sybren
Polet. Uitgegeven door A. W. Bruna
Zn te Utrecht in haar SF-reeks
nr. 44. Prijs f5,50.
Isaac Asimov is een science fiction-
schnjver van formaat. Dat lijdt geen
enkele twijfel. Wie zijn beroemde ver
halen kent over de robot en de wet
van de robot (door hem opgesteld en
door andere SF-auteurs gebruikt), kent
de kwaliteit van Asimov's voortreffe
lijke verhalen. Asimov weet in al zijn
verhalen en romans de wetenschap
op duidelijke, aanspreekbare wijze te
vermengen met zijn soms onnavolgbare
fantasie Doorspekt met humor, een
belangrijk aspekt in de SF, wat door
andere auteurs nog soms teveel wordt
vergeten. Door Asimov's aanpak wordt,
naast het verhaal, meteen debetrekke
lijkheid van het menselijk bestaan bloot
gelegd, wordt soms de nietige mens
overtroefd door andere kwaliteiten en
levende vormen. Uitermate knap is de
manier, waarop Asimov zich het leven
en denken van bijvoorbeeld een robot
weet voor te stellen en in soms poëtisch
proza weet om te zetten.
Dezelfde methodiek gebruikt hij in
zijn verhaal „Zonsondergang", waar
een buitenaards (menselijk) volk eeu
wenlang leeft in het schijnsel van ver
schillende zonnen. Ze kent geen enkele
soort duisternis. De overlevering ver
telt echter, dat ééns in de zoveel eeu
wen een zonsverduistering plaats vindt,
waardoor de totale duisternis in zal
treden en de sterren aan de hemel
zullen verschijnen De mensheid zal
dan echter waanzinnig worden. Die
periode lijkt opnieuw te zijn aange
broken en het volk tracht zich voor te
bereiden óf gelooft er niet in. Vanuit
het gezichtspunt van de mens op die
vreemde planeet beschrijft Asimov de
emoties en reakties van hen, die wor
den gekonfronteerd met een profetie,
die in vervulling gaat. Een meesterlijk
verhaal, direkt gevolgd door het titel
verhaal. „Een mooie dag voor een
wandeling", waarin een kind, dat nooit
de buitenlucht heeft geproefd noch heeft
gezien door een storing in het ver
plaatsingsmechanisme de Deur) ge
noodzaakt is te gaan wandelen. De
jongen ontdekt dan de werkelijke we
reld.
De humor en de tragiek zijn in enkele
korte zinnen verenigd in het verhaal
„Steek nok A in gat B", de problema
tiek van robot en mens wordt in enkele
bladzijden haarfijn blootgelegd in het
verhaal ,,De racist". Kortom: op en
top Asimov. In de situaties ingeleefde
verhalen van een rasverteller.
waarin zij de sociale en psychische
problemen schetst van een gemeen
schap. die opgroeit in extreme om
standigheden, mèt de gruwelijke impli
caties van telepatische krachten binnen
die gemeenschap.
Ik heb met stijgende bewondering
voor dit schrijverstalent het boek „De
Psi-Kinderen" gelezen. Bewondering,
omdat Phyllis Gotlieb er in slaagt
op een natuurlijke wijze het verhaal
te vertellen zonder de maar al te
vaak voorkomende SF-bla-bla-bla. Je
leest het als een roman, dat zich net
zo goed zou kunnen afspelen in de
sloppenwijken van een willekeurige gro
te stad, maar de toegevoegde elemen
ten van atoom-mutaties, telepatische
krachten en het misbruik ervan door
kinderen, maakt „De Psi-Kinderen"
tot een ongelooflijk boeiend SF-ver-
haal. Klasse.
Phyllis Gotlieb: „De Psi-kinderen".
Oorspronkelijke titel: „Sunburst".
Vertaling René Klieft. Uitgave: Uit
geversmaatschappij Born b.v. te
Amsterdam in haar speciale SF-
reeks nr. 61 Prijs f 10,90.
Het heeft al weer een tijdje geduurd
voordat de uitgeversmij. Born te Am
sterdam haar speciale SF-reeks voort
zette. Een kenmerk van deze serie
is, dat het aanzien en de vorm regel
matig worden veranderd, aangepast
worden. Kortgeleden verschenen (ein
delijk) weer vier nieuwe delen in een
moderne vormgeving. Alleen de num
mering is gehandhaafd. Het formaat is
(weer) aanzienlijk gewijzigd, wat dit
maal problemen geeft, als je het boek
als echt pocketboek wilt gebruiken (dus
in je zak wilhstekeni. (14,5 x 20,8 cm).
Nogal fors uitgevallen dus. De omsla
gen zijn een verbetering te noemen.
Ze zijn ontworpen door Peter Coene,
die voor elke omslag een beeld heeft
trachten te geven van de inhoud, waar
hij redelijk in is geslaagd. De prijs
van de nieuwe serie valt niet mee,
ook als is Let omslag geplastificeerd:
f 10,90. In ket algemeen is de vorm
geving van deze Born-SF-reeks een
aanzienlijke vooruitgang, maar als je
boekenplank op doorsnee formaten is
berekend, zul je er een andere plaats
voor moetei zoeken.
Maar goed. uiteindelijk gaat het om
de inhoud ei die is - zoals we van Born
gewend zijn - voortreffelijk te noemen.
Dat is in de eerste plaats de roman
„De Psi-Kinderen van de Amerikaan
se schrijfster Phyllis Gotlieb. Zij koos
als thema le versterking van de gees
telijke krachten, zoals telekinese en
gedachtenlezen, door een mutatie na een
atoomramj<je) binnen een gesloten ge
meenschap Geen nieuw onderwerp,
maar in de meeste verhalen werden
telekinese, gedachtenlezen en dergelijke
verschijnsïlen positiefbeschreven, met
voorbijgaai aan de implicaties die een
dergelijk /erschijnsel kan veroorza
ken als h?t door een beperkte groep
kan worden gebruikt Phyllis Gotlieb
zet die negatieve zaken juist op een
rij en ve'werkt dat gegeven tot een
schitterenl, weiafgewogen verhaal.
loren gegaan, de herontdekking staat
voor de deur. En dan zal misschien
blijken wat magie werkelijk is. het
geloof in geesten, demonen, heksen en
tovenarij, of een zeer vergevorderde
wetenschap, die miljoenen jaren ver
loren ging. maar in de geesten van de
mensen bleef leven als iets, waar je
bang voor moet zijn, omdat het de on
dergang van een groot deel van de
mensheid betekende
Na deze korte filosofie over de
magie - er zijn boekdelen over te
vullen en over gevuld - naar het boek
van Fritz Leiber. „Zwaarden in de
mist" bevat een zestal kortere en
langere verhalen, waarin Fafhrd en
De Grijze Muizer schitterende avon
turen beleven met allerlei geesten
en demonen, maar zeer zeker ook
met mensen van vlees en bloed. Mystiek,
heldhaftigheid en de magie van een
grijs verleden of verre toekomst. Knap
vermengd door duivelskunstenaar Fritz
Leiber, die met zijn „Zwaarden"-
serie veel liefhebbers van Sword- en
Sorcery-verhalen in Nederland een
enorm plezier doet. Zo ook met dit
nieuwe boek, daar is géén twijfel over
mogelijk
Bert Vos
Fritz Leiber: „Zwaarden inde
mist", oorspronkelijke titel
„Swards in the mist", 1968. Ver
taald doorlvainRodriquezdeLéon.
Uitgegeven door de uitgeversmij.
Meulenhoff te Amsterdam, in haar
speciale SF-reeks nr. 98.
Fritz Leiber is al enige tijd bezig
met het schrijven van een serie „Sword
ans Sorcery "-verhalen met twee grote
helden Fafhrd en De Grijze Muizer
in de grandioze hoofdrollen Kortgele
den verscheen bij de uitgeverij Meu
lenhoff Nederland het derde boek in
deze reeks bovennatuurlijke schelmen
verhalen, dat zich afspeelt in een
schimmige, onwezenlijke wereld, waar
in geesten, goden, demonen èn helden
de gang van zaken bepalen
Geen aardse wereld, ook geen bui-
tenaardese wereld. „Sorcery" bete
kent „tovenarij, hekserij" en dat om
vat tevens de inhoud van deze boeken.
Hoewel dit genre vroeger ook reeds
bestond, is het duidelijk, dat er de
laatste jaren een groeiende belang
stelling voor is. Een belangstelling,
die zonder twijfel correspondeert met
de toenemende interesse in de magie,
de zwarte of witte kunst der tovenarij
In de geest der mensheid is altijd een
diep ontzag te vinden geweest (en te
vens een diepe angst) voor alles wat te
maken zou kunnen hebben met magie.
Alles wat niet te begrijpen is, maar
toch gebeurt, kan magie zijn. Tegen
woordig heeft de zelfs de wetenschap
zich er op gestort in de hoop er iets
van te kunnen leren. Na een_periode1
waarin de magie bloedserieus werd
beschouwd en ook werd beoefend, volgde
een periode, waarin de zwarte kunst
werd afgedaan als een sprookje van
goedgelovigen.
Nu is de magie bijna weer een we
tenschap aan het worden, ook al is een
groot deel van de in vroegere eeuwen
bekende magische wetenschappen ver-
Stewart Steven: „Operatie Splin
ter Factor", de CIA en de koude
oorlog van 1948 tot 1953. Paper
back. Oorspronkelijke titel „Ope
ration Splinter Factor". 1974
Vertaling Jan Noordermeer. Uit
gave; A W. Bruna Zn. te Utrecht
238 blz. prijs f 19,75.
De Central Intelligence Agency, de
Centrale Inlichtingendienst van de VS,
kortweg de CIA genoemd, is de laatste
tijd behoorlijk in het nieuws. De soms
gruwelijke praktijken van deze spio-
nage-dienst worden nu aan de kaak ge
steld Wat dat betreft is het boek „Ope
ratie Splinter Factor" van de Ameri
kaan Stewart Steven een aktueel boek.
Kortgeleden heeft men op TV de onthul
lende en gruwelijke dokumentaire-
speelfilm van Costa Gravas, „De be
kentenis" kunnen zien. waarin de be
ruchte Praagse processen uit de vijf
tiger jaren filmisch uit elkaar werden
gerafeld en ontmaskerd als schijn
processen. Stewart Steven gaat nog een
stapje verder. „Operatie Splinter Fac
tor" is eveneens de beschrijving van
deze golf van arrestaties, die toenter
tijd door de Oostblok-landen spoelde
en uiteindelijk resulteerde inde bloedi
ge Hongaarse opstand van 1956.
Volgens de naspeuringen van Steven
moet de oorzaak van al deze arresta
ties, zoals die van de Tsjechoslowaak-
se minister Arthur London (op wiens
biografie Costa Gravas zijn film ba
seerde), de Amerikaanse CIA zijn en het
toenmalige hoofd van deze dienst, Allan
Dullesde broer van Foster Dulles, toen
minister van buitenlandse zaken.
Het boek „Operatie Splinter Factor"
is een vernietigende aanklacht tegen de
geheime diensten, tegen de ongecon
troleerde macht vandeCIA.diede rich
ting van de Amerikaanse buitenlandse
politiek bepaalt. De CIA-aktie „Ope
ratie Splinter Factor" had als doel de
Warschau-pactlanden, met name Po
len, van Rusland los te weken Door
met een Poolse overloper en een Ame
rikaanse communist te manipuleren,
bracht Dulles Stalin zover, dat deze ge
loofde, dat een groot aantal politici uit
de Oostbloklanden aan een Amerikaan
se samenzwering meedeed. De ver
schrikkelijke schijnprocessen in ver
schillende Oostbloklanden waren er het
direkte gevolg van. In Oost-Europa gin
gen duizenden loyale communisten de
gevangenis in of werden ter dood ge
bracht. Zij waren de slachtoffers van
de CIA-manipulaties inde koude oorlog.
Stewart Steven heeft al deze gegevens
nagetrokken en er een dokumentaire
over geschreven, die echter niet alleen
de feiten op een rijtje zet, maar de
hoofdpersonen levensecht naar voren
laat komen, waardoor „OperatieSplin
ter Factor" zich laat lezen als een
spannende thriller met een lugubere in
houd en plot
Vooral nu de CIA steeds meer naar
voren treedt als een oncontroleerbare
wereldmacht met onbeperkte financiële
middelen, die méér dan eens bezig
is geweest met zeer duistere moord
praktijken om politiek gewin, is „Ope
ratie Splinter Factor" een boek, dat
als extra waarschuwing, maar tevens
als bevestiging van de huidige onthul-
lingsgolf, op de lezer afkomt.
Bert Vos
