Tuininga deed Frontaal-publiek
van gedachten veranderen
defflEfl/in zijn werk
LEUSDER KRANT - REPORTAGE
DONDERDAG 10 FEBRUARI 1977
Eric-Jan
Tuininga
adviseert
techniek en
samenleving
LEUSDEN - „De mens en zijn werk'
is een nieuwe serie, die deze week in de
Leusder Krant van start gaat
Het is Eric-Jan Tuininga, van huis uit
werktuigkundig ingenieur, die als eerste
werkende mens in deze artikelenreeks
aan het woord komt.
INVLOED TECHNIEK
OP SAMENLEVING
Eric-Jan Tuininga bestudeert de in
vloed van de techniek op de samenle
ving Hij stelt methodes van beleids
voorbereiding vast. bijvoorbeeld voor
de Oosterschelde en het industrie-ei
land in de Noordzee Geeft daarover
college aan de Technische Hogeschool
te Eindhoven
Het meest interessante voorbeeld
n de invloed van de technologie op de
menleving. waarmee Eric-Jan Tuinin
ga doende is. is wel de energie in het
algemeen, en de kernenergie in het
■jzonder
SHet energieprobleem geeft aan waar
om er veel integraler gedacht moet
gorden over technologie Omdat dat
""tegrale denken niet op beleidsniveau
beurde, werd in 1974 door Eric-Jan
nninga de Bezinningsgroep Energie
beleid opgericht, die met nota's het
parlement beïnvloedt
Vanaf 1972 moest Eric-Jan Tuininga,
als onderdeel van zijn studie over
I techniek en samenleving, zich vooral
konsentreren op energie Toen ontdek
te hij, dat de besluitvorming hier ook
voorbij ging aan de samenlevingsaspek-
ten Vandaar dat hij speciale aandacht
ging besteden aan het energiepro
bleem, naast zijn algemene werk in
verband met technologie en samenle
ving Hij redigeert een serie over dit
onderwerp in „Intermediair Daarbij is
sinds de oliecrisis het energieprobleem,
zo dicht bij de mensen gekomen, dat het
een reden te meer werd om er speciaal
naar te kijken'
BEZINNING
ENERGIEBELEID
Bij de bezinning over het energie
beleid, staat centraal de bezinning over
het gebruik van kernenergie en het aan
wenden van andersoortige energie met
minder kwalijke neven- en na -effekten.
De diskussie over kernenergie is de
laatste tijd - gelukkig - weer in een ver
snelling gekomen. Twintig jaar lang
heeft men hoopvol aan de kernenergie
gewerkt. Fysici en andere wetenschap
pers waren zeer geïnteresseerd De
overheid stelde, dat kernenergie dé
energie zou zijn van de toekomst
„De Club van Rome", zegt Eric-Jan
Tuininga. „had ons duidelijk gemaakt,
dat we al onze energiebronnen aan het
opgebruiken waren, en dat we tijdig
moesten zoeken naar nieuwe bronnen".
ENERGIEVERBRUIK
Wist u tussen haakjes, dat de mens bij
rustig leven 200 kilowatt calorieën per
dag (of 500 watt of 8 kleine lampjes)
"ïrbruikt. En dat ieder mens zo veel
lergie verbruikt als een continue slaaf
24 uur per dag zou kunnen opbrengen,
^iet voor niets wordt gezegd, dat de
Yesterse maatschappij zich omringd
teft door slaven, in de vorm van
energie En dat steeds meer slaven
anoniem voor ons in touw zijn. Nog
steeds immers stijgt onze vraag naar
energie, en dat houdt verband met onze
welvaart, met het gemak waarop we
gesteld zijn geraakt en met de overcon
sumptie
Onze samenleving vraagt steeds
meer energie: aanvankelijk kolen, toen
olie, toen aardgas en intussen olie en
gas uit zee. Energie is voor ons nooit
een probleem geweest, omdat het een
van de verwenningen is van de
welvaartsstaat.
Historisch is het interessant om terug
te kijken We zitten met ons energiever
bruik op dezelfde kosten als in 1946
Energie is de enige primaire levensbe
hoefte die vanaf 1946 tot en met 1973
steeds goedkoper werd!
Door de verwenningen van de wel
vaartsstaat is Europa relatief te afhan
kelijk geworden van politiek onbetrouw
bare landen. Wat de olie betreft, waren
we afhankelijk van de sheiks Daarom
zochten we spastisch naar alternatie
ven
Het geloof in de fysica bleef een
onderstroming van het vertrouwen dat
déze nieuwe bronnen zou brengen.
KERNENERGIE: DE
DROOM VAN
PROMETHEUS
Tot 1972 zat de kernenergie in de
hoek van: Nou, dat wordt het dan wel.
Het was de droom van Prometheus, en
het appeleerde aan het ideaal van een
hoop fysici om te kunnen beschikken
over een onuitputtelijke energiebron.
Dat de zon (ook al schijnt ie niet je kunt
'm toch aftappen) zo'n grote kernfy
sische bron is. daaraan ging men
genoegelijk voorbij.
ONBALANS
„Bi| de bezinning over het energiebe
leid kwam steeds dwingender de kwes
tie naar voren, dat wij zulke goedkope
energie kunnen gebruiken, omdat we
het weghalen uit die landen, waar het zo
goedkoop is of waar wij het zo
goedkoop houden. De sterke oneven
wichtigheid in de wereld is niet alleen in
dollars uit te drukken, maar ook in
kilowatturen De Verenigde Staten met
6% van de wereldbevolking gebruiken
35% van de totale energie1 Nederland
met 13 miljoen inwoners gebruikt
evenveel olie als India met 400 miljoen
inwoners!
Er ontstond een schrikeffekt men
realiseerde zich. dat de gouden tijden
voorbij zijn van het klakkeloos geloof,
dat de energiebronnen niet óp kunnen
In 1973 kwam er een mini energie-cri
sis het aanbod van olie stopte tijdelijk.
Van een echte hapering was echter
geen sprake. En nu al blijkt dat we er
niets van geleerd hebben!
TECHNISCH,
EKONOMISCH, POLITIEK,
SOCIAAL EN KULTUREEL
Bij het benaderen van het energie
probleem doen zich twee kanten voor:
de kwestie van het aanbod, wat wordt
er geleverd, en waar komt het vandaan:
een technisch ekonomisch politieke
kwestie En de vraagkant: waar gaat de
energie naar toe, wat doen we er mee,
en wat doen we met de ontwikkeling
van de behoefte: een ekonomisch,
sociaal kultureel vraagstuk"
„Het probleem is", zegt Eric-Jan
Tuininga. „waar leg ie de nadruk7 Ik
denk, dat je een redelijke scheiding kunt
maken tussen de mensen, die vinden
dat we aan de vraag naar energie moe-
tenblijven voldoen. De technisch eko-
noom probeert de vraag te volgen. En
de mensen, die vinden dat je die behoef-
teaan energie, die nog steeds groeiende
is, niet voor onafwendbaar moet nemen.
De mensen, die zich afvragen of we niet
naar een energie-niveau toe moeten,
waarop we niet te ingewikkeld op een
redelijke wijze aan onze behoefte
kunnen voldoen.
Doordat je de onbalans in de wereld
gaat weghalen ontstaan er spanningen
De bestaande machtsverhoudingen
bestendigen de onbalans: in de span
ningssituatie kan men gepakt worden.
Je geeft daarmee een nieuw speeltje in
de hand van de bewapeningswedloop
De behoefte aan energie is er. en is
nog steeds aan het groeien Besparing
is mooi. maar we zijn aan die energie
gewend geraakt En we hebben die
geheimzinnige bron- de kernenergie.
Die heeft inderdaad wat risiko's zeggen
de voorstanders, en die moeten we
maar nemen Want kernenergie heeft
voordelen- het maakt ons minder
afhankelijk van de oliesheiks. Boven
dien maken we altijd vuile handen Een
belangrijke faktor is voorts, dat de
derde wereld óók vooruit moet, en dat
wij olie uitsparen door kernenergie te
gebruiken. Olie. die zij dus kunnen
behouden voor hun ontwikkeling".
BALANS
Dringend gewenst is, dat we de
balans opmaken van de energiemoge-
lijkheden die ons ten dienste staan Het
gas raakt op. we kunnen er waarschijn
lijk over beschikken tot het jaar 2000.
De olie zullen we moeten blijven kopen,
want die biedt voordelen voor industrie,
verkeer en vervoer, maar die maakt ons
afhankelijk van de olieproducerende
landen De steenkool heeft de wereld in
grote hoeveelheden, maar die is voor
het gebruik minder aantrekkelijk van
wege de stof, en bij het verbranden van
zeer grote hoeveelheden steenkool kan
ons klimaat worden beïnvloed. De
direkte nadelen van het gebruik van
kernenergie zijn het radio-aktieve af
val, dat duizenden iaren aktief blijft; het
is een middel om een atoombom ta
maken. Dat beheersen we wel. zeggen
de voorstanders. Bij hén overheerst de
spijtsfaktor tientallen jaren is er aan de
kernenergie gewerkt, en nu we op het
punt van het oogsten staan, nu wordt er
gezegd: het mag niet
AMERIKAANS MILIEU-
EFFEKT RAPPORT
In de diskussie over de kernenergie
funktioneert Eric-Jan Tuininga als te
genstander. een genuanceerd tegen
stander „Je ziet als je aan die belangen
gaat komen", zegt hij, „dan gaat het in
wezen over het wegnemen van het
mooie speeltje De diskussie is niet zo
theoretisch als ie lijkt, want uit Amerika
is er een milieu-effektrapport gekomen.
Ondanks de enorme drang van de
vakbonden heeft men daar toch de
aanmaak van het Concorde-achtige
vliegtuig opgegeven. In Amerika heeft
men zeven jaar geleden de technology
assessment geïnstitutionaliseerd. Dat is
een soort uitbreiding van het milieu-ef-
fekt-rapport en een manier om alle
gegevens te structureren, die je over
een technologie wilt weten, waarbij de
nadruk valt op de neven-effekten. en
waarbij ook de onzekerheden worden
ingekaderd Ook in Nederland wordt
hiermee geëxperimenteerd
Tegenover het technologisch opti
misme staat de weerstand tegen de
techniek in de wereld In Nederland zie
je, dat zelfs gemeentebesturen weige
ren om boringen te laten doen.
Het denken over risico's rond de
technologie is héél recent begonnen.
Hoe beoordeel je een energiesysteem,
dat in zich een zeer kleine kans heeft op
een onvoorstelbaar ongeluk. Is die
vuilehandentheorie geldig? Waarom
willen we die energie7 In 1963 hadden
we de helft van het energieverbruik van
nu. en waren we er toen zo verschrikke
lijk slecht aan toe7"
Bij kernenergie kun je niet zeggen
Geef mij maar eén kerncentrale, en dan
kijk ik wel tien jaar. Drie kerncentrales,
zoals die de laatste tijd in diskussie zijn
voor het jaar 1985, lijken een minimum
programma voor Nederland. Als je het
op de lange termijn niet duur wilt
maken, moet je automatisch naar de
kvyeekreaktor, die een stuk gevaarlijker
is dan de huidige lichtwaterreaktor De
diskussie over de kernenergie is niet de
diskussie over een maatschappij met
steeds meer elektriciteit, maar de keuze
van een maatschappij met grootscha
lige systemen, die worden beheerst
door ingenieurs, die we dan maar
moeten vertrouwen. Het is een soort
maatschappij, waar véél meer veilig
heidsmaatregelen moeten worden ge
troffen dan nu het geval is.
De keuze op de langere termijn is
beperkt tot drie mogelijkheden, waar
van er 2 op basis van kernenergie zijn:
le. de kweekreaktor. zoals er in Kalkar
een proefmodel staat. 2e. de kernfusie,
een soort getemde waterstofbom, waar
van niet bekend is of die er over dertig
jaar kan zijn, 3e. de zon met alle
afgeleiden als wind, getijden, warmte uit
zee enzovoorts.
Voor het zonne-energie-onderzoek
hebben we nog nooit geld uitgegeven.
Nu zélfs nog gaat van het onderzoek-
budget van de Nederlandse regering
2% naar zon en wind. 7% naar
energiebesparing en 70% naar kern
energie
De keuze op kortere termijn om de
eerste dertig jaar te overbruggen is, dat
we een energiesysteem vinden, dat
energieverspilling tegen gaat We moe
ten vanuit overheid en industrie steeds
meer technici inzetten om de verspilling
van energie weg te werken. Total
energy- of warmtekrachtcentrales,
warmtepompen die de energie goed
gebruiken. Deze systemen worden op
zeer beperkte schaal reeds toegepast
We moeten naar doelmatige energie
verbruiksystemen.
Onze Nederlandse industrie kan
gewoon draaien op olie en op kolen, als
we leren om die op een schone manier
te verbranden. Kernenergie is te groot
voor onze industrieën, daarin kunnen
we niet echt concurreren met de grote
landen Wél zou dat kunnen bij die
techniek om steenkool en olie efficiën
ter en schoner te verbranden.
Aan het onderzoekbudget van de
overheid zie je, dat tien keer zo veel
HILVERSUM - Diskussieleider Her
man Wigbold formuleerde het na de
opnamen van het NOS-televisiepro-
gramma „Frontaal", dat werd uitgezon
den op zondagavond 6 februari, aldus:
„Nog nooit is er zo'n omslag in het
stemgedrag van de jury geweest1"
Een felicitatie aan het adres van
Eric-Jan Tuininga!
Een positieve bijdrage aan het tot
nadenken, stemmen van de Nederlan
der over diens wil tot het al of niet
bouwen van kerncentrales En diens
daarmee samenhangende keuze van
het al of niet aanwenden van kernener
gie om in onze energiebehoefte te
voorzien.
Een bi|drage, die hopelijk alle Neder
landers, die naar het programma
gekeken hebben, tot nadenken over de
kernenergie en de kerncentrales zal
aanzetten
De stelling luidde „Nederland heeft
kerncentrales nodig om aan de groeien
de energie behoefte te kunnen vol
doen"
Vóór deze stelling pleitte prof. dr J
Kistemaker, direkteur van het instituut
voor atoom- en molecuulfysica, gese
condeerd door de getuigen prof dr W
van Gooi en dr ir H. Hoog
„Gebruik van kernenergie is bij
groeiend energieverbruik onvermijde
lijk", zei Prof Kistemaker „Onze sa
menleving streeeft naar hogere vormen
van welzijn In het jaar 2000 zullen we
het dubbele energieverbruik hebben
van nu Het gas raakt op Olie en
steenkool bereiken hun maxima. Op
basis van olie is de energieprijs
tweemaal zo hoog als op basis van
kernenergie alternagie. Steenkool is het
enige alternatief, maar de vervuiling en
de transportproblemen zijn groot Kern
energie is schoon en relatief goedkoop"
Vóór de diskussie waren 28 personen
het met de stelling eens. dat Nederland
kerncentrales nodig heeft om aan de
groeiende energiebehoefte te voldoen,
5 personen hadden geen mening, 17
personen waren tegen de bouw van
kerncentrales
Eric-Jan Tuininga en zijn medestan
ders ir. P Leideckers en dra. A. K.
Nienhuys stelden, dat wij kernenergie
niet nodig hebben, omdat er op dit
moment nog zo ontzettend veel energie
wordt verspild. Iets waaraan zowel
technici als burgers iets kunnen doen
Onze energiebehoefte is betrekkelijk -
eenvoudig od te vangen door bestaande
technieken, die minder riskant zijn dan
kernenergie en die veel beter passen
bij onze industrie en werkgelegenheid
Kiezen voor kernenergie betekent
kiezen voor nieuwe en onbekende
risico's van afval, dat duizenden jaren
moet worden bewaakt, van radio-aktief
materiaal waarmee atoomwapens kun
nen worden gemaakt Zelfs de Neder
landse industrie, die altijd enthousiast
was voor de bouw van kerncentrales,
zegt in een recent intern stuk van de
Raad voor Nederlandse Werkgevers
Verbonden Wij konstateren, ook in
eigen kring, een groeiend gevoel dat
kernenergie niet meer hoeft".
Na de diskussie waren nog slechts 19
personen vóór het bouwen van kern
centrales in Nederland, 2 personen
hadden geen mening, 29 personen
stemden tegen.
geld gaat naar de kernenergie als naar
de besparing. Een grondige analyse van
de voordelen van een strategie met of
zonder kernenergie is nog nooit goed
gemaakt Eric-Jan Tuininga heeft er in
zijn bezinningsgroep de aanzet toe
gemaakt, en is ervan overtuigd, dat
deze aanzet de opening kan geven tot
een behoorlijke hoeveelheid mogelijk
heden.
KERNENERGIE IS
ÉÉN BRUG TE VER
Benaderd vanuit de ethische wereld
is kernenergie één brug te ver. Het is
een energie, waar we nee tegen moeten
zeggen. Het plaatst ons voor een
Faustiaans dilemma, waarvan Eric-Jan
Tuininga vindt dat we er vanaf moeten
zien. omdat de nadelen de voordelen
overtreffen Een onuitputtelijke ener
giebron. waarvoor we vertrouwen moe
ten stellen in technologische priesters.
De techniek is op een punt gekomen,
waarbij je de neven-effekten niet meer
in de hand kunt houden Hoe weet je
zeker dat het radio-aktieve afval, dat in
de zeeen is gestort, in de oceanen bli|ft?
Je neemt er een voorschot op, dat het
goed zal gaan. Wanneer er iets misgaat,
wordt er niet alleen enorm veel
vernield, maar zal er ook een enorme
sociale ontwrichting zijn. Kernenergie
heeft te maken met een techniek, die
een gevaar voor de wereldvrede kan
zijn en een gevaar voor ons nageslacht.
Voor Eric-Jan Tuininga, de Leusdense
ingenieur, kwam de bevestiging van zijn
eigen opvatting van één brug te ver,
toen Prof Casimir, de voorzitter van de
Koninklijke Nederlandse Akademie voor
Wetenschappen, omzwaaide. Eric-Jan
citeert: „Ik geloof niet, dat we met kern
energie op de juiste weg zijn. Ik betwijfel
of de politieke stabiliteit van de wereld
voldoende is om de noodzakelijke
beveiliging op lange termijn te kunnen
waarborgen Ik vrees, dat ongelukken
en daden van terreur, die ongetwijfeld
zullen voorkomen, uiteindelijk zullen
leiden tot militaire en fascistische rege
ringsvormen".
Prof. Casimir snijdt hier, volgens
Eric-Jan Tuininga een zeer wezenlijk
probleem aan. Hij stelt, dat een
maatschappij op kernenergie afhanke
lijk is van grootschaligheid en van
dermate hoge veiligheidsmaatregelen,
dat de demokratie in gevaar kan
geraken Dan valt de demagogische
term technokratische politiestaat.
Daar tegenover wordt het argument
door de voorstanders van kernenergie
teruggespeeld, daar ze beweren dat
zonder kerncentrales de Westerse
maatschappij zó weinig energie ter
beschikking zal krijgen, dat met harde
hand de besparing moet worden afge
dwongen
Eric-Jan Tuininga wijst echter op de
enorme hoeveelheid verspilling, die in
het huidig energieverbruik, zeker bij de
industrie, nog aanwezig is.
Maar duidelijk is. dat bezinning over
de verdere ontwikkeling van energie
voorziening, dus de rol van de technolo
gie daarbij, raakt aan enkele essen-
Eric-Jan Tuininga: „Kiezen voor kern
energie en dergelijke grootschalige
technologieën is kiezen voor een be
paald soort maatschappij, die mij niet
ligt".
